Morgunblaðið - 30.12.1970, Qupperneq 5

MORGUNBLAÐEÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. DESEMBER 1970
5
Jóhann Jakobsson, verkfræðingur;
Um íslenzkt sement
ATHUGASEMDIR við blaðaskrif
og viðbrögð í tilefni ritstjórnar-
greinar tímarits VFÍ, 3. tbl. 55.
árg., 1970, og greinargerðar Sem
entsverksmiðju ríkisins á blaða-
mannafundi 10. des. sl.
Til svars við athugasemdum,
aem fram hafa komið í tilefni
blaðamannafundar, sem boðað
var til vegna ritstjórnargreinar
í tímariti Verkfræðingafélags ís
lands, og til frekari skýringa og
upplýsinga um það, sem þar var
upplýst, er vinsamlegast óskað
að birt verði greinargerð sú, sem
hér fer á eftir.
í athugasemdum, sem fram
hafa komið, gætir í nokkrum
tilvikum misskilnings eða að mis
túlkun í meðförum hefir átt sér
stað.
„Sementið fullnægir staðlinum
— ekki.“ (Dagbl. Vísir 12. 12.
1970). Við undirbúning á íslenzk
um staðli fyrir steínsteypu og
sement hefir verið unnið mikið
starf. Að þessu starfi hefir verið
unnið undanfarinn áratug af sér
stakri stöðlunarnefnd á vegum
Iðnaðarmálastofnunar íslands.
Steypustaðallinn er þunga
miðja þessa verks. Sementstaðall
inn kemur síðan sem sérstakur
kafli eða viðauki við þennan
staðal.
Sá, er þetta ritar hefir aðeins
fylgzt með þessu starfi skamm'
an tíma, en sat þó fund með
stöðlunarnefnd, byggingartækni-
ráði IMSÍ og sérfræðingum Rann
sóknarstofnunar Byggingariðnað
arins (skammst. RB) snemma
vors 1970.
Á fundi þessum var fjallað um
þær tillögur um styrkleikakröf
ur, sem eðlilegt væri að setja um
sement með hliðsjón af fenginni
reynslu af sementinu og þéim
viðbótar upplýsingum, sem þá
lágu fyrir og látnar voru í té.
Sjónarmið stöðlunarnefndar-
innar var alfarið, að eiginleikar
íslenzka sementsins yrðu að ráða
um styrkleikakröfurnar.
Þær kröfur um styrkleika sem
ents, þ.e. venjulegt portland
sement (almennt kallað portland
sement) og portlandhraðsement
(almennt kallað hraðsement),
sem endanlega voru samþykktar
af stöðlunarnefndinni, urðu síð-
ar þær, sem RB, í samráði við
undirritaðan, sem fulltrúa Sem
entsverksmiðjunnar, urðu ásátt-
ir um. Það lá þó ljóst fyrir að
kröfur um hraðsement væru í
strangara lági. Annað var eigi
talið fært. Tryggt þótti að kröf
unum tækist að fullnægja innan
tiðar.
Portlandsement (venjulegt) er
megin þátturinn í framleiðslu
verksmiðjunnar eða um 80% sem
entsins. f greinargerð verksmiðj
unnar á blaðamannafundinum
voru tölur gefnar fyrir þessa teg
und sements eingöngu en vikið
að hraðsementi í viðtali og skýr
ingum og þess getið að það stæði
ekki jafnvel miðað við kröfur
væntanlegs staðals. (Sjá nánar
tölulegar upplýsingar í töflu).
Mál þetta er rakið hér vegna
ummæla dr. Óttars Halldórsson
ar verkfræðings hjá RB, en hann
var einn þeirra, sem sátu fyrr-
nefndan fund stöðlunamefndar-
innar og mun auk þess hafa fjall
að um endanleg tölugildi staðals
ins sem sérfræðingur RB. Um-
mæli dr. Óttars um staðalinn og
íslenzka sementið koma þannig
vissulega á óvart, jafnvel þó
hann hefði hraðsementið eitt í
huga.
Varðandi aðra staðla, EFTA-
löndin o. fl. verður samanburður
við styrkleikakröfur ekki eins af
gerandi og samkvæmt væntanleg
um íslenzkum staðli. Hin ýmsu
lönd hafa sínar eigin prófunar-
aðferðir. Eigi er unnt að rekja
það hér lið fyrir lið. Taflan hér
á eftir sýnir tölugildi þessara
staðla að því er varðar venju-
legt portlandsement samkvæmt
ritinu Cement Standards of the
World, útgefandi Cembureau í
júlí 1968.
Taflan sýnir annars, fyrst og
fremst, niðurstöður prófana á
afgreiddu sementi frá Sements-
verksmiðju ríkisins, miðað við
prófunaraðferð BS 12, 1958, á-
samt umreiknuðum gildum sam
kvæmt íslenzkum staðli með
ISO-aðferð. Umreiknings-stuðull
inn 16,5 (í stað umreiknings-
stuðuls eininga 14,2) var fundinn
með samanburðar-rannsóknum
hjá RB sumarið 1969. Þá sýnir
taflan einnig niðurstöður próf-
ana á afgreiddu hraðsementi.
Styrkleiki á íslenzku sementi
Styrkleiki (þrýstiþol).
íslenzkur staðall og nokkrir erlendir 3 d 7 d 28 d
fslenzkt sement BS 12, 1958 í lbs/inch2 Portland, okt. ’68 marz ’69, meðaltal 4465 5112 6273
Portland, jan. ’68 des. ’69, meðaltal 4977 5715 6832
Portland, jan. ’68 okt. ’70, meðaltal 5277 6099 7232
Fjöldi mælinga 47 48 48
Staðlað frávik í lbs/inch2 208 216 223
Dreifistuðull % 3.9 3.5 3.1
Hæsta gildi i lbs/inch2 5700 6555 7638
Lægsta gildi í lbs/inch2 4874 5686 6819
Styrkleiki umreiknaður á ISO-aðferð
Meðal gildi í kg/cm2 320 370 438
Hæsta gildi i kg/cm2 345 397 463
Lægsta gildi í kg/cm2 295 345 413
fslenzkur staðall, kröfur, portl. kg/cm2 175 250 350
Ýnisir staðlar: Noregur NS 3050 1969 i kg/cm2 200 300
Danmörk DS 1933 — 320 400
Finnland NR 460 1945 — 150 225 350
Svíþjóð BI 1960 — 160 260 420
Bretland BS 12 1958 — 154 239
Austurríki ÖNORM 1963 — 150 225 375
Sviss SI-A 115 1953 — 300 400
Portúgal NR 40870 1956 — 110 180 275
Pólland PN-60/B 1960 — 130 225 350
Þýzkaland, V. N.DIN 1164 1969 — 375
A. A.TGL-9271 1968 — 150 225 350
1 d 3 d 7 d
Hraðsement, BS 12, 1958, jan,—okt. 1970.
I lbs/inch2 3854 5274 5934
Staðlað frávik í ibs/inch2 312 254 260
Dreifistuðull % 8.1 4.6 3.8
Fjöldi mælinga 31 31 29
Styrkleiki umreiknaður i kg/cm2 ISO-aðferð 233 320 360
fslenzkur staðall, kröfur, í kg/cm2 150 250 350
Jóliann Jakobsson.
Um niðurstöður mælinga á
portlandsementin'u tala tölurnar
skýru máli. Jafnvel eitt, ein-
stakt, lægsta gildi liggur 18%
yfir kröfum 28 daga styrkleika,
meðalgildið 25% yfir kröfunum
og það hæsta 30% yfir,
Um samanburð við aðra staðla,
svo langt sem slíkur samanburð-
ur nær, sbr. það sem áður var
sagt um mismunandi prófunar-
aðferðir, fullnægir íslenzka
portlandsementið styrkleika kröf
um staðlanna. Eitt gildi aðeins,
eða 2% prófananna nær ekki
gildi sænska staðalsins um 28
daga styrkleikann og er þá miðað
við umreikning með stuðli 16,5
Ef reiknað væri með 14.2 næmi
lægsta gildi 480 kg/ cm2 eða
langt ofan við mörkin.
„Hitt er svo annað mál,“ eins
og tekið var fram á blaðamanna-
fundinum, „að vissir framleið-
endur og viss lönd, sérstaklega
þau sem eiga kost á sérlega góðu
hráefni, ná hærri gæðum en aðr-
ir að því er varðar styrkleika.“
Engin tök eru á að gera svo
yfirgripsmiklu máli, sem hér um
ræðir skil á opinberum vett-
vangi í blaðagrein. Því verður
ekki gerð tilraun til að rekja
allt, sem fram hefir komið. Þó
skal enn vikið að nokkrum atrið-
um.
Hátt alkali-innihald í íslenzka
sementinu er ekki nýtt fyrir-
brigði. Sementsverksmiðjunni er
þó ekki kunnugt um skemmdir á
steinsteypu, sem með öryggi
verði raktar til þessara eiigin-
leika sementsins. Aðstæður hér
á landi eru allt aðrar, en þar
sem slíkar skemmdir hafa verið
hvað mest áberandi, og þar sem
þær voru uppgötvaðar, þ. e. í
Kalitforníu. Hér skiptir hitastigið
hugsanlega hvað mestu máli.
Vísindamenn sem kannað hafa
þetta fyrirbrigði steinsteypu-
skemmda, m. a. dr. G. M. Idorn,
forstöðumaður Betonforsknings-
laboratoriet í Kairlstrup í Dan-
mörku, telur þannig að hið svala
loftslag hér á landi hamli veru-
lega þessum áhrifum. Hér er
engu að síður vandamál, sem
þarfnast umfangsmikilla rann-
sókna. Slíkar rannsóknir hafa
verið og eru í gangi hjá þeim
aðila hérlendis, sem eimn hefir
aðstöðu til að simna þeim og
fjalla um þær, en það er Rann-
sóknastofnun Byggingariðnaðar-
ins (RB).
„Tæknilið verksmiðjunnar er
lítið“ segja menin.
f þvi sambandi er þó ástæða
til að benda á að stærri rann-
sóknaverkefni verða ekki leyst
nema þar sem aðstaða og búnað-
ur er til slíkra starfa. Aðstaða
fyrir umfangsmeiri rannsóknir
er nú að skapast hjá RB. Góð
samvinna hefur verið við þá
stofnun og eiga þau tengsl von-
andi eftir að styrkjast frekar.
Varðandi tæknilið verksmiðjunn-
ar má heldur ekki gleyma því
að Sementsverksmiðja ríkisins
hefir á að skipa í rekstrinum
fjölmörgum ágætum fagmönnum.
Þá hlið málsins má ekki vanmeta
þegar rætt er um tæknihlið fyr-
irtækisins.
í athugaisemdum ritstjóra
Tímariitis Verkfræðingaféiagsins í
dagbliöðum 19. þ. m. er vikið að
margnefndum bl a ð am ann aifu ndi
Framh. á bls. 22
OSTARETTIR UM ARAMOT
MARGRÉT KRISTINSDÓTTIR húsmæðrakennari kynnir ýmsa vinsæla OSTARÉTTI í dag
frá kl. 14 — 18. — Ókeypis uppskriftir og leiðbeiningar.
OSTA &SMJÖRBÚÐIN
Snorrabraut 54
ÍSrJ>r-:VM*s .
NECLDIR SNJÓHJÓLBARÐAR
Tékknesku hjólbarðarnir eru þrautreyndir við íslenzkar aðstæður.
og hafa reynzt afburða vel.
Eftirtaldar stærðir fyrirliggjandi:
155 — 14/4 590 — 15/4 600/16/0
VERDID Á ÞESSUM
AFBRACÐS HJÓLBÖRÐUM
ER ÓTRÚLECA
HACSTÆTT
0 SHODtt
BU0IN
Auðbrekku 44—46 Kópavogi — Sími 42606.