Morgunblaðið - 30.12.1970, Page 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. DESEMBER 1970
BÓKMENNTIR - LISTIR BÓKMENNTIR - LISTIR
BÓKMENNTIR - LISTIR
Vor í Síberíu
og á Islandi
Gnnnar M. Magrnnss:
ÞAÐ VORAÐI VEL 1904.
Skugrgsjá. 1970.
Það voraði vel 1904 heitir
bókin. 1 formála eru gerðar þær
athugasemdir, að vorið hafi ver-
ið ,,sæmilegt“, en heitið beri „í
sér aðra merkingu," það er að
segja vor í lofti í þjóðfélaginu“.
Og svo kemur dagbók fyrir
alla daga umrædds árs og byrj-
ar fyrsta janúar: ,Það er fö.stu-
dagur. Veðrið hefur verið gott í
dag“, þannig byrjar bókin. Og
síðan renna dagarnir og vikurn
ar og mánuðirnir upp hver af
öðrum með fréttaklausum úr
blöðunum, reikningum, sendi-
bréfum, kveðskap og fleira. Allt
er þetta heljarmikil syrpa.
Margt er þarna giska læsilegt,
því menn voru góðir reiknings-
haldarar um aldamót, liprir
bréfritarar og óragir frétta-
menn. Höfundur bókarinnar
sýnist vera ötull að fletta blöð-
um; það er líkast því sem hann
hafi skrapað í vörpu prentað
mál ársins og hirt svo hvern
ódrátt, sem upp kom. Til að
mynda dregur hann þann vís-
dóm upp úr pokahorni sínu, að í
Síberíu hafi frostið orðið „allt
að 45 stig Celcíus", og er það
bókað hinn 10. dag marzmánað-
ar. Kannski vill höfundur með
þvi kunngera, að vorið á Islandi
hafi þó alltént verið „sæmi-
legra“ en í löndum Rússakeisara.
Aftar i bókinni má fræðast um,
að „Rússar eiga ákaflega erfitt
með að afla fóðurs handa hest-
um sínum". Er sú ólukka látin
bera upp á 15. október. Mikið
hafa Rússar mátt þola.
En hvað þessar fréttir koma
við vorinu „í lofti í þjóðfélag-
inu“ íslenzka — það verður
ekki svo auðveldlega ráðið. Eða
hvernig ber annars að skilja
undirtitil bókarinnar: „Gengið í
gegnum eitt ár Islandssögunnar
og það eitt hinna merkari —
og atburðir þess raktir frá degi
til dags?“
Eigi þessi dæmi að vera sýn-
ishorn úr daglega lífinu á ís-
landi á fyrsta ári heimastjórnar
og minna á t. d„ hvað fólkið las
og ræddi um, þá hefði varla
þurft öll þessi kynstur af slíku,
sem í bókinni eru, þvi það úir
og grúir af þvi.
1 rauninni er efni bókarinnar
þess eðlis, að manni koma í hug
glefsur, sem fræðimaður hefur
safnað að sér til að vinna úr, en
birtir svo allt hrátt i stað þess
að vinna nokkurn skapaðan
hlut úr þvi. Sannarlega er það
einfaldasta og langfljótlegasta
aðferðin til að „sernja" bók.
Á titilblaði stendur nafn höf-
undar efst, athugasemdarlaust,
og mætti af því ætla, að hann
einn væri höfundur alls efnis
bókarinnar. Svo má ef til vill
Gunnar M. Magnúss
kalla það, með því að hann hef-
ur safnað því saman; öllu má nú
nafn gefa. Smekklegra hefði þó
verið og manneskjulegra að
skrifa hreint út: Gunnar M.
Magnúss safnaði.
Erlendur .Tónsson.
Erlendur Jónsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
Canterbury Tales
Á fjórtándu öld var enskan
naumast orðin til sem sjálfstætt
tungumál. Hún var um
þær mundir nánast ósamræmd
blanda af engilsaxnesku og
fransk-normönnsku, og því ekki
vel til þess fallin að skrifa bók-
menntir á henni. En um 1340
fæddist maður, sem tókst að
skapa fullgilt ritmál úr þessum
blendingi. Það var Geoffrey
Chaucer, og má hann kallast
faðir þeirrar ensku, er við
þekkjum í dag, þótt talsvert
hafi hún þróazt og breytzt á
þeim hartnær sex hundruð árum,
sem liðin eru síðan hann hóf
samningu mesta skáldverks síns.
En það er, við fyrstu kynningu,
dálítið óaðgengilegt til lestrar,
jafnvel Englendingum sem ekki
hafa hlotið æðri menntun. Þó er
enskukunnandi fólki vel fært að
stauta sögurnar, þvi að orða-
skýringar fylgja mörgum útgáf-
um þeirra á frummálinu. Og það
borgar sig að lesa þær i frum-
gerð Chaucers, því að þar eru
þær i ljóðum- og höfundurinn
var skáld gott — en útgáfur
á seinni tíma ensku flestar í
prósa, er gefa naumast nógu
glögga hugmynd um snilld þessa
brautryðjanda enskra bók
mennta.
Geoffrey Chaucer fæddist í
London árið 1340, að talið er, og
var af ríkum borgaraættum.
Hann var í þjónustu ríkisins
mestan hluta starfsævi sinnar,
og ferðaðist m.a. á þess vegum
til Frakklands og Ítalíu. Kynntist
hann þá verkum franskra og
ítalskra skálda og þykir líklegt
að hann hafi hitt bæði Petrarca
og Boccaccio persónulega. Að
minnsta kosti hefur hann lesið
Decamerone, því að svo mjög
minna Canterbury sögur á þá
bók, að það getur ekki verið til-
viljun.
Chaucer var mikilvirkur rit-
höfundur, er varði flestum tóm-
stundum sínum í þjónustu
skáldgyðjunnar. Hann þýddi og
talsvert, þar á meðal „Roman
de la Rose.“ 1 fyrstu verkum
hans bar allmikið á frönskum
áhrifum, og orti hann þá mest
táknræn ljóð, en síðar tók hann
sér ítalskar bókmenntir til fyrir-
myndar að ýmsu leyti. Varð
hann þó smám saman sjálfstæð-
ur í skáldskap sínum, og náði
öruggri leikni. Höfðu rit hans
að sjálfsögðu gífurlega þýðingu
fyrir þróun enskunnar, svo sem
fyrr er að vikið, og urðu þá
verk hans einnig í bezta máta.
þjóðleg, enda þótt hann hafi
lært af erlendum höfundum, eink
um hvað viðvíkur formsköpun-
inni, og áhrifa hans gætti um
langan aldur i enskum bók-
menntum. Enn í dag eru Canter-
bury Tales lesnar af enskum
almenningi, svo og i þýðingum
víða um lönd.
Upprunalega var það ætlun
Chaucers að rita 120 sögur. En
honum entist ekki aldur til að
fullgera fleiri en tuttugu og
fjórar. Hann andaðist árið 1400.
Þótt Canterbury Tales minni
á Decamerone, eins og áður er
sagt, er likingin mest í hinu
ytra f ormi. Boceaccio leggur
sögur sínar i munn nokkrum
manneskjum, er flúið hafa und-
an farsótt, sem geisar í heim-
kynnum þeirra. En Chaucer læt-
ur hóp pílagríma safnast saman
i vertshúsi einu nálægt London,
og halda þaðan ríðandi áleiðis
til grafar Thomasar Beckets í
Canterbury. Eru í flokki þess-
um fulltrúar margra stétta, og
eykur það menningarsögulegt
gildi bókarinnar að mun. En
höf. lýsir þeim einkar vel sem
einstaklingum, og sumum af
hinni mestu snilld, t.d. konunni
frá Bath, roskinni ekkju, sem
þegar hefur átt fimm eiginmenn,
en langar til að koma sér upp
þeim sjötta.
Chaucer hefur lagt mikið
starf í rammann um sögurnar,
enda er hann ágætlega gerður.
Skilur þar á milli hans og
Boccaecio, sem leggur aðal-
áherzluna á sögurnar sjálfar, en
getur minna þeirra er segja frá.
í Canterbury Tales hefur hver
persóna sinn sérstæða frásagn-
armáta, er gefur til kynna
menningarstig hennar, skapgerð
og stöðu i þjóðfélaginu. Er þvi
hver saga þáttur i persónulýs-
ingu þess, er hana segir, og má
af því sjá að höfundurinn hefur
eigi færzt lítið i fang. En svo
vel kunni hann til verks, að
Canterburykviða hans er enn
lifandi bókmenntir, og það þótt
honum tækist ekki að fullgera
nema lítinn hluta þess verks, er
hann hafði lagt drög að.
Chaucer hefur verið vitur
maður og fyndinn, og heimsmað-
ur i bezta lagi. Bók hans er góð-
ur og jákvæður skáldskapur,
sem gleður lesandann og eykur
mannþekkingu hans. Áhrif end-
urreisnartímabilsins eru víða
auðsæ, en einnig helgisagna og
riddaraijóða. Höf. er sjaldan
myrkur í máli, og frásögn hans
allvíða töfrandi skemmtileg.
Frumgerð sagnanna er á köfl-
um býsna langdregin, og hefur
því verið stytt nokkuð í mörgum
nýrri útgáfum á ensku.
Höfundurinn sjálfur, Chau-
cer, er með í pílagrímsförinni,
og hefur frásögn sína á
því, að lýsa allítarlega nokkr-
um þeirra, er þátt taka í henni,
en þeir eru alis tuttugu og níu.
Skal fyrst frægan telja, göfug-
an riddara, sem elskar sanna
hreysti og vopnfimi, tryggð og
æru, góðleika og kurteisi. Hann
hefur farið viða um veröldina og
barizt í mörgum orrustum, hvar-
vetna heiðraður fyrir dirfsku
og hugrekki. Með honum er
skjaldsveinn hans, glaðlyndur,
ungur maður, með liðað hár,
kvennagull mikið.
1 hópnum er og abbadis ein,
rósöm og vingjarnleg kona, er
symgur messuma gegnum nefið og
svo hefur góða borðslði, að hún
stingur aldrei fingrunum djúpt
niður I sósuna og heldur skeið-
inni svo lipurlega, að lítið sem
ekkert af súpunni slettist niður
sökum þess, að hann er svo vel
heima í stjörnuspeki.
Rauðskeggjaður malari prýðir
hópinn; hann er svo sterkur, að
engar hurðir standast fyrir hon
um, enda þótt læstar séu. Hann
hefur vörtu á nefbroddinum, en
á henni vex skúfur af rauðum
hárum, og nasimar eru viðar og
svartar, munnurinn geipistór og
röddin mikil. Hann er leikinn í
þeirri iþrótt að stela korni frá
þeim, sem hann malar fyrir, og
láta borga sér allt að því þrisv-
ar fyrir verk sitt -— og er þó
ekki talinn óheiðarlegri en starfs
bræður hans almennt.
Þá er konan frá Bath, mikil
fyrirmyndarmanneskja og hefur
verið það allt sifct líf. Hún er
viðförul og hefur vitjað marga
helgra staða. Vel er hún klædd
og alitaf i góðu skapi. Um ástir
veit hún allt, sem vert er að
vita, og hefur í þeim efnum
ótæmandi reynslu.
Loks er gestgjafinn í veit-
Kristmann Guðmundsson:
Úr bókahillunni
á barm hennar. Svo góð er
hún í sér, að hún fellir þegar
tár, ef hún sér dauða mús.
Munkur er með í förinni, feit-
ur og pattaralegur, sem unir sér
bezt á veiðum, en leggur lítið
upp úr bókalestri og þvi að
þræla með höndum sínum, eins
og Ágústínus hefur þó talið að
vera ætti aðalstarf munka. Þá
er og í hópnum betlimunk-
ur, sem er svo sniðugur að slá
mönnum gullhamra, að þar
stendur enginn honum á sporði.
Hann hefur fullmakt frá páf-
anum til þess að veita mönnum
syndafyrirgefningu, og ef hann
á von á ríkmannlegri gjöf, er
hann mildur mjög og gott að
skrifta hjá honum. Hann er
nautsterkur og þekkir öld-
urhúsin I hverri borg og þorpi,
svo og stúlkurnar, sem ganga
þar um beina.
Nefna má tjúguskeggjað-
an kaupmann, skrautklæddan,
sem er alvörumaður mikill, og
svo fyrirmannlegur, að engan
grunar að hann er skuldunum
vafinn, eins og skrattinn skömm-
unum.
Margir aðrir heiðursmenn
koma við sögu, svo sem skrifari
frá Oxford, lögfræðingur, stór-
bóndi, smákaupmaður, trésmið-
ur, vefari, skipstjóri, o.s.frv.
Þá er þarna læknir einn, sem
er öllum fremri í því, að ræða
um meðul og skurðlækningar,
ingahúsinu, þar sem pílagrim-
arnir safnast saman, áður en
þeir leggja af stað. Hann slæst
í för með þeim og heldur uppi
gleðskap; það er hann sem
stingur upp á því, að hver og
einn i pílagrimahópnum segi
sögur, til að stytta stundirnar á
ferðinni. Pílagrímarnir hafa
fallizt á þetta, en hann sér um
það með harðri hendi að þeir
standi við loforð sín. Gestgjafi
þessi er hin skringilegasta per-
sóna og ber mikið á honum í
bókinni.
Þegar Chaucer er búinn að
lýsa pílagrímunum, hefjast sög-
urnar, og kennir þar margra
grasa og merkilegra. Einna lengst
og ævintýralegust er saga ridd-
arans, en hún minnir raunar á
aðrar slikar sögur og ljóð frá
þessum tíma, en þó er þar aðal-
lega sótt til franskra fyrir-
mynda — enda vílaði Chaucer
ekki fyrir sér að taka að láni úr
verkum annarra skálda. En hann
fór vel með þýfið, og er það
ávallt góð afsökun.
Næst er svo saga malarans,
bráðskemmtileg frásögn af
falskri kvinnu og kvensömum
prelátum. Birtist svo hver sagan
af annarri, og þær eru sannar-
lega ekki leiðinlegar, þótt gaml-
ar séu. Það verða naumast mjög
margar af bókum nútimans sem
reynast svona læsilegar eftir
hart nær sex hundruð ár!
Einhver skemmtilegasti kafli
bókarinnar er ræða og frásögn
konunnar frá Bath. Hún hefur,
eins og áður er sagt, verið gift
fimm sinnum og grafið alla sína
eiginmenn, auk nokkurra ást-
vina en hefur dálitlar áhyggjur
af því, að með þvi að Kristur
hafi aðeins verið gestur í einu
brúðkaupi, nefnilega í Kana,
hafi hann kannski ekki ætlazt
til að fólk gifti sig nema einu
sinni. Á hinn bóginn hefur hún
ekki annað að styðjast við um
það, hversu oft sé leyft að gifta
sig, og telur þar af leiðandi að
ekki sé hægt að kalla atferli
hennar syndsamlegt. „Lítið þið
bara á hinn vitra konung Saló-
mon!“ segir hún. „Ég held ég
megi segja að hann hafi átt
fleiri en eina konu. Mætti mér
aðeins vera leyft að fá hress-
ingu, þótt ekki væri nema helm-
ingi sjaldnar en hann! Hvílíka
Guðs gjöf átti hann ekki í öll-
um sínum eiginkonum! Það er
öruggt, að hann hefur átt
marga skemmtilega stund með
þeim, allavega fyrstu næturnar!
Guði sé lof að ég giftist fimm
sinnum. Velkominn veri sá
sjötti, ef svo má til bera! — Ég
veit vel að Abraham var heilagur
maður, svo og Jakob, en báðir
áttu þeir þó fleiri en tvær kon-
ur. Og það hafa margir aðrir
helgir menn einnig átt. Ef
Guð hefði skipað okkur að
halda í meydóminn, þá hefði
með því fordæmt hjónabandið.
Og öruggt er það, að ef engu
sæði væri sáð, þá myndi skjótt
fækka meyjunum." — Þannig
heldur Bathmadaman áfram að
verja sitt mál, og talar engan
veginn i kanselístíl. Saga hennar
er líka hin ágætasta, og er góð-
ur mórall i henni — betri, en
maður býst við, eftir ræðuna.
Þótt margt sé þarna sagt um
ótryggð og fals kvenna, þá er
í bókinni að minnsta kosti ein
mjög heiðarleg undantekning.
Hún kemur fram í sögu stór-
bóndans og fjallar um frú eina,
er nefndist Dorigen, og elskaði
eiginmann sinn eins og sitt eigið
hjartablóð. Reyndist hún hon-
um trygg og trú, hvað sem á
dundi — og það var ekkert
smáræði. Þetta er ein af bezt
gerðu sögum bókarinnar, og svo
nýtízkuleg, að hún gæti vel ver-
ið samin af hálfgerðum framúr-
stefnuhöfundi á vorri tíð.
Canterbury Tales er gömul
bók og virðuleg. Hún fjallar um
manneskjur, og mannlega kosti
og galla, einkum þó þá síðari.
En Chaucer hefur tekizt að gera
bæði frásögn sína og mannlýs-
ingar svo lifandi, að enn í dag
fá menn notið skáldverks hans,
og glaðzt yfir snilld höfundar-
ins. Og ég held að það munl
alls ekki fyrnast í náinni fram-
tíð.