Morgunblaðið - 14.01.1971, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐH), FIMMTUDAGUR 14. JANÚAR I#71
Útgefandi hf. Án/akur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Bjöin Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjóm og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10-100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22-4-80.
Askriftargjald 195,00 kr. á mánuði ínnanlands.
I lausasölu 12,00 kr. eintakið.
VIÐMIÐUN í
KAUPGJALDSMÁLUM
¥ nágrannalöndum okkar og
helztu viðskiptalöndum er
nú mikið rætt um leiðir til
þess að hamla gegn verð-
bólgu, en sum þessara ríkja
hafa nú fyrst á síðustu
misserum komizt í kynni
við alvarlega verðbólguþróun
a.m.k. á friðartímum. Og
þrátt fyrir góðan vilja og
víðtæka þekkingu á efnahags-
málum hefur ekki tekizt að
finna varanlega lausn á þessu
erfiða vandamáli.
í Bretlandi, Bandaríkjun-
um, Kanada og fleiri ríkjum,
hafa ýmsar leiðir verið
reyndar. Yfirleitt er niður-
staðan sú, að valdboð stjórn-
valda ná ekki tilgangi sínum.
Sums staðar hefur verið
reynd lögbundin verð- og
launastöðvun, en hún hefur
einfaldlega ekki staðizt. Þá
hefur sú leið verið farin, að
stjórnarvöldin í þessum lönd-
um, t.d. bæði ríkisstjórn
Wilsons í Bretlandi og stjórn
Johnsons í Bandaríkjunum,
gáfu út leiðbeinandi reglur
um það, hvað verðlags- og
kaupgjaldshækkanir mættu
verða miklar án þess að verð-
bólguhætta stafaði af. Þessi
leið hefur heldur ekki reynzt
fær m.a. vegna þess, að ekki
hefur reynzt unnt að halda
þróun verðlags og kaupgjalds
innan þessara marka. í þess-
um ríkjum og sjálfsagt einnig
í öðrum löndum hefur verið
gerð tilraun með óbein af-
9kipti stjórnvalda af verð-
lags- og kaupgjaldsmálum,
með misjöfnum árangri.
Sú reynsla, sem fengizt hef-
ur af þessum tilraunum, hef-
ur m.a. gert það að verkum,
að ríkisstjóm Heaths í Bret-
landi hefur lýst því yfir, að
þar sem fengin reynsla sýni,
að slíkar aðferðir séu gagns-
lausar muni hún ekki grípa
til þeirra, þrátt fyrir mjög ör-
ar kaupgjaldshækkanir í
Bretlandi síðustu mánuði, en
í þess stað reiknar brezka
stjómin með, að efnahags-
kerfið sjálft muni finna sér
hæfilegan grundvöll.
í Bandaríkjunum hefur
stjórn Nixons með takmörk-
uðum árangri reynt að beita
ýmis konar efnahagslegum
og peningalegum aðgerðum
til þess að hefta verðbólguna,
9em hófst í landinu með hinni
miklu útþenslu, sem varð í
efnahagslífi Bandaríkjanna
1965, er þátttaka landsins í
Víetnamstríðinu var stórauk-
in. Afleiðingin af stefnu
Nixons-stjómarinnar hefur
orðið sú, að atvinnuleysi hef-
ur aukizt vemlega, samdrátt-
ur hefur orðið í viðskiptum,
afkoma fyrirtækja hefur stór-
versnað, en verðbólgan hefur
ekki hægt á sér að nokkm
marki. Nú er augljóst, að rík-
isstjórn Nixons hyggst breyta
um stefnu og slaka á öllum
takmörkunum með það í
huga að örva bandarískt efna-
hagslíf á þessu ári.
Hér skal ekki rakin reynsla
okkar íslendinga af verðbólg-
unni og tilraunir okkar til
þess að hamla gegn henni. Sú
saga er flestum kunn. Þó er
óhætt að fullyrða, að við höf-
um lengur átt við verðbólgu-
vanda að stríða en flestar ná-
grannaþjóðir okkar. Að sumu
leyti stafar þetta sjálfsagt af
uppbyggingu atvinnulífs okk-
ar. Það hefur að langmestu
leyti byggzt á sjávarútvegi og
fiskiðnaði, og allir þekkja
þær gífurlegu sveiflur, sem
orðið geta í þessum atvinnu-
greinum, ýmist þannig, að
lífskjör þjóðarinnar stór-
versna eða stórbatna á stutt-
um tíma. En þetta jafnvægis-
leysi og samanburður ann-
arra starfsstétta við uppgrip-
in, sem stundum verða í sjáv-
arútveginum, eiga væntan-
lega verulegan þátt í því, að
verðbólgan hefur verið meiri
hér en annars staðar og kaup-
gjaldshækkanir örari.
Nú er verðstöðvun í gildi
þar til næsta haust og horfur
í efnahagsmálum þjóðarinnar
góðar, sem stendur a.m.k.
Það ætti því að gefast nokk-
urt tóm til þess að íhuga þessi
mál og leita leiða til þess að
halda hinni sígildu íslenzku
verðbólguþróun í skefjum.
Það er óhagganleg staðreynd,
að það verður bezt gert með
því að hækkun kaupgjalds
haldist í heridur við fram-
leiðniaukningu í atvinnulíf-
inu. Meðan slík sprengiþróun
er í kaupgjaldsmálum, að al-
menn laun hækka að jafnaði
um 15—20% á ári hverju, er
vonlaust með öllu að halda
verðbólgunni í skefjum. Þá
kemur jafnan að því, að sjáv-
arútvegurinn getur ekki stað-
izt þá þróun og gera verður
ráðstafanir til þess að tryggja
rekstur hans. Þá sögu þekkja
líka allir.
Þess vegna er höfuðnauð-
syn að hagnýta það hlé, sem
nú gefst, til þess að komast
að samkomulagi á breiðum
grundvelli um ákveðna við-
miðun í kaupgjaldsmálum,
sem flestir geti sætt sig við.
Ef slíkt samkomulag tekst og
aukið jafnvægi verður í kaup-
EFTIR
ELÍNU PÁLMADÓTTUR
HÓPUR etnliendra vísindamanna á sviði
jöklafræði kom hingað til ráðstefmu
með íglenzkum starfsbræðrum sil. sumar.
Eftir að hafa kynnzt vininiuaðferðuim á
sviði jöklafræði á Isllandi, höfðu þessir
erlendu menn mörg orð um það hve
þeir öfunduðu íslenzka félaga sína af því
að hafa sér við hlið ófaglært áhugafólk,
sem fylgdist með því sem unnið væri að,
léti sig það einhveirju varða og væri
reiðubúið til að leggja lið, hver eftir
sinni getu.
Hvað er nú svona merkitegt við það?
spyrjum við, sem fiinnst þetta sjálfsagt.
En sanni'eikurinn er sá, að s'líkt sam-
starf almenniings og vísindamanna er
orðið býsna sjaldgæft í veröldinni. Vís-
indamenn halda hópinn, ræða helzt ekki
viðfangsefni sín nema við fáa sérfræð-
inga í viðkomandi grein og rita aðeims
í fagblöð. Og þar eð greinar þeirra eru
aðeins miðaðar við sérfræðinga með
margra ára undirstöðumenintun á þessu
ákveðna sviði, er iðullega útilokað fyrir
aðra að fyligjast með því sem um er
rætt. Þaninig er þetta að verða, eða þeg-
ar orðið, í ákaflega mörgum vísinda-
greinum. Sérhæfingin fer sivaxandi, svo
menn ininan sömu greinar skilja oft ekki
hver annan, heldur aðeins fáa innan
hópsins. Þannig einangrast menn í smá-
hópa, sem hafa lítil samskipti.
Vegna aðstæðna á íslandi esru vísinda-
menn okkar e. t. v. að einhverju ieyti
nleyddir til að vera í svo náinni sam-
vinnu við aimemning uim störf sín. Og
það er gott — þó ekki vilji ég kanmski
ehdiiega te'lja það til bóta fyrir vísind-
in, að jarðfræðingur þurfi í meira en
tvo áratugi að hvetja til skemmtiferða
og stjóma söng og skemmtan heilar dag-
leiðir í nútubíl, til að geta að kvöldinu
komizt í að grafa í barð, þar sem hann
veit af aldagömlú öskulagi. En það
gerði Sigurður Þórarinsson ótrauður og
kvartlauet og smíiðaði úr efniviði sínum,
sem þannig var aflað, kenningar, sem
breytt hafa uindirstöðu heiilla vísinda-
greina, eins og formleifafræði og jarð-
fræði, og sem uirðu heimsfrægar.
Hvað sem um neyðina má segja, þá
er það ekki sízt vísindamönnum okkar
í vissum 'greinuim að þakka, að ailmemn-
ingur fylgist enin svo vel með og fær
áhuga á því, sem þeir eru að gera.
Ákaflega margir þeirra hafa, fúslega og
yfirlætislaust, útákýrt fyrirbrigðin og
athuganir sínar og tilraunir í viðtölum
og greinum í blöðum, sem almennájngur
ies, og í útvarpserindum. Þannig voru
t. d. þeiir Jón Eyþórsson og Páhni Hann-
esson. Jón hafði mikla trú á samvinnu
vísindamanna og áhugamanma. Eða
kannski það hafi verið eina úrræðið á
han3 tíma til að koma áhuigamáiuniim
áiieiðis. Hann skipulagði veðurathugun-
arstöðvarnar um allt land og fékk
greinargott fóllk til að taka þær að sér.
Og hann fékk bændur víðs vegar urn-
landið til að mæla næsbu jökulsporða
árlega og safnaði svo samam um þetta
heiilegum skýrslum, sem ná yfir ára-
tugi. Fjölmargir þeirra vinna enn að
þessum mælimgum, en Sigur jón Rist tek-
ur saman og biirtir í Jökli.
Eitt er víst, að hefðurn við ekki haft
svo góða mienm á fyrstiu dögum eidgosa
á undanförnum árum, sem ailitaf voru
fúsir til að útskýra og láta í ljós skoð-
anir og getgátuir uim ieið og um var
spurt, þó þær mínúbur væru kannski
mikilvægastar fyrir þá ti'l ranneókna,
þá hefðum við kanmski seimt og síðar
meir birt frétt á þessa leið:
„Vísindamemn hafa nú endan.lega
komizt að þeirri niðuirstöðu að fyrir
hálfu öðnu ári muini hafa komið upp
eldur á hafi úti suðvestur af Reykja-
nesi. Söniniun þess er eyja ein, sem vós-
indamönmum hefur nú með ýtarlegium
rannsóknum í heiit ár tekizt að samna
að rís þar upp úr sjónum og muni ekki
hafa verið þar áður. Sjómenm hafa hald-
ið því fram að þeir hafi séð eldgos á
þessum slóðutn og menn hafa jafnvel
sagzt hafa stigið þar á lamd. En nú heif-
ur þet'ta loks verið staðfest af vísinda-
mönnum.“
Hagurinn af slíku fyrirkomulagi og
samstarfi er sarnt ekki einhliða. Það er
ekki hagur vísindamanna einna, sem
þannig fá aðstöðu í skállum, byggðum
á henitugum stöðuim af sjálfboðaliðum,
bílstjóra til að halda við bílakosti og
aka á nauðsynliega staði, eldabuskur til
að elida í ferðalögum o. s. frv. Með þátt-
töku sinni fá allir ánægjulegar ferðir
á sérkenniiega staði og syngja í spaugi:
,,Þó er hver reisa sem þangað er gerð,
þeklkt uindir nafninu rannsóknaferð".
Og þarna hafa mienn fein.gið sér áhuiga-
mál í lífinu og freistast þá kannski til
að Skrópa öðru hverju frá daglegu
arnstri og argaþrasi til að sinma því.
Áhugamál í ilífimu er ekkert til að blása
á nú á dögum, þegar það þykir listin
mest að gera alilt af iystarieyai.
Ekki er ég þó að halda því fram að
ail'lir geti gert það að áhugamáli sínu að
prila á köiduim klaka, þó jöklaraninsókn-
ir hafi af ofanmefndu gefnu tilelfni, orð-
ið að gárumni, sem bar mig af stað í
þessar huigileiðimgar. Vafalaus finnst
mörgum ís meira aðlaðamdi í fögrum
veigum í glasi. Sé áhuginn nægur á
þessu þannig, má líka bara fá sér ía-
muílningavél í barinn, eins og sagt er
að útgerðarmaður einn hafi gert. Fólk
á umifram aliit að stunda sín áhuigamái
eftir geðsilagi og geitiu. Og ekki einiu
sinni að binda sig við ís eða önmur nátt-
úrufyrirbæri. Ég vona að enginrn haldi
að ég sé með þessu að ætla öllum lands-
mönnium að eyða tíma sínum á jökulís.
Það sem ég vildi sagt hafa, var aðeins
að vðkja athygli á því að ísfcndingar
hafa nokkra sérstöðu hvað smertir sam-
starf og umgemgni almenninigfl og vís-
indamanna. Ég er ekiki viss um að fóilc
geri sér almenmt grein fyrir því, fremur
en öðru, sem maður hefur vanizt við.
En gestir Veittu þessu strax athygli og
sjá af sinmii reymglu kostina við að stétt-
ir og starfshópar vimni saman og ein-
angrist efcki.
Coco Chanel látin
París, 11. jam., NTB.
EINN þekktasti tízkufrömuð-
ur heims, Coco Chanel, llézt í
gærkvöldi í íbúð sinni í Hótel
Ritz í París. Hún varð 87 ára
gömul. Hún hafði mikil áhrif
á tízkuheiminn í rneira en
gjalds- og verðlagsmálum
landsmanna, má búast við
miklum vexti í þjóðarbúinu
á áttunda áratugnum og batn-
andi lífskjörum. Að öðrum
kosti er allra veðra von.
hálfa öld, en gat sér ekki að-
eiras frægð fyrir faibnað, held-
ur ekki síður fyrir ilmvatnið
Charael 5. Hún varð þjóð-
sagnapersóna stxax í lifamda
Mfi, margir helztu andans
menm og smil'linlgar voru nánir
vinir hennar og ótöld'um hjóna
bandstillboðium frá frægum
mönnum á hún að hafa hatfn-
að um æviraa. Meðaíi þekiktra
viðskiptaivina heminar nú hin
síðari ár voru EMzabeth Tayl-
or, Marlenie Dietrich, Juliette
Greco og Paola prirasessa.
Þegar Coco hafði miest uim-
svif hafði hún saimtáts 3.500
manns í viinrau, bæði við tizku
fyrirtæki sitt, iilmivatnsfriam-
leiðsflu og gimisteinaverkstæÖL
Söngieikuir var gerður um Et-
ríka og viðburð'aríka ævi hienm.
ar fyrir nokkmrn árum og
sömdu þeir André Pnevin og
Jay Lerner hann. Katherirae
Hepburn l'ék þar aðalhlutverik
ið.
Ohanel lagði kapp á að kwa
kvenfól'k undan fordómamna
oki framiam aif öldinmi eg
„motbó“ hennar var að „fötin
ættu að hæfa líkamiaruum emi
ekki afuigt.“/ Hún dró sig í hlé,
er hún eltist, en fyrir sextán
árum kom hún aíðám aftiur
fram á ajóraarsviðið og stó aiS
nýju í gegn.