Morgunblaðið - 14.01.1971, Blaðsíða 15

MORCi-UNBLAÐHD, FIMMTUDAGUR 14. JANÚAR 1971
15
ÁRIÐ 1956 lét Nikita Krús-
jeff sovézkt herlið bæla nið-
ur uppreisn örvæntingar-
fullrar alþýðu í Ungverja-
landi gegn st j órn Gerös,
stalinísks einr æ ðisherra.
Imre Nagy varð forsætisráð-
herra um örstuttan tíma.
Reyndi hann að siemja við
Rússa og fá þá til þess að
kalla herlið sitt burt frá
Ungverjalandi, en var svik-
inn og síðan skotinn af Rúss
um. Hér fara á eftir skoð-
anir Krúsjeffs á þessum at-
burðum. Síðan fylgir frá-
sögn Krúsjeffs á því, hvem-
ig deilan við Kínverja hófst.
Hvort tveggja er tekið upp
úr hinni umtöluðu bók með
endurminningum Krúsjeffs,
sem út kom í haust.
Árið 1956 kom til blóðugra
átaka í Budapest. Imre Nagy
beitti hroka og hótunum til
þess að fá almenning til upp-
reisnar og bræðravíga. Virkir
flökksfélagar voru hundeltir á
götum borgarinnar og fjöldi
manns drepinn. 1 upphafi
stóðu fyrst og fremst ungir
piltar að gagnbyltingunni, en
siðan bættusit vopnaðar sveitir
við og átökin byrjuðu á göt-
um Budapest.
Nagy gaf út yfirlýsingu, þar
sem hann krafðist þess að við
flyttum allt sovézkt herlið frá
Ungverjalandi. En við höfðum
svo sannarlega ekki í huga að
gera það, sem foringi valda-
ræningja sagði okkur. Lítil
klíka hafði steypt af stóli lög-
legri ríkisstjóm Ungverja-
lands. Kröfur Nagys studdust
ekki við neina viljayfirlýsingu
þjóðþingsins og höfðu þvi ekk
ert löglegt gildi.
Sjálfir ákváðum við að flytja
herlið okkar út úr Budapest og
láta það taka' sér stððu við
flugvöll fyrir utan borgina. í
forsætisnefndimii komiumst við
að þeirri niðurstíiðu, að það
væri óafsakanlegt af okkar
hálfu að láta verkalýðsstétt
Ungverjalands ekki I té hjálp
okkar. Við samþykktum sam-
hljóða ályktun um þetta. Ana-
stas Mikojan og Mikhail Susl-
ov voru ekki viðstaddir. Þeir
voru í Budapest.
Þetta var söguleg stund. Við
stóðum frammi fyrir afdrifa-
ríkri ákvörðun. Áttum við að
láta herlið okkar halda aftur
inn i borgina og brjóta upp-
reisnina á bak aftur eða áttum
við að biíða og sjá, hvort inn
anlandsöfl brytu af sér hlekk-
ina og ynnu bug á gagnbylt-
ingunni. Við ákvftðum að bera
ráð okkar saman við önnur
sósíalísk ríki. Við báðum
Mao Tse-tung að senda full-
trúa sinn. Sendinefnd kom frá
í Ungverjalandi
Uppreisnin
Deilan við Kínverja
Kina og var Liu Shao-chi for-
maður hennar. Fyrir honum
bárum við mikla virðingu.
Við vöktum alla nóttina og
könnuðum öll atriði með og
móti, hvort beitt skyldi valdi.
Fyrst sagði Liu, að það myndi
ekki verða nauðsynlegt; við
skyldum halda brott frá Ung-
verjalandi og láta verkalýðs-
stéttina þar sjálfa fást við
gagnbyltinguna. Við samþykkt
um þetta.
Þá varaði einhver við þvi, að
svo kynni að fara, að verka-
lýðsstéttin kynni að hrífast af
gagnbyltingunni. Æskunni í
Ungverjalandi væri einkum
hætt við þvi. Ekki veit ég, hve
oft við skiptum um skoðun, en
í hvert skipti héldum við, að
við værum búnir að ákveða,
hvað gera skyldi. Liu Shao-
chi var vanur að ráðfæra sig
við Mao Tse-tung. Það var eng
inn vandi fyrir Liu, að ná sam
bandi við hann, því að Mao er
eins og ugla; hann vinnur al'la
aði síðan: „Þrjá daga, ekki
meir.“
„Þá farðu og byrjaðu undir-
búninginn.“
Gert var ráð fyrir, að Liu
Shao-chi færi flugieiðis til Pek
ing þetta sama kvöld. Okkur
fannst sem við þyrftum að
skýra honum frá því, að við
hefðum endurskoðað ákvörðun
okkar, svo að við gerðum ráð-
stafanir til þess að hitta hann
á Vnukovo-flugvelli. Öll forsæt
isnefndin fór út á flugvöllinn.
Liu og félagar hans komu og
við ræddum við hann. Það
urðu alls engar deilur. Liu
féllst á, að hin endurskoðaða
ákvörðun okkar um að beita
hervaldi væri rétt.
„Ég get ekki spurt um sam-
þykki félaga Maos nú,“ sagði
hann, „en þið megið gera ráð
fyrir því að hafa stuðning okk
ar.“
Við urðum að ráðfæra okkur
við Pólland. Vandamálin, sem
við höfðum átt við að etja þar,
Júgóslavíu til þess að ráð-
færa okkur við Tito. Við urð-
um að fljúga yfir fjöllin i of-
bóðslegu þrumuveðri. Ég hafði
aldrei flogið við jafn slæm skil
yrði. Við misstum samband við
fylgdarflugvél okkar, sem
flaug á undan áleiðis til Bri-
oni-eyjar. Flugvöllurinn þar
var einn af þessum frumstæðu
flugbrautum, sem komið var
upp í stríðinu. Það var að
þakka kunnáttu Tsybin hers-
höfðingja, sem var mjög
reyndur flugmaður, að við kom
umst á áfangastað heilu og
höldnu.
Okkur var ekið í bifreið nið
ur að bryggju nokkurri. Við
stigum þar út í vélbát og héld
um áleiðis til dvalarsfaðar Tit-
os á Brioni. Malenkov var föl-
ur eins og lík. Hann verður
bílveikur jafnvel á góðum vegi.
Við höfum rétt lent eftir eins
óþægilega flugferð og unnt var
að hugsa sér og nú héldum
við út á bylgjufext hafið. Mal-
Sovézkir skriðdreltar á götuin Budapest 1956. Það var Krúsjeff, seni franiar öðrum tók
ákvörðunina iim að senda skriðdreka á vettvang til þess að bæla niður uppreisnina.
nóttina. Loks lukum við þess-
um fundi með því að taka
ákvörðun um að beita valdi.
Þegar ég lagðist upp í rúmið
þennan morgun, var hugur
minn of bundinn við þetta
vandamál til þess að ég gæti
hvílzt. Það var eins og nagli í
hausnum á mér og gerði mér
ókleift að sofna.
Síðar þá um morguninn, kom
forsætisnefndin saman til fund
ar til þess að hlýða á skýrslu
mína. Ég skýrði meðlimunum
frá, hvaða ákvörðun við hefð
um loks tekið. Síðan skýrði ég
forsætisnefndinni frá því,
hvaða afleiðingar það kynni að
hafa, ef við réttum ekki hjálp
arhöna.
Eftir mikla umhugsun sam-
þykkti forsæUsnefndin, að það
myndi vera ófyrirgefanlegt,
eimfaldlega ófyrirgefanlegt, ef
við stæðum hjá aðgerðarlaus-
ir. Við spurðum Ivan Konev
marskálk, yfirmann herafla
Varsjárbandalagsins: „Hve lang
an tíma tæki það, ef við gæf-
um þér þau fyrirmæli, að koma
aftur á röð og regiu í Ung-
verjalandi?"
Hann hugsaði síg um og svar
voru ekki nándar nærri eins
alvarleg og í Ungverjalandi.
Við höfðum ástæðu til þess að
ætla, að ástandið í Póllandi
væri að komast í traustara
horf. Við héldum síðan fund
með Gomulka og ffleiri pólsk-
um félögum á stað einum á sov-
ézku landsvæði, rétt innan
við pó'lsk-sovézku landamærin.
Eftir að við höfum rætt við
Pólverjana, fórum ég og Mal-
enkov til Bukarest. Auk rúm-
ensku félaganna voru þangað
einnig komnir félagar frá
kommúnistaflokkum Tékkó-
slóvakíu og Búlgaríu. Leiðtog-
ar sósíalisku bræðrarikjanna
voru allir á einu máli. Við yrð
um að grípa til aðgerða og það
fljótt. Við gerðum að gamni
okkar við rúmensku félagana,
hve Rúmenía væri nú skjót til
viðbragða sjálf gegn gagnbylt
ingunni, þar sem Rúmenía
hefði árið 1919 verið á bandi
þeirra, sem kæfðu ungversku
(kommúnista-)byltinguna, sem
Bela Kun var leiðtogi fyrir.
Rúmensku félagamir hlógu og
sögðu okkur að flýta okkur.
Seint þá um kvöldið fórum
ég og Malenkov flugleiðis til
enkov lagðist niður í bátinn og
lokaði augunum.
RÁÐLEGGINGAR TITOS
Tito beið okkar á Brioni. Ég
bjóst jafnvel við ákveðnari
mótmælum frá Tito, en pólsku
félögunum. En Tito kom okkur
ánægjulega á óvart. Hann
sagði, að við hefðum algjörlega
á réttu að standa og að við
skyldum senda hermenn okkar
á vettvang eins fljótt og unnt
væri. Við höfðum búizt við and
mælum, en í staðinn hlutum við
fullkominn stuðning. Þegar
það var orðið ljóst, sagði ég:
„Jæja, það er bezt, að við fá-
um einhverja hvíld, vegna þess
að við verðum að snúa aftur
til Moskvu snemma í fyrramál
ið.“
„Segið mér eitt,“ spurði Tito,
„hvenær hyggizt þið byrja á
því að koma öllu í samt lag i
Budapest?"
Ég svaraði þvi, að við hefð-
um ekki ákveðið sérstakan
dag, en við yrðum að gera það
bráðlega. Tito hlýtur að hafa
skilið, að þetta var ekki algjör
lega rétt, en ég vildi ekki segja
neinum frá þvt, hvenær her-
lið okkar hæfist handa. Því
færra fólk, sem vissi um það,
þeirra á meðal vinir okkar,
því betra.
„Hlustið á,“ sagði hann.
„Hvers vegna að fara að sofa
nú? Hvers vegna ræðum við
ekki saman í nótt? Það eru
enn nokkrar klukkustundir til
dögunar og ég vildi verja þeim
stutta tima með ykkur, sem við
höfum sameiginlega til um-
ráða.“
„Jæja, allt í lagi,“ sagði ég,
„við fáum okkur blund í flug-
vélinni."
Okkur tókst að halda okkur
vakandi, þar til birti. Um morg
uninn settist Tito sjálfur við
stýrið á bílnum og ók okkur
niður að bryggjunni.
Við komum til Moskvu und-
ir kvöld. Við fórum beint til
Kreml og sögðum Konev að
senda af stað hersveitir sínar.
Röð og reglu var komið á
nærri því þegar í stað nema í
Budapest, þar sem fólk beitti
fremur þrjózkukenndri mót-
stöðu. En eins og Konev mar-
skálkur hafði spáð, stóð and-
staðan í Budapest skemur en
þrjá daga..
Imre Nagy faldist í júgó
slavneska sendiráðinu ásamt
öðrum forspaökkum hreyfingar
sinnar. Ungversku félagarnir
kröfðust þess að Nagy og
menn hans yrðu framseldir,
svo að hægt væri að láta þá
svara til saka. Þegar Júgó-
slavar létu Nagy af hendi,
kröfðust þeir tryggingar fyrir
öryggi hans. Ungversku félag-
arnir neituðu og strax og
Nagy var framseldur, var
hann handtekinn — alveg eins
og hann átti líka skilið.
(Ungverjar höfðu reyndar
heitið því, að Nagy skyldi ekki
gert mein og Tito varð ofsa-
reiður, þegar Nagy var hand-
tekinn og síðan skotinn, en
það minnist Krúsjeff ekki á).
Ég vil, að sjónarmið mitt
varðandi þetta mál komi skýrt
fram. Við, Sovétmenn, styðjum
byltingaröflin i heiminum.
Markmið Okkar í Ungverja-
landi var að styðja framfara-
stefnu og hjálpa þjóðinni í
breytingunni frá kapitalisma
til sósíalisma. Þvi segi ég —-
já! Við hjálpuðum Ungverja-
landi 1956.
DEILURNAR
VIÐ KÍNVER.IA
(Krúsjeff skýrir í endurminn
ingunum frá þvi, er deilan
hófst milli Kina og Sovétríikj-
anna. Honum og Mao lenti
harkalega saman. Það kann
einnig að hafa verið fyrir
hendi misskilningur á milli
þeirra. Það er í fullkomnu
ósamræmi við þær skoðanir
Máos, sem vitað er um, að hann
eigi að hafa lagt til, að Rúss-
ar „ögruðu" Bandaríkjamönn-
um til hernaðaraðgerða, en síð
an skyldu hersveitir Kinverja
láta til sín ta’ka. Þegar öllu
var á botninn hvolft, þá gerð-
ist þetta aðeins einu ári, eftir
að Kóreustyrjöldinni lauk).
Nokkrum árum eftir að ég
settist í helgan stein, komst sú
saga á kreik, að það hefði ver
ið ég, sem byrjaði deilumar
milli Sovétríkjanna og Kína.
Ég hirði ekki einu sinni um að
andmæla þessum þvættingi.
Allt frá því að ég hitti Mao
Framhald
á næstu síðu