Morgunblaðið - 19.03.1971, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. MARZ 1971
23

Ein af gamalkunnum blóma
verzlunum í miðbænum,
Blómið, er flutt 1 skemmti-
legt gamalt húsnæði I Hafnar
stræti 16. Þar er ekki
nýtízkuleg innrétting. Gðmlu
bitarnir í loftinu og blámál-
aðar súlurnar halda sér og
gengið er undir gömlium út-
skurði eða gluggabjór inn í
verzlunina. Þar fer blómahaf-
ið sérlega vel í þessu hlýlega
gamla umhverfi.
Þarna hittum við eig-
endur verzlunarinnar, Aðal-
heiði Knudsen og Margréti
Hinriksdóttur, er við litum
inn. En þær hafa lengi látið
borgarbúum í té blóm og
annazt hvers kyns blóma-
skreytingar — voru fyret í
Flóru, áður en þær settu upp
eigin blómaverzlun í Lækjar-
kels Bergmanns seinasta for-
stjóra Innréttinganna.
Þessi verzlun stóð þó ekki
nema 15 ár og þá seldi Röd-
gaard húsið og var kaupand-
inn Aders Knudsen kaupmað-
ur, en verzlaði þó aldrei þar.
Þegar Jörundur gerði bylt-
inguna hér, bjó í húsinu Jens
Klog, bróðir landlæknis.
Hann gerðist „hirðmaður“
Jörgensens, en drakk sig í
hel skömmu síðar Maddame
Klog var engu síður drykk-
felld en maður hennar, en
entist þeim mun betur, að
-hún var um mörg ár vand-
ræðakind þessa bæjarfélags.
Bjarni riddari keypti húsið
af Knudsen, en seldi það aft-
ur O.P. Christian Möller
kaupmanni og verzlaði hann
þar fram til 1821. Árið'
Blóm
í gömlu umhverfi

-
3$
Gamla húsið við Hafnarstræti 16, sem einu sinni hét Józka húsið eða Hótel Alexandra,
heldur enn sínum skemmtilega byggingarstíl. Og það á að fá að standa óbreytt á sínum stað.
Hafnarstræti 16 á sína sögu
götu og nú síðast í Eymund-
sonarhúsinu. Og þær halda
sig enn með blómasöluna í
hinum gamla miðbæ.
Húsið í Hafnarstræti 16 er
eitt af þeim merkilegu húsum
í miðbænum, sem Hörður
Ágústsson og Þorsteinn
Gunnarsson lögðu til að varð-
veitt yrðu, annað hvört
óbreytt á staðnum eða að það
yrði flutt i Árbæ. Fyrir utan
sögulegt minjagildi, er bygg-
ingarstíllinn sérlega fal-
legur, hlutföll fögur og efnis-
meðferð góð, að því er
Hörður tjáði okkur. Benti
hann sérstaklega á útskurð-
inn yfir dyrunum á horninu,
gluggaumbúnað uppi, útskurð
á kvisti og súlurnar á fram-
hliðinni. Þessa nýklassík
í stíl væri sjaldgæft að finna
á Islandi, og ekki mörg dæmi
um hana í miðbænum, sagði
hann.
Hús þetta gekk áður undir
nafninu Józka húsið eða
Hótel Alexandra. Árni Óla
segir frá því í einni af bók-
um sínum um Reykjavík:
Þar sem nú er Hafnar-
stræti, var fyrrum sjáv-
arkambur og fyrsta mann-
virkið, sem kom þar, var
færaspuni „Innréttinganna“.
Var gerð 150 m löng braut
eftir hákambinum með stöng-
um og hjólum til þess að snúa
færi og kaðla. Þessi braut
var kölluð Reipslagarbraut-
in, en fiskveiðar komu í stað
inn. Og var nú Reipslagar-
húsið rifið, en þar sem þaf
hafði staðið, reistu kaupmenn
frá Fanö verzlunarhús 1792,
og var fyrir því M.J
Rödgaard skipherra. Var
hús þetta jafnan kailað Józka
húsið, vegna þess að eigend-
ur þess voru józkir. Þarna
voru þeir verzlunarstjórar
bræðumir Magnús og Helgi
Bergmann, bróðursynir Þor-
1821 keypti verzlunarfé-
lagið Andersen & Schmidt
verzlunina og verzlunarhús-
in, en þau voru þrjú: Józka
húsið, vörugeymsluhús, sem
Möller hafði reist 1819 og
assistentahúsið. Telur Jón
Helgason biskup sennilegt að
Andersen Schmidt hafi þá
látið rífa Józka húsið og reisa
annað nýtt á grunni þess, það
er enn stendur að stofninum
til. Þó er það ekki vlst og
má vera að Józka hiúsið sé
enn undirstaða Hafnarstrætis
16. Þarna verzlaði þetta félag
fram til 1843, en þá keypti
Þorsteinn Jónsson Kuld verzl
unina og verzlunarhúsin.
Þorsteini græddist fé,
Hann gaf út margar merki-
legar bækur og gegndi ýms-
um trúnaðarstörfum í þágu
bæjiarins. Hann andaðist 1859.
„Við jarðarför hans hafði
verið allmikil eyðsla, en úr
auði hans varð ekkert, því
erfingjar voru engir er gæti
haldið reglu á,“ segir
Gröndal. Þorsteinn hafði lát-
ið bæta hæð ofan á verzlun-
arhúsið og var það nú
tvílyft og hið reisulegasta.
Árið eftir að Þorsteinn féll
frá, kom tilkynning um, að
verzlun hans og fasteign-
ir við Hafnarstræti, ibúðar-
og sölubúðarhús, ásamt 3
geymsluhúsum og lóð, yrði
selt á uppboði í Kauphöllinni
(Börsen) í Kaupmanna-
höfn. Hefur það eflaust ver-
ið gert að kröfum erlendra
veðhafa.
Nú eignaðist Ole P. Möller
kaupmaður eignina. Hann var
sonur „gamla“ Möllers. Hann
var einkennilegur maður i
Annar eigandinn, Aðalheiður Knudsen, afgreiðir bióin i
nýju búðinni.
allri framgöngu og öllum hátt
um, en vandaður maður
og talsvert við bæjar-
mál riðinn. Hann kvænt-
ist aldrei, en rak verzlun í
húsinu til æviloka. Leigði
þá hjá honum á efri hæðinni
Christian L. Möller, bróðir
hans, sem var kvæntur Sigriði
dóttur Magnúsar Norðfjörðs i
Sjóbúð. Þau áttu 7 börn og
lifðu á veitingasölu þar í hús-
inu. Ole Möller andaðist 1877
og var húsið þá óselt í nokk-
ur ár. Á þeim tíma bjó þar
Jón Árnason þjóðsagnaritari,
Katrín kona hans og
Þorvaldur sonur þeirra. Þá
var þar og Jón Jónsson rit-
ari.
Húsið var fyrst sett á upp-
boð 1879 og varð þá hæst-
bjóðandi Jón Otti Jóns-
son verzlunarstjóri hjá Smith
konsúl, sem verzlaði þá í Ný-
höfn. En tveimur árum seinna
hafði Smith genglð inn
í kaupin og fékk afsal fyrir
eigninni hjá skiptaráðanda.
Og árið 1886 var þinglýst sú
kvöð á eigninni, að þar mætti
aldrei verzla án samþykkis
eigandans að Nýhöfn.
Þá hafði Smith fyrir fimm
árum gert húsið að gistihúsi
og veitingahúsi og kallaði það
Hótel Alexandra. Lét hann
breyta húsinu nokkuð til þess
að fá þar fleiri herbergi en
áður voru, og segir Gröndal
að húsið hafi orðið „miklu
Ijótara og verra á eftir“ en
það er nú ef til vill ekki að
marka. Smith fékk dönsk
hjón Andreas Jespersen
og konu hans, til þess a*
annast hótelreksturinn. Árið
1886 var húsi og lóð afsale
til frú Oddnýjar Smith, en
Jespersen hélt þar áfram
veitingarekstri fram til 1892.
Smith konsúll var kvæntur
Ragnheiði Bogadóttur Bene-
diktssonar á Staðarfelli o"
hét elzti sonur þeirra Bogi.
Hann var trésmiður og
kvæntist Oddnýju Þorsteins-
dóttur frá Grund í Svínadal,
syistur séra Jóhanns
Þorsteinssonar í Stafholti.
Dóttir þeirra var Soffía
kona Magnúsar Guðmunds-
sonar ráðherra. Mun Oddný
hafa fengið húsið í Hafnar-
stræti í arf. Hún fluttíst
þangað 1896 og var þar síð-
an. Meðan hún bjó þar voru
þar nokkrir leigjendur, þar á
meðal Guðmundur Magnus-
son læknir og Katrín kona
hans. Árið 1908 seldu erf-
ingjar Oddnýjar húsið
Eyjólfi Eiríkssyni vegg-
fóðrara, sem erft hafði hluta
af þvi. Bjó hann þar lengi
sjálfur. Nú eiga húsið dætur
Eyjólfs, Margrét og Oddný,
sem gift er Jóhannesi G.
Helgasyni.
Á þessari öld á húsið líka
sína sögu. Þar var Eimskipa-
félag íslands fyrst til húsa
1914, og síðar um 7 ára skeið,
en Sveinn Björnsson, síðar
forseti Islands, hafði þar
skrifstofur. Lengst af hafa
verzlanir verið í húsinu.
Lengi voru þar verzlun Jóns
Hjartarsonar og Fatabúðin
og fleiri.
Húsið í Hafnarstræti 16
hefur lengi verið í sömu ætt-
inni. Á undanförnum árum
hefur litið út fyrir að húsið
þyrfti að hverfa vegna ann-
arra þarfa, en nú hafa eig-
endur fengið I hendur bréf
frá borgarráði, þar sem þeim
er sagt að húsið megi standa
þama á sama stað og varð-
veitast.
Þær Aðalheiður og
Margrét i Blóminu kváðust
kunna ákaflega vel við sig í
þessum gömlu húsakynnum,
og hefðu siður en svo á móti
því að þar mætti engu breyta
í nýtízkulegra horf. Þær una
sér líka vel innan um blóm,
eins og að likum lætur.
Sögðu þær að aðstæður til
Verzlunar með blóm væru nú
ólíkt betri en áður. Fólk væri
orðið blómavanara og vissi
hvað það vildi og því væri
svo ánægjulegt að reyna að
uppfylla óskirnar.