Morgunblaðið - 23.12.1971, Blaðsíða 10

10 . MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. DESEMBER 1971

besbbbeebbb BÓKMENNTIR - LISTIR
BÓKMENNTIR - LISTIR
Jóhann Hjálmarsson skrifar um J 6] K] M [] E] N m i [] R

Utlendingur í eigin hjarta
Sveinn Jónsson rúmlega þrítugiir.
SVEINN FRAMTÍÐ VRSKAI.D
Björn O. Björnsson tók saman.
Almenna bókafélagið.
Reykjavík 1971.
ÞEIR, sem einu sinni l'ásu ís-
lenzkan aðal Þórbergs Þórðar-
sonar, uppljómaðir af frásagnar
gáfu meistarans, minnast kafl-
ans um Svein Jónsson, hið róm-
antísíka heimsþjáningarskáld.
Það var Sveinn, sem orti: Eit-
ur meira eitur! Ör vil ég dansa
og heitur. í íslenzkum aðli es
■Sveini lýst sem skáldi, sem miM
ar vonir voru bundnar við. Þór-
bergur segir, að hann hafd ort
vel: „Lýrik hans var hreinrækt-
aðri en þá gerðist meðal yngri
síkálda og hagyrðinga."
Það kemur þess vegna á óvart
að sami Þórbergur Þórðarson,
að visu undir dulnefninu Grírnn
ir, átti mestan þátt í að svipta
Svein Jónsson þeim frægðar
Ijóma, sem lék um hann í
Menntaskólanum, með grein í
Skinífaxa, blaði skólafélagsins
Framtíðarinnar; greinin nefnd-
ist Trúin á vonarpeninginn og
hafði mottó, tekið að láni hjá
Steingrími Thorst.: Með oflofi
teygður á eyrum var hann,
o.s.frv. Þessari grein hafði Þór-
bergur smyglað inn í Skinfaxa,
því að hann var alls ekki nem-
andi Menntaskólans.
Séra Björn O. Björnsson, sem
tekið hefur saman bókina
Sveinn Framtiðarskáld, telur að
grein Þórbergs hafi haft mikil
áhrif á skólapilta og einnig við-
kwæmt geð Sveins Jónssonar.
Kann var vanastur þvi, að á
hajnn væri litið sem snilling og
upprennandi stórskédd .S ögu
Sveins Jónssonar segir Bjöm O.
Bjömsson í skilmerkilegri rit-
gerð, sem hann nefnir: Sveinn
Jónsson, maðurinn og skáldið.
Björn var einkavinur Sveins og
hefur með Sveiipi Framtiðar-
skáldi sýnt honum þajkkarverða
ræktarsemi. Aðrir, sem eiga
greinar um Svein í fyrrnefndri
bók, eru Sigurður Nordal, Björn
K. Þórólfsson og Bolii Thorodd-
sen. Grein Þórbergs úr Islenzk-
um aðli er endurprentuð í bók-
inni, sömuleiðis Grimnisgréinin
í Skinfaxa. Einnig er birt Ijóð
eftir Davíð Stefánsson um
Svein. Bðkinni lýkur á fimmtán
sendibréfuim, sem Sveinn skrifaði
Birni vini sinum frá drýkkju-
maninahæli í Danmörku, en í
því landi dvaldist Sveinn lengst
og þar lést hann af völdum um-
ferðarslyss í janúar 1942.
Sveinn var fæddur 1892.
Meginefni bókarinnar er vit-
anlega ljóð Sveins Jónssonar,
en þess ber að gæta, að margt
hiefiur glatast af þvi, sem hann
orti, svo að bókin gefur þess
vegna enga fullkomna mynd af
skáidskap hans. En hún er
prýðileg sýnisbók sem slík, af-
hjúpar leyndardóminn um
skáldgáfu Sveins, sem mörgum
lieikur eflaust forvitni á að
kynnast.
Sigurður Nordai segist ekki
sjá þess merki, að Sveinn hefði
getað orðið „meiriháttar skáld“
og er ekki laust við að Nordal
kenni nokkurs samviskubits yf-
ir að hafa átt mestan þátt í að
koma Sveini á „réttan“ kjöl í
ttfinu, gem úr honum hversdags
legan góðborgara. Nordal gekk
fram fyrir skjöldu í því að
korna Sveini á drykkjumanna-
hælið og eftir veru sina þar
læknaðist Sveinn af drykkju-
sýkinni, en um leið að mestu af
skáldskapnum, sem hafði verið
lifstakmark hans og aðaláhuga-
mál.
„Sveinn var ekki skáldefni að
eins — hann var skáld“, segir
Björn O. Bjömsson í ritgerð
sinni um hann. „Innskoðun er
aðalyrkisefni hans,“ segir
Björn ennfremur og leggur
áherslu á hve framandleikavið-
horf hans til jarðlífsins sé ein-
stakt meðal isienskra
skálda; i því efni eigi Sveinn
jafnvel „metið". Ljóð eins og Út
lendingur í eigin hjarta styðja
þessa skoðun Bjöms, enda
hreifst Sveinn, að sögn Björns,
af skáldum eins og Baudelaire
og Sigbjörn Obstfelder; sá síðar
nefndi, einn af upphafsmönnum
ljóða í lausu máli á Norðurlönd
um, orti um sjálfan sig sem
gest, eins og Sveinn gerir svo
oft, mann, sem hafnað hafi á
rangri stj'örnu. Obstfelderand-
ann er viða að finna í ljóðum
Sveins og þess vegna var hann
nýjiungamaður i islienskri Ijóðlist.
Dönsku ljóðin eftir Svein eru
til vitnis um álika viðhorf til
lífsins.
í Ijóðinu Útlendingur í eigin
hjarta kallar skáldlð sig gest í
Hafliði Hallgrímsson lék með
Árna Kristjánssyni á tónleikum
Tónlistarfélagsins laugiardaginn
11. desember s.l. Á efnisskránni
voru þrjú verk, Sónata nr. 2 í
D-dúr eftir J. S. Bach. Sónata
í g-moll op. 5 nr. 2 eftir Beet-
hoven og Sónata i F-dúr, op. 99
nr. 2 eftir Brahrns. Óneitanlega
saiknaði rnaður þess að heyra
ekki einhver nýstárlegri við-
fangsefni, t.d. frá Englandi, þar
sem Hafliði hefur nú búið um
skeið, eða þá eitthvað, sem
hann hefur samið sjálflur. Þessi
fjölhæfi listamaður hefur nefni
lega ekki eingöngu tekið sér
stöðu með fremstu hljóðfæra
leikurum íslenzkum, heldur lagt
sttrnd á myndlist og tónsmíðar.
En Hafliði er líka fjölhæfur
túlkandi og bregður sér í ýmis
líki, hægu þættir Bachs urðu
eins konar dreymandi ihuganir,
en hinir hröðu í anda opinberra
flugeldasýninga. Þar var iika
nokkuð áberandi ósamræmi í
hraðavali flytjendanna, annar
vildi sleppa taumunum, þegar
hinn vildi halda í þá.
1 Beethoven sónötunni var
vel haldið á óvenjuhægu „Ad-
agio sostenuto", en hrððu þætt-
imir tveir héldu sér innan hóf-
samlegra marka, þótt tilefnin
séu þar æði mörg til ofsahraðra
upphlaupa. Saimsvarandi hóf
framandi landi, heimilislausan
útlending í sínu eigin hjarta.
Ljóðið er í lausu máli eins og
fleiri ljóð í Sveini Framtíðar-
skáldi, en þessi frjá'lslegu Ijóð
eru, án þess að vera bes iu Ijóð
bókarinnar, visbendimgar um
tíma Sveins, leitina að nýju
semd stýrði styrkleika og hljóð
falli.
Brahms-sónatan var Hafliða
e.t.v. vandmeðfamasta viðfangs
efnið, því að honum virðist
standa nær „smámyndin“ en hið
breiða, rómantíska „landslag"
með ti'lheyrandi tilfinninga-
þunga. En átök hans jukust með
vamdanum, svo að Brahms
kórnst í heilla höfn með kostum
sínum og kynjurn, svo að báðir
„stýrimenn", þeir Hafliði og
Ámi, máttu vel við una.
Daginn eftiir voru haldnir
kammertónleikar í Dómkirkj-
unni. Helga Ingólfsdóttir lék
þar á sembal, Jón H. Sigur-
bjömsson á flautu, Kristján Þ.
Stephensen á óbó, Pétuir Þor-
valdsson á celló og Rut Ingólfs-
dóttir á fiðlu.
Efnisskráin var löng, fyrst
léku þau öll saman Sónötu eftir
Joh. Fr. Fasch, siðan einleiks-
sónötur fyrir fiðlu, flautu, öbó,
celló og sembal og loks Kvint-
ett fyrir öll hljóðfærin eftir Joh.
Chr. Balh. Semballinn er ekki
raddmikið hljóðfæri, og 1 sam-
leik með hinum hljóðfærunum,
sem tekið hafa miklum framför-
um i raddstyrk frá þvi á 18. öld
verður hann illa undir. í flutn-
ingi tónlistar frá þessum löngu
liðna tíma virðist þvi aðeins
vera um tvær aðferðir að ræða:
tjáningarformi. Við þekkjum
stemninguna afitur úr ljóðum Jó
hanns Sigurjónssonar, Jóns
Thoroddsens S'kúlasonar og Sig
urðar Nordails (Fornar ástir).
Þetta var skáldskapur, sem lá í
loftinu og átti síðar eftir að
eignast varanlegri sess í bók-
annað hvort að spila altt á nú-
timahljóðfæri eða að draga
fram gígjur og tréflautur, háls-
digrar og hálsstuttar fiðlur með
girnisstrengi, stemma einum
tóni lægra en nú tíðkast og lofia
sembalnum að njóta jafnræðis.
Margt var sérlega skemmti-
lega gert, safarítour óbóleikur
Kristjáns, tær fiðluleikur Rutar.
Jón hefur það „espressivan"
tón, að hann virðist standa nær
seið Debussy en stíl 18. aldar
og í oellósónötunni var þó nokk
uð ósamræmi i styrkleika, Pét-
ur lék „piu forte“, þegar Helga
dró úr raddstyrknum.
Það er nú orðin nokkurs kon-
ar hefð hér að spila mikið bar-
Okk tónlist um jólaleytið eða i
sambandi við aðrar kirkjuhátið
ir. Þessi stíll er þvi að vinna
sér sess sem „hátíðatónlist" —
hið vandaðasta, sem hægt er að
bjóða. Því miður eru hin eigin-
legu barokkhljóðfæri ekki til i
landinu, og er semball Helgu
eirm sárafárra undantekninga.
Enn meiri undantekning er, að
hér sé fólk, sem beinlínis sér-
hæfi sig i meðferð þessarar tón-
listar — að likindum enginn ut
an þrongs hóps orgelleikara og
eina hérlenda sembalistans. Það
hlýtur því að vera tímabært, að
hér sé komið upp sómasamlegu
safni, annað hvort sem nótna- og
hljóðfærasafni Landsbókasafns-
ins eða HáskÖlabókasafnsins,
auk þess sem hingað sé ráðið
fólk til að leiðbeina og kenma
meðflerð þessarar tónlistar í
öllu því, sem aldrei var sett inn
í nótumar, svo sem leikur af
fingrum fram eða skreytingar.
Kammertónleikar eins og þess
ir í Dómkirkjunni sýna að vilj-
inn og getan eru fyrir hendl hjá
okkar góða fólkl, en það hefur
aðstöðuna gegn sér til að iðka
þessa list verulega hátíðlega.
Þorkell Sigurbjörnsson.
Raffvélavirlci
Óskum að ráða rafvélavirkja á rafmagns-
verkstæði áliðjuversins nú þegar eða eftir
samkomulagi.
Æskilegt er að umsækjendur hafi a. m. k.
þriggja ára starfsreynslu.
Þaim, sem eiga eldri umsóknir hjá fyrirtækinu, er bent á að
hafa samband við starfsmannastjóra.
Umsóknareyðublöð fást hjá bókaverzlun Sigfúsar Eymundsson-
ar, Austurstræti. Reykjavík, og bókabúð Olivers Steins, Hafnar-
frrði
Umsóknir óskast sendar eigi síðar en 29. desember 1971 í
pÓ3thólf 244. Hafnarfirði.
íslenzka álfélagið hf.,
Straumsvík.
Jólafagnaður
Skipstjóra- og stýrimannafélagið ALDAN heldur jólafagnað að
Skiphóli, Hafnarfirði, 27. desember kl. 20,
Þátttaka tilkynnist í sicnum 23476, 16589 og 23746.
Félagar! Mætið vel og takið með ykkur gesti.
Þorkell Sigurbjörnsson skrifar um:
TÓNLIST
Tvennir tónleikar