Morgunblaðið - 23.12.1971, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. DESEMBER 1971
BÓKMENNTIR - LISTIR
BÓKMENNTIR - LISTIR
Kommakaffi
Jón Óskar:
GANGSTKTTIK I BIGNINGU.
Líf skálda og listamanna í
Beykjavík
Iðimn. Valdimar Jóhannsson.
Beykja\ik 1971.
GANGSTÉTTIR í rigningu er
þrlðja endurminningabók Jóns
Óskars um líí hans meðal
skálda og listamanna í Reykja-
vík, hinar eru Fundnir snilling-
ar og Hernámsáraskáld. Hann
hefur ákveðið að láta staðar
numið að sinni. Grunur minn er
samt sá, að framhald þessara
þriggja bóka verði hvað for-
vitnilegast, þá eru þeir hlutir
famir að gerast, sem mestu hafa
ráðið um þróun mála hér á landi
og víðar. Ég á við sjötta áratug
inn, sem einkennist ekki aðeins
af nýrri og öflugri sókn i list-
rænum efnum, heidur póiitískri
endurskoðun, sem hefst með
uppreisninni í Ungverjalandi.
Jón Óskar bíður að sögn „hag-
kvæmari aðstæðna" og við skul
um reyna að fyrirgefa honum
það að æsa upp i okkur forvitn
ina.
Segja má, að það sé einkium
tvennt, sem Jón Óskar tekur til
meðferðar i Gangstéttum í rign-
ingu: í fyrsta lagi hinar móður-
sýkilegu árásir á ung skáld fyr-
ir tilraunir þeirra til að breyta
um form í ljóðlist, og í öðru
lagi pólitísk vonbrigði, sem bein
ast að forystumönnum íslenskra
sósialista. Þetta tvennt helst oft
í hendur hjá Jóni Óskari, því
að eins og kunnugt er hafa for-
dómar um nýjungar í listum
ekki síst komið frá vinstri
mönnum. Um þessi atriði fjallar
Jón Óskar á opinskáan hátt í
bók sinni. Hann er víða haldinn
sárri beiskju eins og skiljanlegt
er. Hann er úr hópi skáldakyn-
slóðar, hinna svokölluðu atóm-
skálda, sem unnið var að að
drepa, bæði leynt og ijóst.
Á Miðgarði, öðru nafni
Kommakaffi, ríkir mengað and-
rúmsloft pólitískrar þröngsýni,
þar sem skáldum er skipað í
flokka eftir skoðunum þeirra á
stjórnmálum. Það er siður að
tala niðrandi um Gunnar Gunn-
arsson, einkum eftir að félagið
Frjáls menning er stofnað, og
Tómas GiTðmundsson verður
fyrir smáskeytum, en fær þó að
njóta samstarfsins við Magnús
Ásgeirsson. í Kristmann Guð-
mundson er endalaust hnýtt,
Guðmundur G. Hagalín og Vil-
hjálmur S. Vilhjálmsson eru
tæplega umtalsverðir rithöfund
ar, í hópi þeirra varasömu stend
ur Steinn Steinarr. En Halldór
Laxness, þá Kiljan, er dýrkað-
ur á mjög einhæfan hátt, sífellt
vitnað i hann líkt og heilaga
riitningu.
Jóni Óskari virðist ekki hafa
liðið vel i félagsskapnum á Mið
garði; þar var annað andrúms-
loft en hann hafði gert sér von
ir um. Að vísu kom þangað ungt
listafólk, sem trúði á sósialism-
ann og var jafnframt að vinna
að veigamikl'um verkefnum á
sviði lisitanna. Jónas E. Svafár
hafði skrifstofu sína í einu horn
inu, en ungkommar hæddu hann
þegar þeir gátu. Einu sinni boð-
uðu Æskulýðsfylkingarmenn tii
fundar á efri hæð Miðgarðs.
Þangað fór Jón Óskar til að
hlusta á hvað hinir ungu um-
bótamenn hefðu fram að færa
um nýjungar í ljóðlist. Einn
hinna ungu manna setti fram
skoðanir sínar í svipuðum dúr
þess vegna ekki áttað sig á
Landnemaljóðinu; síðan bætir
Jón Óskar við: „enda áttu þeir
þá engan Matthías Johannes-
sen“.
Jón Óskar minnist á þá kald-
hæðni örlaganna, að Morgun-
blaðið hafi orðið „það íslenzkt
blað, þar sem í fyrsta sinn er
skriflað um nýju ljóðagerðina í
heild af einhverju viti (ég á við
skrif Sigurðar A. Magnússonar)
og atómskáldin tekin gild.“ Þá
gerist það, að hans sögn, að
Æskulýðsfylkingin fer að ganga
sömu leið og Morgunblaðið, les-
ið er upp úr verkum ungra
skálda á fundum hennar, og sá,
sem mest var fyrirlitinn áður:
grallarinn Jónas E. Svafár,
verður vinsælasta skáld Fylk
ingarinnar.
Um þessi atriði og önnur fjall-
ar Jón Óskar í Gangstéttum í
rigningu. Hann minnist fjölda
sér hefðbundið yfirborð mikils
hluta Timans og vatnsins. En
það er ekki það, sem mestu máli
skiptir í ljóðabálki Steins, held-
ur hið nýja inntak, aðferð
Steins í ætt við súrrelalisma og
afstrakt stefnu í málaralist.
Fleira mætti vitanlega gera
athugasemdir við í bók Jóns
Óskars. En það skiptir ekki
máii út af fyrir sig. Mest er
um vert, að höfundurinn er
hreinskilinn uim sjálfan sig oig
aðra. Endurminningar hans með
kostum sínum og göllum eru for
vitnilegur lestur. Stiill hans er
jafn blátt áfram og eðlilegur og
áður. Með því að skrifa eins og
hann gerir kemst rithöfundur i
beint samband við lesanda sinn.
Rithöfundiurinn öðlast trúnað les
anidans. Það köilum við Msit>
rænan sigur og freistumst til
að telja slíkt ávinning fyrir
báða aðila.
manna, sumra hlýlega og eftir-
minnilega, eins og til dæmis Sig-
urðar Gissurarsonar, sem
kenndi Jóni að hugsa rökrænt
og vera ekki aUtof viss um heil-
indi íslenskra sósíalista. Sigurð-
ur dó úr tæringu fyrir aldur
fram. Mynd Jóns Óskars af hon
um er einkar glögglega dregin.
En á sama hátt og Jóni Óskari
tekst ágætlega að sýna leandam
um fólk, sem hafði gildi fyrir
hann og lagði sinn skerf til is-
lenskrar menniiigar með já-
kvæðum hætti, á hann eins og
áður til að láta svipuna bitna á
öðrum, samanber neyðarlegar
umsagnir um Kristin E. Andrés-
son, Halldór Laxness og fleiri í
þessari bók.
í Gangstéttum í rigningu
kynnumst við spilaranum Jóni
Óskari, sem lék einu sinni með
Karli Jónatanssyni, sem hamn
lýsir fjörlega. Eins og af bók-
inni má ráða, hefur Jón Óskar
komið viða við, og m.a. þess
vegna er bók hans nauðsynlegt
heimildarrit um kynslóð hans.
Henni lýkur á drauminum um
Paris, borg hinna frjálsu lista.
Skoðanir Jóns Óskars eru
stundum einkenniilega fram sett-
ar, eins og það, sem hann hefur
að segja um Tfcmann og vatnið:
„Tíminn og vatnið var ekki
hljómur nýja timams, heldur
hljómur gamla timams, síðasti
hljómurinn, og hefði sómt sér
vel á tímum Guðmundar Guð-
mundssonar skólaskálds sem
talinn vsur yrkja í anda franska
symbólismans. . . “ Eins og marg
ir aðrir ýkir Jón Óskar fyrir
Jón Óskar.
og séra Ingimar Jónsson og
fleiri á stúdentafundinum
fræga; að áliti Fylkingarfélagans
stafaði íslenskri þjóðmenningu
mikil hætta af atómkveðskapn-
um. Ungi maðurinm hafði auk
þess þá sögu að segja að ungu
skál'din kynnu ekki að yrkja og
spilltu tungunni. Jón Óskar var
sá eini, sem andmælti þessum
skoðunum, hann vissi að þær
beindust fyrst og fremst að Jón
asi E. Svafár, orðaleikir Jónas-
ar og skringilegur kveðskapur
skyldi heita samnefnari við-
leitni ailra ungra íslenskra
skálda. Jónas lá vel við höggi.
Þess vegna var ráðist á hann,
en ekki reynt að vega og meta
það, sem önnur skáld ortu.
1 fimmtugsafmæli Jóhannesair
úr Kötlum rís upp Brynjólfiur
Bjarnason til þess að hylla
skáld alþýðunnar og fara með
dróttkvseða visu eftir sjálfan
sig, en að sögn Hannesar Sig-
fússonar „eyddi hann annars
megninu af ræðutímanum í að
fijargviðrast út í babblskáld-
skap nýtízkunnar, þessa úrkynj
uðu list hrynjandi auðvalds-
heimsins. „Maður fyrirgefur
kornabörnunum þótt þau babbli
af því að þau kunna ekki að
tala,“ sagði hann, „en fullorðn-
um mönnum. . . “ Hann hafði
ekki augun af Steini. . . “ Um
aifstöðu Brynjólfs, sem Hannes
lýsir í bréfi, segir Jón Óskar:
„Það gefur að skilja að orð svo
mikils metins forustumanns,
mælt í fjölmennu samkvæmi,
voru ekki áhrifalaus, þvi þarna
talaði helzti fræðilegi forustu-
maður Sósíalistaflokksins.“
En það eru fleiri en foryistu-
menn sósíalista, sem sjá úrkynj
unarmerki i skáldskap hinna
ungu manna. Ungir sjálfstæðis-
menn á Akureyri gera harða
hrið að Jóni Óskari fyrir eitt af
skemmtilegustu ljóðum hans.
Það hafði birst í Landnemanum,
málgagni Æskulýðsfylkingarinn
ar (Allir Æskulýðsfylkingar-
menn voru að sjálfsögðu ekki
jafn skyni skroppnir og ungi
maðurinn, sem fyrr er nefnduir),
myndskreytt af Jóhannesi Jó-
hannessyni. Jón Óskar gefur þá
skýringu, að ungu sjálfstæðis-
mennirnir fyrir norðan hafi ver
ið „rígbundnir Hávamálatrú
stjórnmálaskörunga sinna“ og
Bókamarkcaður
Helga Tryggvasonaf, Amtmannsstíg 2
Eftirtalin rit eru til sölu: Acta yfirréttarins 1749—1796, Akranes,
Aldamót, Alþingistíðindi 1845—1960, Árbók Dansk-ísl. sam-
fund, Ársrit Fræðafélagsins, Ársrit Skógræktarfélagsins, Arbók
Slysavarnafélagsins, Ársskýrsla Ræktunarfélags Norðurlands
1903—1969, Berklavörn, Bréfabók Guðbrands biskups, Bridge,
Búnaðarritið, Dagrenning, Dvöl„ Edda, Eimreiðin, Eining,
Embla, Elektron og Símablaðið, Femina, Félagsbréf A.B., Frí-
kirkjan I—IV, Frjáls verzlun, Garður, Maandes Tidender I—III,
1773—-1776, Jólablað, Stjarnan : austrí, Jörð (fyrri og seinni),
Kirkjublaðið, Kirkjuritið, Landhagskýrslur og Verzlunarskýrslur,
Lögrétta, Menntamál, Morgunn, Norðurijósið, Norræn jól, Nýtt
kvennablað, Nýtt kirkjublað, Prestafélagsritið, Sindri, Skuggsjá
I—VI, Samtíðin, Sólskin, Spegillinn, Stefnir (fyrri og seinni),
Stígandi, Straumhvörf, Stundin, Satt I—XIX, Tímarit iðnaðar-
manna, Tlminn 1917—1960, Tímarit kaupfélaga og samvinnufé-
laga, Tímarit Máls og menningar, Úrval, Útvarpstíðindi og blöð,
Vaka (fyrri og seinni), Verði Ijós, Víðsjá, Vinnan, Vörður og
Þjóðin.
Auk þess mikið af góðum bókum
Markaðurinn er opinn fram í janúar 1972.
Jóhann Hjálmarsson
skrifar um