Morgunblaðið - 24.05.1972, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. MAl 1972
17
Friteatern:
Goðsaga
Höfundur: Frances Vestim.
Leikstjóri: Martha Vestin.
Grímur: Jane Erskin og Ann
Carlquist.
Það sem liðið er er liðið oig
við getuim aldrei enidurframkall-
að það. Og það sem er lönigu lið
ið sjáum við alLtaí með akkar
ajugum, við getuim aildrei gert
þessar liðinu aðtstæður að akikar
aðstæðiuim, við hugsium öðruvisi,
finnium öðruvísi til, siðgæðishug
mymd'ir ok'kar eru aðrar. En það
útiíLakar ekik: að við leitum skýr
kiiga á gátuim. fartíðarinmar, við
reyraum að skýra með okkar
skilnin,gi, tökum mið af þv.i sem
ökkur finnst vera mi'kilivægt og
þaninig verðwr til skýrimg, sem
er he;l í sjáifu sér, alvarleg tii-
raun þó að hiún hins vegar segi
oft meira um s'kýrandann en efn-
ið sem skýra 4tti. En það er daig-
'legt brauð.
Verkið „Goðisaigan um M'ínó-
táru,s“ er eitt slxkt daami. Þegar
sikjtrandinn ieggur af stað í s'kýr
ingarför sina, ber han.n með sér
innbyiggt mynatur, aðferð til að
leysa gátwna og það er hans
skoðun að þelrta sé rétta aðlferð-
in til að leysa slikar gáitu.r. Og
þar sem hér er ekiki um vísiinda-
lega gátu að ræða heldur vanda
m'ái mannlegra samskipta, getum
við gefið oklaur það, að ei,n-
hive-r sa.nmleik.ur sé fólginn í
laiusr 'nni) jafnvel þó að við eigum
mjög erfitt með að taka lausn-
ina sem gilda laiusn á viðkiom-
andi gátui. Bn hún getur verið
listaverik fyrir þvi,, ágætt lista-
•verk. Þanniig lext ég á þessa til-
raun og fannst hún harfa góð.
Það skal hins vegar viður-
kennt að mér hefði þórtt sm'ek'k
legra að sleppa þvi að minnast
á R. Graves og verk hans „The
Greek Myths“ í þessiu saimibandi,
Franoes Vestin. hefiur þaðan ekk
ert nema nafnið Asteriom, skýr-
irngar Graves benda eíkki bið
minnsta i þá átt, sem hér er far-
ið — Giraves hefuir heldur ekki
samið neina „fræga gerð þessar
ar sögu“ eins og sitendiur í is-
lenzíku le.ikskránnii, stuttar og
s'krúðlausar endursagnir hans i
ofanigreindu verki verða aldrei
taldar til „ge,rða“ gríiskra goð-
sagina, þær enu aðeins söguþiræ'ð
ir til að hangja á nýjar skýrinig
ar.
Skáldlkonan skýrir goðsög
uma einfaldlleiga sem lyigi, ssunn-
leikurimn' á bak váð hana sé pótí
tískur, Minóitárus sé launsonur
Mínosar konumigs, rótt'ækiur bytit
ingia'rmaður, sam konungur haldi’
fönguim. í völunda.rhúsinu — og
því sé það aðeins maður sem
Þeseifur drepi og h.ann sé lítlið
hir.eykinn af því og þess vegna
sigli hamn heirn umdir svörtum
seglum.
Þessi túl'kun goðsögunnar er
borin uppi aif mikilllli alvöru, sem
ek'ki minnkar vtið það að höfumd
urinn ge.fur verkinu alimennt
allegóriskt gild'i, póiLitiska hiiðin
er ekkd ein,a W36 móllsins, ávætt-
urinn, sem er iokaður inn.i í vöfl
uinda,nbúsinu stendur líka fyirir
dýrið í okkiur sjál'fiuim, þetta
dýr sem við getum kynnzit ef við
þonum, hive,rmiig við bregðumst
við þvi er svo örnniur saga, bvern-
ig okkur tekst að lifa með þvi
eða s'lgra það:
„Hiver og eimn, hver ag ein,n
'þekkir Leið þanigað inn.
Fáir halda af stað, því torsótt er
leiðin.
Örfáir þes&ara fáu leiða
óvættina út.
Fái.r eru nógu sterkir ti.l að
ha'l.da á djúpið opnu.m
au.gum.
Um myrk djúp. bratta ha.mra,
myrk gljúfur, stormasjóa-
sama.“
Þessl orð enu sögð i myrkri.
Mainn,eskjan að tala við sjáLfa
si'g. Skýrin.gin á goðsögu.nni
hækkar veldi sitt og verður að
sögu um manimnm, dæmisögu um
manninn sem er sjálfiur völund-
arhús, völunda'rihús, sem han.n
ra'tar kannski al'drei um á meðan
hann lifir. Eða þá að hamn vill
ekki eða þorir ekk.i að rata um
það.
Bn það er fleira en leikritið,
sem er forvitnile.gt við þessa sýn
ingu. Þar má nefna fiyrirtækið
sem sli'kt, túlkunaraðferðir þess
og þá um leið þær leið'ir sem
farnar hafa verið til að ná valdi
á þessuim túlkiunaraðtferðum.
Leikhópurinn sta.pfar inman
sæmska ríik's.íeikhússins, sem er
le'lkihiús fyr.'r landsbyggðina, hér
lendis eiigum við ekkert sem sam
svarar því, aðe'ns bandalaig á-
huigamanna og ef't'ir því sem ég
veit bezrt er alit skipulag þess
þanmiig að i starfi þess er ekki
um neina þróum að ræða. Við
eigum he'dur engan samsvar-
andi hóp í þéttbýilinu, engan
leilkhóp, sem leitar á ný mið í
listiinni sjálfri. 1 höfuðborginni
er þetta allt sama nuddið í sama
farimu — og þeir sem eimhverju
vildiu breyta eða reyna eitthvað
nýtt fá ekki að kiomasrt að fyrir
þeim sem þegar sirtja að súp-
umni.
Ef geirð isikytldi grein fyrár túil'k
um'araðferðu'm þéssa hóps má
Framhald á bls. 21
s.l. ári flutti flugfólk Loftleiða
sig frá McAlpain hóteli upp á
ör '-"ur hótel 17 götum ofar á
Manhattan í miklu betra og ör
ug.eara umhverfi. Síðan þá og
raunar fyrir þann tíma eru
virinuisitúlikii'rnar e'nu ís-
lend'nigarniir sem sækja um-
rædda staði, en aðrir viðskipta
vinir eru einkum Puerto Rican
ar. Júgóslavar, blökkumenn og
aðrir, sem búa í hverfinu. Þess
ir tveir staðir voru skv. frá-
sögnunum miðstöðvar spilling-
arinnar.
Eftir að hafa komið mér fyr
ir í New York, byrjaði ég á
þvi að heimsækja íslenziku ræð
is> lannsskrifstofuna þar i borg,
og hitti að máli Gunnar G.
Schram, settan aðalræðismann
og fastafulltrúa hjá Sameinuðu
þjóðunum í veikindaforföllum
Hannesar Kjartanssonar og
spurði hann um stöðu þessara
stúlkna.
LÖGBROT
Gunnar sagði að helzta
vandamálið væri að allmargar
þessara stúlkna væru ólögleg-
an teldi það ekki í sín-
um verkahring að aðstoða
bandarísk yfirvöld að þessiu
leyti.
Gunnar sagði ennfremur að
þegar upphaflegi leyfistíminn
væri úbrunnimn vandaðist mál-
ið hjá mörgum stúlkum, er þær
ætluðu að fá leyfið framlengt.
1 sumiuim tilvikum tækisit þeim
þetta fyrir atbeina fólksins,
sem þær dveldu hjá, með þvi að
það gengi í ábyrgð fyrir þær.
í öðnuim tilvikiuim yrðu stúlk-
urnar að leita til lögfræðinga,
sem sérhæfðu sig í innflytj-
endamálum og tækju mjög háa
þóknun fyrir.
ÓDÝRT VINNUAFL
Gunnar sagði að lokum að
stúlkurnar byggju við mjög
misjafna aðbúð og kjör margra
þeirra mun veuri en samlbæri-
legra starfsstétta og þær því
oft notaðar, sem mjög ódýrt
vinnuafl. Þetta mættu aðstand-
endur heima mjög gjarna hafa í
huga áður en þeir veittu stúlk
unum fararleyfi.
okkar að það væri harla lítil
van að eittihvað femgLst út úr
þessu máli, þvi að hér væri um
að ræða örfáar stúlkiur,
af milljónum útlendinga, sem
koma til New York á hverju
ári.
Dagiinn eftir hringdi Lambert
í mig og sagði að þeir hefðu
ek'ki fundið neitt um þessi mál.
Hann sagði að hugsanlegt
væri fyrir mig að hafa sam-
band við höfuðstöðvarnar í
Washington, en það gæti tek-
ið margar vikur að finna eitt
mál, sem varðaði íslenzka
stúlku.
Næst lá leið mín niður á 14.
umdæmisl'ögreglust'öðina, en 31.
og 33. gata eru innan hennar
svæðis. Þar hitti ég að máli
þrjá varðstjóra og spurði þá
hvort þeir vissu til þess að ís-
lenzkar stúlkur hefðu ver-
ið kærðar eða handteknar af
einhverju tilefni. Þeir sögðu að
dag’.ega væru 'hundruð
ma,nna hand'teknir í hverfinu
og enginn þeirra minntist
nokkru sinni þess að komið
frásagnir, sem ég hafði heyrt.
Eins og lesendur sjá fékk ég
hvergi staðfestingu.
Næst var þá að hitta stúlk-
urnar sjálfar að málí, heim-
sækja umrædda veitingastaði
og sjá með eigin augum hvað
þar færi fram.
Hér naut ég góðrar aðstoðar
íslenzkra aðila í New York,
sem vildu allt gera til að greiða
götu mína. Ég hitti fyrst að
máli tvær stúlkur á heimili,
sem önnur þeirra starfaði á.
Hvorug stúlknanna hafði van-
ið komur sínar á umrædda veit
ingastaði, en þær töldu sögurn
ar stórum ýktair. Líkleg-
asta skýringin á uppruna
þeirra væri að einhverjir ís-
lendingar hefðu komið á stað-
ina og séð stúlkurnar skemmta
sér, drekka og slá sér upp, með
karlmönnum, sem staðina sóttu.
Frásagnirnar hefðu síðan mairg
faldazit í flutnimgi heima. Önn-
ur þessara stúlkna hafði inn-
flytjendaleyfi og hafði dvalið
um tíma í New York, hin hafði
verið stutt, en gat að sögn vart
sambærilegar starfsstéttir
ar í landinu. Þær kæmu hing-
að, sem ferðamenn með áritun,
sem yf'irle'bt gilti tii 6 mánaða
dvalarleyfis og slík áritun gsefi
þeim enga heimild til að vinna
hér og þiggja laiun. Þegar þann
ig háttaði væri þvi um lögbrot
að ræða og aðstandendur
stúlknanna gerðu sér ekki
grein fyrir því að þeir væru
að leggja blessún sina yfir lög-
brot. Hann sagði að einu sinni
til tvisvar á ári hefði banlda-
riiS'ka útlendingaeftirlitið sam-
band við ræðismannsskrifstof-
una og bæði um aðstoð við að
hafa upp á stúlkum, sem ek'ki
lengur hefðu gi'lda vegabréfs-
áritun, til þess að hægt væri að
visa þeim úr landi. Þessar upp
lýsingar hefðu e'kki verið veitt
ar því að ræðismannsskrifstof-
LÍTIL VON
Eftir samtalið við Gunn-
a.r Sdhiram sneri. ég mér
til bandaríska útlendingaeftir-
litsins og eftir 20—30 símtöl
komst ég í samband við yfir-
mann New York deildarinnar
hr. Lambert og spurði hann
hvort hann gæti gefið mér ein-
hverjar upplýsingar um þessi
mál, hvort einhverjum stúlkum
hefði verið vísað úr landi og
hvort þeir væru að leita að ís-
lenzkum stúlkum. Hr. Lambert
tók erindi mínu mjög vel og
kvaðst myndu setja mann í að
kanna málið. 1 leiðinni spurði
hann mig hvort ég gæti hugs-
anlega bent þeim á einhverjar
stúlkur í þessu sambandi, sem
ég eðlilega svaraði neitandi.
Lambert sagði í lok samtals
hefði verið með Islending
á stöðina.
Þeir sögðu umrædda veitinga
staði vera dæmigerða nágrenn
isbari, þar sem mi'kið væri um
fastagesti, sem kæmu til að fá
sér bjór eða drykki. Staðirnir
væru báðir mjög rólegir og
þeir sögðust ekki einu sinni
hafa vitað að íslendingar
vendu komu sína þangað. Þeir
töldu mestar likur á að þær sög
ur sem ég hefði heyrt hefðu
ekki við nein rök að styðjast.
I'RÁSAGNIR
MARGFALDAST
Þegar hér var komið sögu
taldi ég mig vera búinn að
kanna þær leiðir, sem hugs-
anlega hefðu getað gefið mér
upplýsintgar, sem staðfestu þær
beðið eftir að ráðningatíminn,
eitt ár rynni út, svo að hún
kæmist heim.
LÍFIÐ SKOÐAÐ
Á laugardagskvöldi fór ég
með nokkrum Islendingum nið
ur á ítalska barinn til að skoða
lífið. Þar var þá fjöldi is-
lenzkra stúlkna, ég gizka á
15—20. Þær voru misjafnlega á
sig komnar, sumar drukknar,
aðrar eikki. Þær virtust vera að
skemmta sér eins og hvert ann
að ungt fólk. Ei'na sem setti
óhreinan svip á samkom-
una voru karlmennirnir, sem
þa,r voru, allir dökkir á hör-
und. Það skal ekki sagt hér að
það eitt að menn séu dökkir á
hörund geri þá að vondum
mönnum, en ég get ekki að því
gert að mér fannst mennirnit
bjóða af sér slæman þokka og
það var einnig álit þeirra, sem
í för með mér voru. I þessu til-
viki höfum við ekkert fyrir
okkur annað en þau áhrif sem
návist þessara manna hafði
á okkur. Þann tíma sem við
S'töldruðium við á staðinum sá-
um við ekkert, sem benti til að
eiturlyfja væri neytt á staðn-
um, né heldur að þar færu fram
„einhveir ðhrein viðskipti". Alla
vega ekkert, sem sannaði eða
staðfesti þær sögur, sem ég
kom með í pokahorninu frá fs-
landi. Hitt er svo ánnað að mér
fannst ýmislegt vafasamt við
staðinn, eitthvað óhreint, sem
erfitt er að lýsa.
Ég get aðeins sagt, að ætti ég
dóttur, sem vildi komast út til
New York til að vinna, myndi
ég með öllum ráðum leggjast
gegn því og ég myndi eindreg-
ið vara foreldra við að leyfa
dætrum sínum að fara til borg
arinnar, nema þeir hefðu ein-
hverja tryggingu fyrir þvi að
þær færu á góð heimili,
þar sem eftirlit væri haft með
þeim, þeim gert kleift að
stunda eitthvert nám, eins og
sumar af stúlkunum gera. Þvl
miður mun það sorglega al-
gengt að stúlkurnar fái sínu
framgengt og fari utan án þess
að hafa hugmynd um hvað
þeirra biður í stórborginni,
hafa engar upplýsingar um
fólkið sem þær ei,ga að vera hjá
og lenda því hjá aðilum, sem
láta velferð þeirra sig engu
sktpta. Þær búa þvi margar við
mjög misjafna aðbúð og hörmu
lega léleg kjör og það mun
ekki óalgengt að þær fái 5—10
dollara á viku fyrir þræla-
vinnu.
Síðan þegar að því kem
ur að þær fá fri um helgi fer
mestur hluti peninganna í að
borga lestarfargjald inn i borg
ina til að hitta vinkonurnar og
þæir standa þar uppi sumiar,
nær peningala'usar og eiga efrt-
ir að kaupa sór mat og húsa-
skjól yfir nótrtina.
Slíkar aðstæður geta áreið-
anlega boðið hættunni heim.
Á morgun biirtist viðtal við
5 vinniustúlkur í New Yorik.