Morgunblaðið - 28.05.1972, Blaðsíða 8

' 8
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. MAÍ 1972
Önundur Ásgeirsson:
j —1 ■■ ■' — ' —' —
Arfurinn forni
I grein í mennlngarmálaflokki
dagblaðsins Vísis hinn 9. þ.m.
ritaði frændi minn Kristján
Bersi Ólafsson grein, sem ber
heitið: „Frjálst orð í fjölmiðl-
*um.“ Þar sem í grein þessari er
farið niðrandi orðum um sjón-
varpsþátt Einars Pálssonar um
uppruna íslenzkrar menningar,
sem hann flutti föstudaginn 5.
þ.m., get ég ekki látið mál þetta
kyrrt liggja.
Fyrst vil ég flytja sjónvarp-
inu og forráðamönnuxn þess
þakkir fyrir að greiða fyrir
þætti þessum. Fjöldi manna hef
ur nú átt þess kost að kynna
sér nokkuð af hinum nýju kenn
ingum, sem Einar Pálsson heíur
sett fram, og hefur þannig nú
möguleika á að gera sér grein
fyrir þeim árangri, sem náðst
hefur af einum manni á tiltölu-
lega skömmum tíma með nýjum
starfsaðferðum við rannsókn á
fornsögum Islendinga.
HINN FORNI ARFUR
Kristján Bersi kvartar undan
þvi, að ekki séu kynnt „störf ís-
lenzkra fræðimanna" i sjón-
varpi. Verður að skilja þetta
svo að hér sé átt við rannsókn-
ir á fornsögum og uppruna is-
lenzkrar menningar, þ.e. um
sama tímabil sem Einar Pálsson
fjallar um i rannsóknum sinum.
Myndu fleiri fagna þvi að öðr
um íslenzkum fræðimönnum væri
gefið orðið frjálst um þessi mál
svo almenningi gæfist kostur á
að öðiast vitneskju um að slík-
ar rannsóknir ættu sér stað yfir
leitt.
Ætti Kristján Bersi, sem
hvatamaður hins frjálsa orðs,
að beita sér fyrir slíkri fræðslu
um rannsóknir á uppruna ís-
lenzkrar menningar — ef til eru
— og mundu margir vilja á
hlýða, því að þjóðleg fræði eru
og verða jafnan kært málefni öll
um Islendingum. Er hér með
skorað á hann að bregðast vel
við og á jákvæðan hátt i stað
þess að leggjast með rógi eða
níði gegn rannsóknum þeim, sem
fram eru lagðar.
„GERVIVfSINDI EÐA
RAUNVERULEG FRÆ»I“
Þetta er fyrirsögn Kristjáns
Bersa um sjónvarpsþátt Einars
Pálssonar. Er tilgangurinn aug-
ljóslega sá, að rægja rannsókn-
ir Einars Pálssonar gagnvart al
menningi. Síðar i grein hans er
þetta itrekað með orðunum
„kenningar, sem sver sig býsna
mikið í ætt við píramídaspádóma
fræði og þess háttar visdóm."
Þessi rógsorð breyta að sjáif-
sögðu engu um rannsóknir Ein-
ars Pálssonar og þær niðurstöð
ur, sem hann hefur lagt fram,
en sýna að Kristján Bersi hefur
væntanlega aldreí lesið bækur
Einars Pálssonar um rætur is-
lenzkrar menningar. Væri gott
ef Kristján Bersi og aðrir tækju
nú til við að lesa, því að það
sem skrifað hefur verið og út-
gefið er nú aðgengilegt fyrir
alla, sem vilja fórna nokkrum
tima til að leita þess, sem sann-
ara reynist.
Kristján Bersi lætur i það
skína að hann óski frekari rann
sókna á norrænum fræðum. Ætti
hann í þvi máli að eiga samleið
með norrænufræðingum, þ.e. út-
skrifuðum úr norrænudeild Há
Skóla Islands, en sú stétt manna
hefur þagað undarlega þunnu
hljóði um rannsóknir og niður-
stöður Einars Pálssonár.
Ástæðan fyrir þessari afstöðu
er næsta einkennileg. Á árinu
1968, þegar Einar Pálsson var
það vel á veg kominn með rann
sóknir sinar að hann taldi tima-
bært að birta þær, óskaði hann
þess að fá að flytja um þær er-
indaflokk við heimspékideild
eða norræniudeild Háskóla Is-
lands. Þessu var synjað af hendi
heimspekideildar, sem augljós
lega gerir margar einkennilegar
samþykktir svo sem kunnugt er,
t.d. í sambandi við erindaflutn-
ing rithöfunda, rannsóknarstörf
Einars Bjamasonar, doktors-
kjör Halldórs Laxness og margt
fleira.
Nú eru rannsóknir Einars
Pálssonar á sviði, sem algjörlega
hefur verið vanrækt og látið af
skiptalaust af Háskóla Islands.
Synjun heimspekideildar var
þannig ekki vegna árekstrar
við aðrar rannsóknir á vegum
Háskóla Islands heldur nánast
af þvi að heimspekideild háskól
ans vildi ekkert um slikar rann
sóknir vita. Eru nú senn liðin 4
ár án þess að nokkuð heyrist
frá heimspekideild háskólans
um þetta mál nema lítilfjörlegar
gróusögur, sem vart geta talizt
norrænumönnum eða háskólan-
um til sóma, og sízt stefnir til
framþróunar þessum málum. Er
grein Kristjáns Bersa af þessum
toga spunnin, en rógsiðja hans
er orðuð með heitunum: „Gervi-
vísindi,“ „Píramídaspádóma-
fræði“ og „Furðukenningar."
HRINGSÓU — OG BROSIÐ
ÓUÝSANUEGA"
Þessi kaflafyrirsögn er tekin
að láni úr menningarmálagrein
Kristjáns Bersa sökum þess hve
hún lýsir vel stefnu norrænu-
deildarmanna bæði gagnvart
sjálfium þeim og almenningi.
Stefnuleysi í rannsóknum
íslenzkra fræða er fremsta á-
stæða þess, að norrænumenn
standa nú og hafa lengi staðið
sem dvergar fyrir steindurum.
Jafnframt setja þeir upp yfirlæt
isbrosið ölýsanlega gagnvart öll
um öðrum, þvi þeir vilja helga
sér einkarétt á fræðunum. Gott
dæmi um þetta var sjónvarps
þáttur Bjarna Guðnasonar, pró
fessors, og Benedikts frá Hof-
teigi, en Renedikt sannfærði
marga um að „brosið ólýs-
anlega“ klæðir valdbeitingu nor
rænumanna illa.
ÁRANGUR
RANNSÓKNANNA
Þegar prófessor Sigurður Nor
dal gaf út Völuspá i annað sinn
1952, lýsir hann í formála og víð
ar trega sínum yfir því, að rann
sóknum hafi ekkert miðað áfram
þau 30 ár frá þvi fyrri útgáfan
kom út, ef undan eru skildar
textarannsóknir við lestur pró-
fessors Jóns Helgasonar við
kvartslampaljós. Telur Sigurð
ur Nordal 1952, að ekki sé á-
stæða til að breyta fyrri útgáfu
„með tilvísun i yngri rit, sem
höfðu hvorki ráðið neinu um
þann skilning á sinum tíma eða
sannfært mig um annað síðar.“
Árangur rannsóknanna er þann
ig svo til enginn og svipuð sjón
armið hafa komið fram bæði hjá
prófessor Einari Ól. Sveinssyni
og prófessor Jóni Helgasyni. Er
því fuil ástæða til að staldrað
sé við og spurt hver sé ástæðan.
Rannsóknaraðferðir þær, sem
fylgt hefur verið á undanförn-
um áratugum, hafa verið ein-
skorðaðar við hið málfræðilega
svið, textalestur, svonefndar
bókmenntarannsóknir og fleira
þess háttar. Ef marka má árang
ur rannsóknanna eins og hon-
um er m.a. lýst af Sigurði Nor-
dal hér að ofan, hafa einfald-
lega verið tæmdir þeir möguleik
ar, sem í þessum rannsóknarað-
ferðum voru fólgnir. Hefur
þetta leitt til þess að frekari
túlkun hinnar fornu arfleifðar
hefur að nokkru leyti flutzt inn
á svið heimspekilegra hugleið-
inga, þar sem oft verður ekki
komið við nema afstæðum rök-
um.
GRÁTMÚRINN MIKUI
Það er þessi stöðnun eða sjálf
helda íslenzkra fræða, sem
myndað hefur einskonar múr og
virðist hafa lokað öllum leiðum
til frekari árangurs. Tregi ofan
nefndra þriggja prófessora er
skiljanlegur, þeir eiga allir að
baki langt og virðulegt starf,
sem varpað hefur ljóma á
íslenzk fræði á þeirra tSma.
Hitt er ekki réttlætanlegt þeg
ar Einar Pálsson kemur fram
með nýjar rannsóknaraðferð-
ir og fer nýjar leiðir skúli allir
norrænumenn leiða hjá sér slík
ar rannsóknir, sem flytja mundu
nýtt lif i þessi fræði þeirra
sjálfra. Þeim getur varla orðið
það til mikils ávinnings að snúa
sér að múrnum mikla með gráti.
Slikt athæfi minnir aðeins á
strútinn, sem ekki vill sjá, og
Önunudur Ásgeirsson
hópsálir eða múgmennska er
ekki leið rannsakandans. Það
sem vantar eru nýir rannsókn-
arhættir og þá fyrst og fremst
jákvæðir rannsakendur. Hinum
sér gleymskan fyrir.
NÝ STEFNA
Hver. er hin nýja rannsóknar-
aðferð, sem Einar Pálsson hefur
komið fram með. Almenningur á
rétt á að gerð sé stutt grein fyr
ir þessu atriði, þótt hópsál-
ir norrænumanna hafni þeim.
Aðferð Einars Pálssonar er ekki
ný, hún er aðeins framhald og
ítarlegri útfærsla á samanburði
á íslenzkum menningarfyrirbær
um eins og þau eru þekkt í fom
um íslenzkum fræðum og hinni
fornu heimsmynd, sem þekkt er
af menningarsamfélögum ann-
arra þjóða á svipuðu tímaskeiði.
Slik rannsóknaraðferð þykir
sjálfsögð fræðimennska við
sdla aðra háskóla.
Ekki er aðstaða til að ræða
itarlegar um niðurstöður Einars
Pálssonar hér. Hanri hefur gert
grein fyrir þeim í rúmlega 20
opinberum fyrirlestrum í Nor-
ræna húsinu í Reykjavík ásamt
3 hádegisfyrirlestrum í útvarpi,
og nú nýlega með yfirgripsmikl
um þætti i sjónvarpi, sem af eðli
legum orsökum tók þó aðeins til
lítils hluta rannsókna hans. Þeg
ar eru komnar út tvær bækur
frá hans hendi, um verkið, sem
hann gefur heitið: Rætur is-
lenzkrar menningar. Bækur
þær, sem út eru komnar, eru:
Baksvið Njálu, 1969, og Trú og
landnám, 1970. Væntanleg er
ný bók i lok júnimánaðar: Tím-
inn og eldurinn, og verður hún
þeirra mest.
Enginn getur því sagt lengur
að ekki sé gerð grein fyrir mál-
efninu, enda þótt yfirgripsmik-
ið og flókið sé. Norrænufræðing
um eða einistökum starfsmönnum
heimspekideildar Háskóla fs-
lands er því ekki stætt á því
miklu lengur að láta sem ekkert
hafi gerzt, þvi að þetta er það
markverðasta, sem gerzt hefur á
þessari öld I þessum fræðum.
NÁTTflRUNAFNA-
KENNINGIN
KrLstján Bersi segir í grein
sinni, að náttúrunafnakenning
prófessors Þórhalls Vilmundar-
sonar sé í eðli sínu kjörið sjón-
varpsefni og miklu fremri kenn
iwgu Einars Pálssonar, sem sé I
ætt við píramídaspádómafræði
og þess háttar vísdóm. Nú risu
píramídar Egyptalands ekki af
sjálfu sér, heldur eru þeir á-
vöxtur langþróaðrar fornmetm-
ingar og enn taldir til furðu-
verka veraldar, hvað svo sem
hann eða norrænu fræðin ga r út-
skrifaðir frá heimspekideild Há
skóia Islands vilja um þá segja.
Því bæri mjög að fagna ef
prófessor Þórhallur Vilmuxidar-
son bæri fram sjónvarpsþátt al-
menningi til fræðslu um kenn-
ingu sína. Sú rannsókn er alls
góðs makleg, en meðan lítiS sem
ekkert er lagt fram skriflega,
verður ekkert um hana dæmt.
Á það tiel ég þó skylt að benda,
að fjöldi örnefna á Islandi sýn-
ast heitin eftir þeirri áttavísan
og heimsmynd, sem kemur fram
í „hjólum" þeim, sem Einar Páls
son hefur bent á að hafi verið
grundvöilur heimsmyndar iand-
námsxnanna. Skýringar á ömefn
um og kenningar Einars Páisson
ar ættu því að geta farið saman
í verulegum atriðum og væri í
raun furðulegt ef búa þyrfti til
ágreiningsefni á milli skýringa á
þessu tvennu. Myndi þar mikið
óþurftarverk unnið ef gert yrði.
Ömefni hljóta i eðli sínu að
miðast, annars vegar við náttúr
legt umhverfi sitt, en hins vegar
við þann hugmyndaheim, sem
nafngefandinn býr við. Sýna is-
lenzk örnefni furðulega fjöl
breytni og hugkvæmni land-
námsmanna í þessu efni. Örnefni
síðari tima sýna miklu fátæk-
legri viðhorf til nafngiftanna.
Hér hefur Þórhallur Vilmundair
son haslað sér völl og er honum
óskað góðs gengis.
NIÐURUAGSORD
Við Kristján Bersa er rétt að
segja það, sem viðurkennt er í
islenzku spakmæli, að ekki er
nauðsynlegt að lasta einn þótt
annar sé lofaður.
Rannsóknir Einars Páissonar
munu standast lágkúrulegt and-
óf manna, sem augijóslega hafa
ekki talið þær þess virði að
kynna sér þær. Fjöldi dæma úr
sögunni sýna hliðstæður. Galilei
sagði jörðina snúast þótt hanu
væri dæmdur til að afturkalla
„villukenningu" stna opinber-
lega. Lækni, sem fann aðferð tii
staðdeyfingar, var synjað máls
á læknaþingi, þar sem starfs-
bræður hans töldu slíkt fjar-
stæðu. Þannig eru alltaf til
menn, sem telja sig vita alian
sannleika.
Ég læt nú þessari leiðréttingu
til frænda mins Kristjáns Bersa
lokið með þeirri ósk að hann
megi ná miklum árangri á sviði
fræðslu og upplýsinga um fiorn-
an arf Islendinga á menningar
sviðinu. Hinum, sem þrek höfðu
til að lesa þessa grein skal bent
á, að í íslenzkum fræðum opnast
nú nýtt og heillandi útsýni, sem
verður yfirgripsmeira og meira
spennandi með hverri nýrri
bók. 1 mörgum öðrum löndum
eru mál þessi einnig nú komin
á skrið.
Veggflísar Cólfflísar Mosaik
Oft hefur úrvalið verið mikið en aldrei sem nú.
Stórkostlega fallegar ítalskar mynsturflísar á veggi og gólf.
3. ÞORLÁKSSON & NORDMANN HF.
Bankastræti 11 og Skúlagötu 30, sími 11280.