Morgunblaðið - 04.11.1972, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. NÓVEMiBER 1972
Dr. Sigurður Pétursson:
kemur loðnan
Efri myndin hængur, en neðri hrygna.
Og SYO
Með hækkandi sól kemur
hún norðan úr nyrztu höfum
og til Islands, gengur suður
með austurströndinni og vest
ur með suðurströndinni í
hlýja sjóinn allt vestur í
Faxaflóa. Þetta er hennar
brúðkaupsferð. Hennar ein-
asta að sagt er.
Loðnan er af hinni göfugu
laxaætt, Salmonidae. Þó ekki
af ættkvíslinni Salmo, eins
og laxinn, heldur af ættkvísl-
inni Mallotus og heitir fullu
nafni Mallotus villosus.
Bjami Sæmundsson telur
þessi önnur íslenzk nöfn á
loðnunni: loðsíli, vorsili,
loðka, loðsíld, kampasild, bar
sili, hrognasíli, hrognaseiði
og hæringur. Er hún þannig
bæði kennd við síli og síld.
Hjá Bjama stendur enn-
fremur: „Loðnan er lítill fisk
ur, sem verður varla lengri
en 22 cm; hér er hún full-
þroskuð tiðast 13—18 cm
(10—30 g), sjaldan stærri og
þá aðeins hængar; þeir eru
mun stærri (tí&ast 15—17 cm)
en hrygnurnar, sem varla
fara fram úr 16 cm (tíðast
14—15 om).“ „Hreistrið er
smátt, þunnt og laust; á
hængnum eru blöðin í nokkr-
um röðum ofan við rákina,
ílöng og hin lengstu dregin
út í alllanga totu, svo að úr
þeim verður loðin rák eftir
endilangri hlið fisksins (af
því nafnið loðna o.fl).“ „Loðn-
an hrygmir allt í fcrimgum
landið, en á mismunandi tíma
og sjálfsagt langmest við S-
ströndina." (Fiskarnir bls.
371—374).
Talið er, að loðnan hrygni
aðeins einu sinni á ævinni, þ.
e. í lok 3. aldursárs, og deyi
síðan. Hrygningin við suður
ströndina fer fram á sama
tíma og þorskurinn gengur
þar á grunnmiðin, og er loðn-
an þar hans uppáhaldsfæða.
Hefur skapazt þarna jafn-
vægi á milli þorskstofnsins
og loðnustofnsins, sem mun
hafa staðið öldum saman.
Þessu jafnvægi hefur nú ver
ið raskað af manna völdum á
tvennan hátt: 1 fyrsta lagi
hefur sóknin í þorskinn farið
ört vaxandi síðustu árin, og
í öðru lagi hefur verið hafin
veiði á loðnu til bræðslu í
svo geigvænlega stórum stíl,
að stefnt er beint að útrým-
ingu loðnustofnsins. Er það
rösklega unnið að eyðingu ís-
lenzka þorskstofnsins, að
hann skuli hvort tveggja í
senn, vera ofveiddur og af
honum tekin hans aðalfæða,
loðnan. Hvað segja íslenzkir
fiskifræðingar um þessi
vinnubrögð?
En sagan er ekki öll. Hér
kemur enn eitt til greina.
Loðnubræðslan er orðinn hér
svo stór þáttur í þjóðarbú-
skapnum, að á örlagastund-
um tala stjórnvöldin um loðn
una sem bjargvætt þjóðarinn
ar í efnahagsmálum, sbr. um-
ræður, sem nýlega fóru fram
á Alþingi í tilefni af stefnu
rikisstjómarinnar. Það er
því augljóst mál, að loðnan
er í mikilli hættu og því full
ástæða ti) þess, að henni sé
beðið vægðar.
SÍLDARBRÆÐSLURNAR
Og svo kemur loðnan. Hún
á að fylla þrær síldarbræðsl
anna og ef vel veiðist þá á að
aka henni sem fyrr í hauga
út um mela og hraun, ef ein
hvern tima skyldi gefast tæki
færi til að hirða hana. Þama
liggur loðnan í haugunum og
úldnar og hrekst vikum sam-
an í umhleypingunum á út-
mánuðum. Úrgangurinn, sem
eftir verður, er svo fluttur í
síldarbræðsluna eftir lok
loðnuvertiðar eða seinna og
gerð úr honum einhver vara,
sem minnir á gúano. Hver nýt
ingin verður væri gaman að
fá upplýst, en réttar tölur
verður víst erfitt að fá.
Þessi meðferð á loðnunni
er sá mesti skepnuskapur í
meðferð á fiski, sem hér hef-
ur átt sér stað síðan verið var
að útrýma síldinni, en það
var líka gert á þennan hátt.
Og þetta gerist á sama tíma
og Japanir láta frysta hér
handa sér loðnu til matar, og
vinna það til að flytja hana
eftir mörgum krókaleiðum
umhverfis hálfan hnöttinn.
Japönum þykir loðnan bezti
matur. En hér leggur ýldu-
lyktina langar leiðir, bæði
frá loðnuhaugunum og frá
bræðslunum sjálfum, neðan
þær eru að vinna þennan
óþverra. Nefnist þetta pen-
ingalykt, og gengur það guð
lasti næst að amast við
henni. Ástæðan til þessarar
viðkvæmni er sú, að allar
sildarbræðslur eru á hausn-
um og meira en það. Allt frá
þvi að þessar verksmiðjur
luku við að útrýma síldinni
hafa þær staðið galtómar og
gapandi, stöðugt heimtandi,
að þeim sé fómað fleiri fisk-
stofnum, fyrst loðnunni, en
auk þess lika kolmunna,
spærlingi og sandsíli, og hver
veit hverjum fisktegundum
verður stungið upp á.
Síldarverksmiðjumar hafa
orðið að krabbameini í fisk-
iðnaðinum. Meðan þær voru
fáar og smáar gerðu þær lít-
ið tjón. En þær drógu alltaf
til sin stærri og stærri hluta
af síldaraflanum. Þær tóku
að vaxa stjórnlaust eins og
krabbameinsfrumur, og sér-
stök skip voru smíðuð til
þess að geta elt síldina um
allt Norður-Atlantshaf og Is-
haf, svo að unnt yrði að við-
halda meininu. Og fiskifræð-
ingamir lögðu sig fram við
að finna sildina og hlutu mik
ið lof útgerðarinnar. En svo
var það allt í einu, að ekki
var til nein síld. Og hún kem
ur aldrei aftur í því magni
sem fyrr. Þannig fer einnig
fyrir loðnunni á næstu 2—3
árum, ef veiðin til bræðslu
verður ekki takmörkuð eða
stöðvuð.
Það finnst aldrei sú fisk-
tegund, sem þolir þá sókn, er
síldarbræðslunum naegir til
hráefnisöflunar. Þær geta
aldrei borið sig. Það er óhætt
að rífa þær þess vegna. Enda
er það öruggasta leiðin við
krabbameini að nema það í
burtu.
Gott dæmi um brjálæðið í
veiðum á bræðslufiski eru
veiðar Perúmanna á ansjóvet
unni. 1 nokkur ár hafa þeir
mokað upp slíkum ógrynnum
af þessum fiski, að um algert
heimsmet er að ræða, og hef-
ur hann allur farið í bræðslu.
En hvernig fór? Ansjóvetan
er nú ofveidd og veiðar á
henni hafa verið takmarkað-
ar. Ef til vill nær stofninn
sér aftur, ef til vill nægir
hann aðeins fuglinum gúan.
Það er hættulegt að raska
jafnvægi náttúrunnar.
Annars á það við um veið-
ar á hvers konar fiski til
bræðslu, að þær eru mein-
loka og misskilningur og
ætti að banna með alþjóða-
lögum. Hófleg veiði til mann
eldis er það eina rétta. Meira
þolir engin fisktegund til
lengdar. Fiskmjöl á aðeins að
framleiða úr úrgangi frá ann
arri fiskvinnslu. Ef skortur
verður á eggjahvítu til dýra-
fóðurs á að rækta soyabaun-
ir og aðrar belgjurtir og
bæta í fóðrið þeim amínósýr-
um og vítamínum, sem á kann
að vanta. Flest af þessum efn
um má framleiða á efnafræði-
legan hátt. Til þess höfum við
efnafræðinga.
rIkisstj órnin
Og svo kemur loðnan. Og
þá komast einhverjar af síld
arverksmiðjunum í gang og
skuldabagginn á þeim minnk-
ar lítið eitt. En flestar munu
þessar verksmiðjur vera eign
rikisins eða rikisbanka, og
ríkið þarf líka að ávaxta sitt
fé og fá greiddar útistand-
andi skuldir. Þvi meira sem
veiðist af loðnu, því meiri út
fiutningur og þvi meiri út-
flutningsgjöld og skattskyld-
ar tekjur, sem hvort tveggja
er ríkissjóði í hag. Freisting-
in er því augljós fyrir fjár-
málastjórnina.
Það gerðist hér í kauptúni
nokkru í eina tíð, að fólkið
át útsæðiskartöflurnar í stað
þess að setja þær niður.
Slíkt var náttúrloga óheppi-
legt fyrir kartöfluræktina á
staðnum. Það er á sama hátt
óheppilegt fyrir loðnustofn-
inn, ef meginhlutinn af loðn-
unni er veiddur áður en hún
nær að hrygna. Það kemur út
gerðinni og ríkissjóði í koll
síðar. Ríkisstjórnir þurfa að
vera framsýnar, en ekki að
kaupa sér stundarfrið með
þvi að láta eyðileggja heila
fiskstofna.
ÞORSKURINN
Og svo kemur loðnan. Og
þorskurinn fær fylli sína.
Hann þyrpist upp að suður-
ströndinni á sama tíma og
loðnan fer þar um. Hann er
líka á sinni brúðkaupsferð,
einni af mörgum, ef hann er
ekki veiddur of ungur. Og
hátíðamaturinn er loðnan.
Bjarni Sæmundsson segir
um nytsemi loðnuranar: „Loðn
an er afar mikffls virði sem
næring fyrir ýmsar nyfsamar
skepnur, eirakum þorsk, auk
þess sem hún hefir afar mikil
áhritf á fiskigöragur. t.d. loðrau
þorskinn við Finramörk á vor
in, og á þorskinm hér við S,-
ströndina á vetrarvertíðinni
og bæði á hann og annan
fisk við NV-,N- og A-strönd-
ina á sumrin."
Þessa tilvitnun birti ég fyr
ir 2 árum (Morgunblaðið
10.11 1970), þar sem ég var
að biðja loðnunni vægðar.
Þessu svaraði einn fiskifræð
iraganiraa m.a. þanraig (Morg-
unblaðið 8.12. 1970): „Eigi
að síður er ég samþykkur
því, að óverjandi sé að stofna
til fiskveiða, er leiði til út-
rýmingar á t.d. loðnu, kol-
munna og spærlingi. Jafn-
framt trúi ég ekki öðru en
aliir geti fallizt á, að það sé
ekki síður heimskulegt að
fara að dæmi Indverja og líta
á þessa fiska sem þrjár heil-
agar kýr, sem ekki megi
hrófla við, hvernig sem á
stendur og hvað sem þekk-
ingu okkar á magni þeirra
líður. Tökum dæmi: Allir,
sem sjó stunda við Suðurland
síðari hluta vetrar hafa marg
sinnis séð gífurlega flokka af
deyjandi loðnu, loðnu, sem er
að dauða komin að lokinni
hrygniragu, loðnu sem eraginra
þorkur lifir á.“
Hér er því sem sagt haldið
fram að treysta megi á þekk-
ingu fiskifræðinganna á
magni þessara þriggja fiska.
Og gefið er í skyn að loðn-
una megi að ósekju veiða
milli þess að hún hrygnir og
deyr. Þetta getur hvort
tveggja verið satt. En er það
víst að farið yrði nokkuð eft-
ir aðvörunum fiskifræðing-
anna um ofveiði, þó að gefn-
ar væru? Ég held að bræðslu
útgerðin færi sínu fram með-
an nokkur branda fyndist, og
mundi elta loðnuna út í hafs-
auga með hjálp fiskitfræðirag-
anna. Hvernig fór ekki með
sildiraa? Og hversu mikill
hluti af loðnuaflanum, sem
feragizt hetfur við ís'land, skyldi
vera loðna, sem búin var að
hrygna. Ég held að það sé
mjög lítill hluti.
Loðnugöngurnar á vertíð-
inni 1971 voru tiltölulega litl
ar og komust ekki nema stutt
vestur með suðurströndinni,
þá voru veiðiskipin búin að
hirða þær. Varla hefur sú
loðna verið búin að hrygna.
Loðnan komst aldrei vestur
fyrir Vestmannaeyjar, enda
er mér sagt, að sjómenn hafi
haft orð á því, hversu óvenju
magur þorskurinn var á Sel-
vogsbanka á þessari vertið.
Það er heimska að taka
loðnuna frá þorskinum. Það
eru álíka búvísindi og ef öll
taðan af túnunum væri sett í
heyköggla og þeir fluttir úr
landi, en kúnum gefið úthey
í staðinn. Ég held að það
sama gildi fyrir þorskinn og
kýrnar, að þessar skepnur
þurfi að fá gott fóður, eigi
þær að gefa góðan arð.
70 ára:
Kristján Sigurðsson
forseti bæjarstjórnar í Siglufirði
f EINA tið var Sigluifjörður
meira í fréttum em niú er, erada
benitl þá allt upp á við í máhim
bæjarfélagsiraLS, sikóguir siglu-
trjáa á firðiiraum, rjúkaraidl skor-
steinar í iandi og voraiir fólksins
í veigeragni síldaiá.rararaa. Síðan
komu mögru árin, iaragar og
straragar próiraurair, og satt bezt
að segja er það stærri fréitt era
sjáift sildaræviratýrið, að bæjar-
félagið skyldi komiast yfir þá
þraut ekki verr farið en raun ber
vitni um og hefja nýja sókn tiil
vegs og virðingar.
Kristján Sigurðsisom, forseti
bæjarstjómar í Sigiufírði, sem
vierður sjötugur i daig, 4. nóvemb-
er, hefur liifað þessa tvenmia
timaraa með bæjiarféflagi sírau. —
Hamn hefur setið saimfeilit í bæj-
arstjóm Siiglufjarðar frá árinu
1946, eða rúmlega 600 bæjar-
stjómarfumidi og margfait fleiri
netfndafuradli. Þau eru því mörg
máiefmdm og viðfaraigsetfinin, sem
harara hefur fjallað um, mörg
vamidamáMn, sem hainn hefur átt
þátt í að lieysa og margur áfarag-
irnn, sem hanra hefur átt hlut-
deild í að ná.
Kristján er fædidur hér í Siglu
firði, hér óist hanra upp og hér
varð hamis ævistarf. Hánn varð
trésmiðameistari að iðn, og hef-
ur unnið að trésmiði, eirakum
bátasmiði, altta síraa tið. Harara
vtar og virkur þátttakandi á
þeiim vettvaragi sem sildin Skóp,
verkstjóri á stónri sölturaarstöð
í fjöldia ára. Forystuimaður var
hann í sigttífirzkri verkalýðshreyf
ingu og formiaður þeirra sam-
taka uim hríð. Hamm hietfur og
verið forystumaður Aiþýðu-
fiokksins hér á staðnum um ára-
tugi og bæjarfuiliitrúi haras lemg-
ur era nokkur anmar. Haran bef-
ur, í stuttu máli sagt, gegnt
margháttuðum forystustörfum í
féliaigs- og bæjarmáluim Sigltfirð-
iraiga i háifa öld.
Kristján Siigurðssora var
kværaitur Ólöfu Gís'ladáttur,
bánda frá Skarðdal, hirainii mæt-
ustu konu, sem var góðum gáf-
um gædd. Hún lézt fyrir fáum
árum.
Kristjám er hreinSkilinin mað-
ur, hispurslaus, sem segir sína
mieiirainigu hreint út, hverjum
sem hl'ut á að máld. Hjálpíýsi
háras þeikkjia alihr Sigifirðingar
og duigmað haras og samvizku-
semi dregur enginm í efa. Það
er hverjum fengur að eiga jafin
heilisteyptara manra og tröllitrygg-
am að virai.
Sá, sem þessar líiraur ritar,
hefur leklki alflitatf átt sikoðaraa-
lega samleið með Kriistjámi Sig-
urðssynL En lærzt hetfur horaum.,
sem öðrum er maraniiran þekkja,
að meta maranlkosti haras og
hæfiilieika. Oig það er ekki ytfir
mark skotið, þegar sagt er, að
þedr eigimtteik&r, sem ríikasti eru
í Kri.stjáni, samvizkusemi, dugn-
aður og óbilaradi kjarkur og
viljafesta, séu þeir sömu og
fieytt hafi SiigMrðámgum sem
heild yfir erfiðleikaraia og knúið
þá til nýrrar sóikmiair og trúar á
-framtíð Sigiuifjarðar.
Fyrir hönd Siglfírðiniga flesitra
árna ég Kristjámii Siigurðssyini
heiilila og framtíðargiftu sjöfcug-
um og þakka borauim störtfira öiLI
í háttfia öld, sem harara hefuir umm,--
ið Sigluifirði og samiborgurum
símium. Fylgi þér og fiirðinigum
framtíðargiifta.
Stefán Friðbjamarson.