Morgunblaðið - 17.04.1973, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 17. APRÍL 1973
piírrgmitMwiP
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Augiýsingastjóri
Ritstjóri og afgreiðsla
Auglýsingar
Askriftargjald 300,00 kr.
I lausasðlu 1
hf. Árvakur, Reykjavik.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10-100.
Aðalstræti 6, slmi 22-4-80.
á mánuði innanlands.
3,00 kr. eintakið.
í bréfi togaraskipstjóranna
segir m.a.: „Því er ekki til
að dreifa að brezkir og þýzk-
ir togarar hafi haldið sig ein-
göngu í hópum innan hinnar
nýju fiskveiðilögsögu. Þeir
hafa sézt til og frá eitt og eitt
skip í leit að fiski og að veið-
um eins og þeir gerðu áður
en útfærslan átti sér stað.
Brezk og þýzk eftirlitsskip
ásamt togurunum hafa þver-
brotið alþjóða siglingareglur.
Gerðar hafa verið tilraunir
til ásiglinga og alls konar
dólgshætti haldið uppi af
þeirra hálfu, svo sem þegar
ar eru að hrella íslenzk veiði-
skip, klippi aftan úr einu eða
fleiri skipum og stími síðan
í burtu. Því þegar varðskip-
in eru farin, þá hefst eftir-
leikurinn. f>að er vitað mál,
að gagnslaust er að klippa á
víra veiðiþjófanna í eitt ein-
asta skipti. Þar sem sá sem
klipptur hefur verið þarf að-
eins að liggja nokkrar
klukkustundir meðan verið
er að slá undir nýju veiðar-
færi og getur svo hafið
veiðarnar á ný óáreittur á
sömu slóðum s. s. dæmi eru
fyrir. Enskur togari, sem
BRÉF SKIPSTJÓRANNA 18
egar rætt var um land-
helgismálið fyrir kosning
arnar 1971 mátti skilja á tals-
mönnum núverandi stjórn-
arflokka, að útfærsla land-
helginnar væri í rauninni
mjög einfalt mál. Aðeins
þyrfti að ákveða tiltekinn
dag, þegar útfærslan kæmi
til framkvæmda og þá væri
sigur unninn. Enginn vafi er
á því, að þessi einfaldi mál-
flutningur stjórnarflokkanna
átti verulegan þátt í, að tveir
þeirra unnu umtalsverðan
sigur í kosningunum og
grundvöllur var lagður að
myndun vinstri stjórnarinn-
ar.
En á þeim tíma, sem liðinn
er, frá því að útfærslan kom
til framkvæmda sl. haust
hafa augu manna smátt og
smátt opnazt fyrir því, að út-
færsla íslenzku landhelginn-
ar í 50 sjómílur er ekki jafn
einfalt framkvæmdaratriði
og Lúðvík Jósepsson vildi
vera láta fyrir kosningarnar
1971. Fyrir nokkrum dögum
skrifuðu 18 íslenzkir togara-
skipstjórar bréf til ríkisstjórn
arinnar, þar sem þeir lýstu
megnustu óánægju með
vörzlu fiskveiðilandhelginnar
og skoruðu skipstjórarnir á
ríkisstjómina að gera ráð-
stafanir til að efla landhelg-
isgæzluna að mun.
dráttarbáturinn Statesman
hélt uppi gróflegum tilburð-
um við b/v Þorkel Mána á
sunnudaginn var. Við þetta
verður ekki unað og kallar
þetta á öruggari gæzlu varð-
skipa.“
Síðan víkja togaraskip-
stjóramir að togvíraklipping-
um varðskipanna og draga í
efa, að sú baráttuaðferð beri
mikinn árangur. En um það
segja þeir: „Að okkar dómi
er það ekki nóg, að varðskip-
in renni yfir fiskislóðina, þar
sem brezkir og þýzkir togar-
klippt var aftan úr í Grinda-
víkurdýpi sl. sunnndag lá að-
eins í nokkrar klukkustundir
við að slá undir nýjum veið-
arfærum, síðan hefur hann
stundað veiðar óáreittur
með flotanum.“
Ekki fer hjá því, að þetta
bréf skipstjóranna 18 til rík-
isstjómarinmar veki menn til
umhugsunar um það, hver
staða okkar er í landhelgis-
málinu í dag. Afstaða ríkis-
stjórnarinnar hefur verið sú
frá upphafi, að tilkynna um
útfærsluna og treysta því síð-
an, að áreitni varðskipanoa
gerði það að verkum, að er-
lendu togaramir mundu
smátt og smátt gefast upp
við veiðiþjófnaðinn og leita
á önnur mið. Lúðvík Jóseps-
son, sjávarútvegsráðherra,
hefur verið aðaltalsmaður
þeirrar kenningar, að er-
lendu veiðiskipinn yrðu að
halda sig í hóp og með þeitn
hætti væri ekki unnt að veiða
til lengdar.
Nú eru senn liðnir 8 mán-
uðir frá því að landhelgin
var færð út í 50 sjómílur,
þ. á m. bæði baustmánuðir
og vetrarmánuðir, sem auð-
vitað eru erlendu togurunum
erfiðastir. Nú sýnist orðið
tímabært, ekki. sízt þegar
bréf íslenzku fiskiskipstjór-
anna er haft í huga, að meta
nákvæmlega á grundvelli
staðreynda um aflamagn,
árangur landhelgisútfærsl-
unmar til þessa. Um aflamagn
er algerlega ástæðulaust að
deila, tölumar eiga að liggja
fyrir og þær verður að skoða
í samanburði við tölur um
aflamagn íslenzkra togara á
sama tíma. Nú fer vorið og
sumarið í hönd og hinn ís-
lenzki vetur er ekki lengur
til þess að hamla veiðiþjóf-
unum, og þess vegna er
fyllsta ástæða til að gera
dæmið upp eins og það stend-
ur nú.
Björn Bjarnason:
Skýrsla utanríkisráðherra
vekur athygli fyrir það, sem ósagt er
1 stjórnartíð viðreisnarstjórnarinn
ar gerði Emil Jónsson, utanríkisráð-
herra hennar, það I fyrsta sinn að
flytja Alþingi árlega skýrslu um
störf stjórnarinnar á sviði utanrik-
ismála og þróun þeirra. Venja þessi
var staðfest í málefnasamningi nú-
verandi stjórnar og er eitt af þeim at
riðum hans, sem enn er í heiðri hald-
ið, þvi að í gær flutti Einar Ágústs-
son þinginu skýrsiu sína. í skýrsl-
unni eru raktir helztu þættir í þróun
alþjóðamála á þessu tlmabili en litlu
rúmi varið til að skýra markmið utan
ríkisstefnu ríkisstjómarinnar. Engin
tilraun er gerð til þess að meta,
hvaða áhrif einstakir atburðir geta
haft á mótun íslenzkrar utamríkis-
stefnu i framtíðinni eða hvernig laga
beri hana að breyttum aðstæðum. Af
skýrslunni má ráða, að ríkisstjórn-
in er almennt ánægð með framvindu
alþjóðamála á tímabilinu, sem skýrsl
an nær yfir. Áhyggjum er þó lýst
yfir ástandinu i Kambódíu og
árekstrum í Víetnam og deilunni
milli Arabarikjanna og ísraels, sem
sögð er „enn sem fyrr ein af helztu
ógnunum við friðinn í heiminum".
Ekki verður ráðið af skýrslunni,
að ísland hafi lagt áherzlu á ein-
stök eða sérgreind málefni á undir-
búningsfundunum undir öryggismála
ráðsteínu Evrópu, sem fram hafa far
ið 1 Helsinki síðan 22. nóvember s.l.
Ekkert kemur heldur fram um það,
hver verði afstaða Islands á ráðstefn
Unni sjálfri, þegar hún hefst í sum-
ar með fundi utanríkisráðherra við-
komandi 34 landa. Hins vegar er frá
því skýrt, að ísland styðji, að allir
þrir áfangar öryggisráðstefnunn-
ar verði haldnir i Helsinki og telur
utanríkisráðherra góðar horfur á, að
svo geti orðið.
Ráðherrann minnist lítillega á við
ræður þær, sem fram hafa farið í
Vinarborg siðam 31. janúar s.l. til
undirbúnings samningaviðræðum
um jafnan og gagnkvæman samdrátt
herafla í Mið-Evrópu. Viðræðumar
í Vín hafa gengið mjög erfiðlega
vegna ágreinings um formsatriði og
fundarsköp og tregðu Sovét-
ríkjanna til raunhæfra aðgerða á
þessu sviði. Nú virðist þó vera að
rofa til og væntamlega fer að kom-
ast eimhver meiri skriður á þetta mál,
sem upphaflega var hreyft á utan-
rikisráðherrafundi NATO hér i
Reykjavík í júní 1968. Um þesscir
hugsanlegu viðræður um samdrátt
heraflans segir ráðherrann: „Hins
vegar er ljóst að miklu skiptir, að
vel takizt til um framkvæmd þess-
ara viðræðna, þvi að vissulega eru
það hinir óvígu herir í Evrópu og
reyndar um heim allan og stöðug
aukning þeirra og fullkomnun, sem
í stærstum mæli ala á tortryggni
milli rikja og öryggisleysi. Ber þvi
að vona, að tilætlaður árangur verði
af þessum viðræðum og að
ekki verði látið þar við sitja. Hef
ég þá einkum í huga hinn sívaxandi
vlgbúnað 'stórveldanna á höfunum
ekki hvað sízt við bæjardymar hjá
okkur á Norður-Atlantshafi, sem að
mínu áliti ber nauðsyn til að
stemma stigu við.“
Erfitt er að átta sig fyllilega á
þvi, hvað ráðherrann er að fara í
hinum tilvitnuðu orðum. Almennt er
talið, að það sé tortryggni
milli þjóða, sem er forsendan fyrir
vigbúnaði þeirra, en ekki vig-
búnaðurinn, sem er forsenda tor-
tryggninnar. Tillögurnar um sam-
drátt heraflans í Mið-Evrópu eru ein
mítt byggðar á þeirri skoðún, að
með traustum vörnum hafi tekizt að
draga svo út tortryggninni milli aust
urs og vesturs og bæta sam-
búðina, að nú sé óhætt að minnka
vigbúnaðinn, ef unnt er að gera það
samhliða hjá báðum aðilum. Raunar
er það aðeins í Mið-Evrópu, að svo
mjög hefur dregið úr tortryggninni,
að um samdrátt herafla er rætt. Allt
öðru máli gegnir á úthöfunum, þar
er vígbúnaðarkapphlaupið í hámæli.
En það er ekki „sívaxandi vígbúnað
ur stórveldanna", eins og ráðherr-
ann orðar það, sem veldur breyt-
ingum „við bæjardymar hjá okkur
á Norðuir-Atlantshafi“, heldur út-
þensla sovézka flotans á síðasta ára
tug. Er furðulegt, að ráðherrann
skuli ekki taka skýrari afstöðu en
raun ber vitni til þessa mikilvæga
máls og gera þjóðinni ítarlega grein
fyrir ógnarafli Sovétríkjanna um-
hverfis landið. Endurspeglar orðalag-
ið í skýrslunni um þetta atriði við-
leitni ríkisstjómarinnar til að gera
sem minnst úr þeirri geigvænlegu
þróun, sem orðið hefur á Atlants-
hafi undanfarið. Á meðan ríkisstjóm
in fæst ekki til að skýra þjóðinni
hlutlaust frá staðreyndum sem þess-
um, verður henni ekki treyst til að
taka örlagaríkar ákvarðanir í ör-
yggismálum landsins.
Hér er ekki ætlunin að gera heild
arúttekt á skýrslu utanríkisráðherr-
ans, sem er 21 siða. Ráðhenrann ítrek
ar þá skoðun að Island skuli ekki
eiga fulltrúa við málaferlin í Haag út
af útfærslu landhelginnar. Varla tal-
ar hann þar fyrir munn allrar rík-
isstjórnarinnar. 1 þessu sambandi er
vert að vekja athygli á þvi, að á
Alþingi, sem nú er að ljúka, hafa
engar sérstakar umræður farið fram
um það, hvort senda beri málsvara
til Haag eða ekki. Oft hafa verið
fluttar þingsályktunartillögur af
minna tilefni.
1 lok skýrslunnar ver utanríkis-
ráðherra tæpri síðu til að gera grein
fyrir því, sem gerzt hefur í umræð-
unum um vamir landsins. Þar kem-
ur fram, að Atlantshafsbandalagið
hefur sent frá sér álit um hemað-
arlegt mikilvægi Islands, sem kynnt
hefur verið utanrikismálanefnd Al-
þingis. 1 skýrslunni minnist ráðherr
ann ekkert á efnisatriði þessa álits
né heldur hvað honum og bandarísk
um embættismönnum fór á milli í við
ræðum þeirra í Washington í janú-
ar s.l. Þá segir svo í skýrslunni:
„Það er ásetningur minn, að endan-
leg ákvörðun ríkisstjómarinnar geti
byggzt á sem fullkominustum upp-
lýsingum, en það fer ekkert á milli
mála, að það er algerlega á valdi
íslenzku ríkisstjómarinnar, hver sú
endanlega ákvörðun verður og hve-
nær hún verður tekin. Ákvörðun rik
isstjómarinnar um endurskoðun
varnarsamningsins verður þvi vænt-
anlega tekin bráðlega."
Erfitt er að átta sig á hinum til-
vitnuðu orðum um annað viðkvæm-
asta utanríkismál okkar. Það verð-
ur ekki auðveldara, þegar skýringa
er leitað í fyrri urnmæli utanríkis-
ráðherra. 1 umræðum á Alþingi 30.
nóvember s.l. komst hann m.a. svo
að orði: „. . . og ég hef áður lýst
því yfir og geri enn, að engin ákvörð
un í þessu máli (um vamir lands-
ins) verður tekin án samráðs við
Alþingi og að vel athuguðu máli.“ 1
skýrslunni segir hins vegar, að það
fari ekki á milli mála, að það sé
„algerlega á valdi islenzku ríkis-
stjórnairinnar, hver sú endan-
lega ákvörðun verður . . .“ Þannig
virðist mega ráða af skýrslunni, að
utanríkisráðherra hafi horfið frá
fyrri ásetningi sínum um að ráðfær-
ast við Alþingi um þetta mikilvæga
mál. Hamn gerir hins vegar enga
grein fyrir þvi, hvað veldur þessari
breyttu afstöðu hans. Af lestri
skýrslunnar verður ekki ráð-
ið, hvort rikisstjómin ætlar að taka
ákvörðun um það, að frestirnir í 7.
grein varnarsamningsins byrji að
líða „bráðlega", þ.e. að endurskoð-
un vamarsamningsins miði að upp-
sögn hans eftir 6 mánuði og lokun
stöðvarinnar eftir 12 mánuði, frá því
að uppsögn var tilkynnt. Endurskoð
un varnarsamningsins getur einnig
farið fram án þess að honum sé bein
límis sagt upp, og er það að sjálf-
sögðu á valdi hverrar ríkisstjórnar
að framkvæma slíka endurskoðun,
e.t.v. á ráðherrann við þessa og þá
er ekki ósamræmi milli orða hans
nú og 30. nóv. s.l.
Eftir lestur skýrslu utanríkisráð-
herra eru memn þannig i algjörum
vafa um afstöðu hams til þess mð.is,
sem hann hefur einkum lagt sig fram
um að rannsaka á því tímabili, sem
skýrslan nær til. Skýrslan vek-
ur því einkum athýgli fyrir það, sem
látið er ósagt í henni.