Morgunblaðið - 31.05.1973, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. MAl 1973
Ræða Henry Klssingers:
Sameinumst í
skapandi átaki
23. april s.I. flutti Henry
Kissing'er, öryggisniálafulltrúi
Nixons Bandaríkjaforseta ræðu
í hádegisverðarboði fréttastof-
unnar Assoeiated Press (AP).
Hér á eftir fer ræðan í heild.
Þetta ár hefur verið kallað
átr Evrópu, en sú naíngift á
ekki rætur að rekja til þess,
að Evrópa hafi verið síður mik
ilvæg 1972 eða 1969. Bandalag-
ið milli Bandarikjanna og
Evrópu hefur verið hornsteinn
allrar utanríkisstefnu frá lok-
um styrjaldarinnar. Það varð
póiitáskur rammi bandariskra
Skuldbindinga í Evrópu og batt
endahnúthm á bandaríska ein-
angrunarhyggju. Það skapaði
þá öryggiskennd, sem gerði
Evrópu kleift að sigrast á eyði-
leggiíigu styrjaldarinnar. Það
saetti gamla fjandmenn. Það
hvatti til aukinnar evrópskrar
samvinnu og varð vaxtar-
broddur áður óþekktra til-
rauma henni til eflingar, og það
varð bezti vettvangurinn til
að móta þá sameiginiegu
stefnu, sem tryggði vestrænt
öryggi á tímum spennu
og deitoa. Gildismat vort, mark
mið vor og grundvafflarhags-
mumir eru tengdari hagsmunum
Evrópu en nokkurra annarra.
1973 er ár Evrópu vegna
þests, að nú lýkur tímabili, sem
mótað var af annarri kynslóð
en þeirri, sem nú er við völd.
Ákvarðanir hennar hafa orð-
íð til þess, að nú blasa við ný
viðtfiamgsefni, sem krefjast
nýrna viðhrxrfa og aðgerða:
Bndurreisin Vestur-Evrópu
er staðreynd og einnig vel-
gengni álfunnar á leið henn-
ar til efmahagslegs samruna.
Kjarnorkumátturinn hefur
jafnazt milli austurs og vest-
uns, þammig að dregið hefur
úr fyrri yfirburðum Banda-
rSiijamna. Nú ríkir nær al-
gjört jafnvægi á þessu sviði,
pem ledðir til þess, að nauð-
symiegt er að meta sameigin-
Jega öryggishagsm uni vora
frá nýjtnn sjónarhóli.
Mikilvægi annarra heims-
Wuta hefur aukizt. Japan hef
ar komið fram á sjónarsvið-
ið sem öflugt veldi. Eigi Atl-
amtshafslausnir að ná fram
að ganga, verða þær í mörgu
H31iti einnig að ná til Japan.
Vér lifum á tímum mimnkandi
spennu. En þegar dregur úr
þeVrri skýru skiptingu, sem sett
hefur svip sinn á síðustu 20 ár-
ám, verður vart við nýjan þjóðar
metmað og nýjar tilhneigingar
til metings miili þjóða.
Vandamál hafa skapazt, sem
síðasta kynslóð gat ekki séð
fyrir, og þau krefjast nýrra
sameigin'legra aðgerða I þvi
sambandi má til dæmis nefna
þörí iðnvæddu þjóðanna fyrir
ooku
STÓRKOSTLEGAR
BREYTINGAR
Allt hefur þetta haft i för
með sér stórkostlegar hugar-
farsbreytingar á Vesturlöndum
— breytingar, sem nú blasa við
vestrænum stjómmálaleiðtog-
um, og þeir verða að takast á
við. I Evrópu hefur ný kyn-
slóð alizt upp, sem þekkær ekki
strið og hörmungar þess af eig
in raun. Kynslóð, sem teiur
stöðugleika eðlilegan og til
frambúðar. En hún er ekki
nægilega kunnug samstarfinu,
sem tryggði friðinn, og því, sem
gera þarf til að varð-
veita hann. 1 Bandaríkjunum
hefur það gerzt, að þær al-
heimsbyrðar, sem landið hefur
borið um margra áratuga skeið,
og vonbrigðin vegna styrjald-
arinnar í Suðaustur-Asiu hafa
alið á og skerpt óvild gagnvart
albeimsafskiptum, þar sem
Bandaríkin bera megin ábyrgð
ina.
Þessi breytingatími mun óhjá
kvæmilega verða erfiður. 1
Bandaríkjunum hefur verið
kvartað yfir því, að Evrópu-
búar horfi framhjá auk-
inni ábyrgð sinni með því að
hugsa fyrst og fremst um eig-
in hagsmuni í efnahagsmálum,
og Evrópubúar taki ekki nægi-
legan þátt í kostnaði við sam-
eigirflegar vamir vorar. í
Evrópu hefur verið kvart-
að undan þvi, að Bandaríkin
ætli að sundra Evrópu efna-
hagslega eða yfirgefa álfuna
hemaðarlega eða hundsa hana
við framkvæmd utanríkisstefnu
sinnar. Evrópubúar hvetja
Bandaríkin til að viðurkenna
sjálfstæði sitt og fallast á rétt-
mæti þeirrar hörðu gagnrýni,
sem þeir setja fram á stefnu
Bandaríkjanna af og tiil í nafni
Atlantshafseiningarinnar. En
á sama ttíma vilja þeir hafa neit
unarvald um sjálfstæða stefnu
mótun vora — eininig í nafni
Atlantshafseiningarinnar.
Vandi vor felst í þvi, hvort
einin-g, sem skapaðist vegna
þess, að vér samnfærðumst um,
að oss væri ógnað, geti öðlazt
nýjan tilgang með styrte í von-
um vorum um betri framtíð.
Ef vér leyfum Atlantshafs-
samstarfinu að rýraa eða spiffl
ast vegna vanrækslu, kæruleys
is eða tortryggni, leggjum vér
állt í hættu, sem áunnizt hef-
ur, og glötum söigulegu tæki-
færi voru til að ná jafnvel enn
lengm en fyrr.
NÝTT SKÖPLINARTÍMABIL
Á frmmta og sjötta áratugn-
um notuðum vér kraftana til
efnahagslegrar endurreisnar
og til að efla öryggi vort gegn
hugsanlegri árás. Vesturlönd
svöruðu af hugrekki og hug-
kvæmni. Nú er þörf á því að
efla Atiantghafssamstarfið á
þanin veg, að það verði jafn
mikiil drifkraftur við mótun
nýs friðarkerfis. Það verði
ekki jafn mikið miðað við
hættuástand og íyrr held-
ur opnara fyrir nýjum tækifær
um og fremur mótað af tak-
marki sönu en hræðslu. Atl-
antshafsþjóðiraar verða að sam
einast í nýju skapandi átaki,
sem sé sambærilegt við þrek-
virkið, sem leiðtogar Evrópu og
Ameríku unnu í kjölfar styrj-
aldariranar.
Einmitt af þessum ástæðum
hyggst forsetirm sjálfur ræða
beint við leiðtoga Vest-
ur-Evrópu. í viðræðum sánum
við stjórnarleiðtoga í Bret-
landi, ítaliu, VesturÞýzka-
landi og Frakklandi, fram-
kvæmdarstj óra NATO og aðra
evrópska leiðtoga ætlar forset
inn að leggja grundvöllinn að
nýju sköpunartimabili á Vest-
uriöndum.
Forsetinn ætlar að f jalla um
Atlantshafsvandamálin í heild.
Pólitísk, heraaðarleg og efna-
hagsleg málefni eru í raun ná-
tengd í samskiptum Atlants-
hafsþjóðanna, ekki vegna óska
vorra eða með þá baráttuað-
ferð í huga, að nota vanda á
eimi sviði til að leysa hann á
öðru. Við núverandi aðstæður
er ekki viðunandi að fela emb-
ættismönnum að finna lausn á
vandamálunum. Æðstu menn
verða að ræða málin og leysa
þau.
Á árinu 1972 breytti forset-
inn samskiptum vorum við and
stæðinga vora í þvl skyni að
draga úr ótta og tortryggni.
Á árinu 1973 getum vér náð
jafn sögulegum árangri með
vinum vorum, með þvi að blása
nýjum lífsanda í sameiginlegar
hugsjónir og markmið.
Bandarikin leggja til við
bandamenn sina við Atlants-
haf, að þegar íorsetinn fer til
Evrópu 1 lok þessa árs höfum
vér mótað nýjan Atlantshafs-
sáttmála, er hafi að geyma fram
tíðarmarkmiðin —- áætlun, sem
byggir á hinu liðna, án þess
að vera fangi þess; fjallar
um vandamálin, sem vel-
gengni vor hefUT skap-
að; skapar nýjan samstarfs-
grundvöll Atlantshafsþjóð-
anna, sem Japan geti tekið
þátt i að móta.
Vér biðjum vini vora í
Evrópu, Kanada og að síðustu
Japan að sameinast oss í þessu
átaki. Þetta er það, sem vér
eigum við, þegar vér tölum um
ár Evrópu.
ATLANTTSHAFS-
SAMSTARFIÐ
Þegar litið er tfl samstarfis
Atlantshafsrikjanna, má finna
mörg óleyst vandamái. Að
nokkru eiga þau rætiur að rekja
tll þess, að á sjötta og sjöunda
áratugnum tóku Atlantshafs
þjóðiænar þá stefnu að skipu-
leggja samstarf sitt í ólíkum
stofnunum eftir eðid málanna.
Á efnahagssviðinu hefur
Efnahagsbandalag Evrópu í
auknum mæli lagt áherzlu á
svæðisbundið eðli sitt. Banda-
ríkin verða hins vegar að taka
tillit til víðtækara aliþjóðlegs
viðskipta- og gjaldeyriskerf-
is við sfefnumótun sdna á þessu
sviði. Vér verðum að sætta
þessi tvö viðhorf.
Sameiginlegar varair vorar
eru enn byggðar á einingu og
samruna. En heraaðarlega af-
staðan hefur gjörbreytzt. Vér
höfum ekki enn tekið á ölum
afleiðingum þessarar breyting-
ar.
Oft ráðgast menn um sam-
skiptin við önnux ríki og utan-
ríkisistefnu almennt, en henni
er hrint í framkvæmd á hefð-
bundinn hátt af einstökum þjóð
ríkjum. Bandarikin hafa al-
heims-hagsmuna og ábyrgðar
að gæta. Hagsmunir evrópskra
bandamanna vorra eru aðeins
svæðisbundnir. Þessir hagsmun
ir rekast ekki endilega á, en
á támum nýrra viðhorfa falla
þeir efeki sjálfferafa saman.
í stuttu máli sagt, þá ein-
kennast viðskipti vor á efna-
hagssviðinu af svæðisbundnum
hagsmunum og jafnvel sam-
keppni. Samruni einkennir
varnarsamstarfið og sjálfs-
ákvörðunarréttur hvers ein
staks rdkis framkvæmd utanrík
isstefnunnar. Á meðan hinar
einstöku sameiginlegu stofnan-
ir voru að slíta bamsskónum,
skapaði hugsanlegt innbyrðis
ósamræmi í störfum þeirra eng-
in vandamál. En þegar tímar
hafa liðið fram og banda-
menn vorir öðlazt nýtt afl, gæt
ir ekki alls staðar samræmis og
kemur jafnvel til árekstra.
HVATT TIL EININGAR
EÆ vér viljum stuðla að ein-
inigu, getum vér ekki lengur
horft fram hjá þessum vanda-
málum. Atlantshafsibjóðimar
verða að finna leið til að sam-
ræma óiík sjónarmið sin, ein-
hvern vettvang, er þjónar þeim
markmiðum þeirra, að sameina
þær. Vér höfum ekki lengur
efni á því að gæta þjóðlegra
eða svæðisbundinna sérhags
muna án einhvers alhliða sam-
starfsvettvangs. Vér getum
ekki haldið hópinn, ef sérhveirt
land eða svæði höfðar til sjálfs
ákvörðunarréttar síns, hvenær
sem það hagniast á því, og skír-
skotar til einingar, til að draga
úr sjálfátæði annarra.
Við verðum að fimna nýtt
jafnvægi miffli sértiagsmuna og
sameiginlegra hagsmuna. Vér
verðum að skilgreina hagsmuni
og jákvæð verðmæti á öðrum
sviðum en þvi hernaðarlega, til
þess að virkja enm á ný ábyrgð
artiltfinningu þjóða og þiniga.
Vér þörfnumst sameiginlegs
álits um þá veröld, sem vér vilj
um skapa.
Frá lokum styrjaidarinn-
ar hefur enginn þáttur banda-
riskrar utanríkisstefnu ver-
ið jafn heilsteyptur og stuðn-
ingur vor við einingu Evrópu.
Vér höfum hvatt til hernnar á
öllum stigum. Ég er viss um, að
sameinuð yrði Evrópa sjálfstæð
ari félagi. En vér töldum, eí
til viffl of gagnrýnislaust, að
sameiginlegir hagsmunir vorir
yrðu tryggðir á grundvelli
langrar samvinnu vorrar. Vér
töldum, að pólitísk eining kæmi
í kjölfar efnahagslegs sam-
runa, og sameinuð Evrópa í
samstarfi við oss í Atlantshafs
samfélaginu myndi létta mörg-
um atþjóðlegum byrðum af oss.
Ljóst er það að margar af
þessum vonum hafa ekki rætzit.
Bandarikin og Evrópa hafa
notið góðs af efnahagslegum
samruna Evrópu. Aukin við-
skipti innan Evrópu hafa
haft hvetjandi áhrif á evrópsíkt
efnahagslíf og þenislu við-
skipta í báðar áttir yfír Atd-
antshaf.
En vér getum ekki horft fram
hjá þeirri staðreynd, að efna-
hagslegur framgangur Evrópu,
og þau umskipti, að hún er
ekki lengur þiggjandi aðstoðar
vorrar, heldur sterkur keppi-
nautur. hafa kailað fram nokk
urn ágreining. Gætt hef-
ur ólgu, og nokkur metingur
hefur rikt i alþjóða gjaldeyr-
ismálum.
ÓTTI VH>
VBBSKIPTAHÖMLUR
Eðlilegur efnahagslegur
þurngi 250 milljón manna mark-
aðar hefur í viðskiptum knúið
önn-ur riki til að leita eftir sér-
stökum samningum til að verja
aðganig sinn að honum. 1 vænd
um kann að vera lokað við-
skiptakerfi, sem nær tffl efna-
hagsbandalaigs Evrópu og vax
andi fjölda annarra landa í
Evrópu, við Miðjarðarhaf og í
Afriku, kerfi, sem virðist starfa
á kostnað Bandaríkjanna og
annarra þjóða, sem utan þess
standa. Bandarikin standa til-
tölulega vel að vigi í landbún
aði, og vér höfum sérstakar
áhyggjur af þvi, að veradarað-
gerðir Efnahagsbandalags-
ins geti hindrað innflutning á
afurðum vorum inn á banda-
lagsisvæðið.
Ágreiningur út af þesisu riis
á sama tíma og vér búum við
stöðugan og vaxandi gjaldeyr-
ishalla og kröfur eigin lands-
manna um aukna veradartodla.
Á himn bóginn spyrja Evrópu
búar um réttmæti sitefmu vorr-
ar í fjárfestingarmálum og ef-