Morgunblaðið - 29.08.1973, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐtÐ — MIÐVIKUDAGUR 29. ÁGÚST 1973
23

Ef nokkur getur yfirstigið erfið-
leika, geta íslendingar það?
— segir Aage Nyen frá norska
landbúnaðarráðuneytinu
AAGE Nyen, fararstjóri 26
norskra búvisindainanna og
þjónustufólks i landbúnaði, sem
ferðazt hafa um Suðurland í 10
daga í byrjun ágúst var áltaflega
ánægður með för þeirra.
Hann tjáði okkur, að í mót-
tökunefnd íslending’a hefðu
verið þeir E.B. Malmquist,
Jðhainn Jónasson forstjóri
Grænmetisverzlunar landbún-
aðarins og Magnús Sigurlás-
son, Miðkoti í Þykkvabæ. Þessi
kynnisför var m. a. farin í þeim
ti'lgangi, að kynnast landbúnaði á
Islandi, og þá ætlunin, að síðar
verði um gagnkvæmt ferðalag
fyrir Íslendiniga að ræða í Nor-
egi.
Nyen starfar hjá norska land-
búnaðarráðuneytinu við sjúk-
dóms- og matseftirlit. Aðspurður
um hvað hefði vakið mesta at-
hygli hans og ferðafélaga sagði
hann m.a.:
— Við fórum tll Vestmanna-
eyja, og sáum, að þarna voru
Aage Nyen
miklu meiri skemmdir en við
höfðum gert okkur grein fyrir.
En þið sigrizt á þeim, því að ef
nokkrum er treystandi til að tak
ast á við erfiðleika og fara með
sigur af hólmi, eru það íslend-
ingar.
— Hestamannamót var á Rang
árbökkum, og sáum við nokkuð
af því. Tölt íslenzka hestsins er
undurfallegt, og hann sjálfur fal
leg skepna. Við fórum Fjalla-
baksleið og að Kirkjubæjar-
klaustri, á Skeiðaránsand
og síðan að Skógum.
Við sáúm graskögglaverksmiðj-
una á Hvolsvelli, og hún vár sér-
lega fróðlegt athugunarefnl fyr-
ir okkur. Þarna er unnið gras af
500 hekturum. Fóðureiningarnar
af hektara eru um 4000 i grás-
inu hér, og 16% prótein (eggja-
hvituefni). Þetta er svipað nær-
ingargildi og i byggræktinni
heima í Noregi, en þar eru 3—
4000 fóðureiningar af hektaran-
um.
— Við gistum í Þykkvabæn-
um hjá nokkrum bændum, og
það var höfðinglega á móti okk-
ur tekið þar, sem annars staðar
í ferðinni.
— Hvernig stendur kartöflubú
skapurinn sig þar, miðað við ykk
ar aðstæður?
Norðniennirnir.
— Vel. Þær eru seinsprottnar
í ár, því að kalt var framan af,
en það kemur ekki að sök, ef
ágúst er góður og frost ekki fyrr
en : september. Vélakosturinn er
betri hjá ykkur til upptöku en
okkur. Að vísu skal ég játa að
okkar vélar eru norskar, gerðar
fyrir grýttari jarðveg og aðra
staðhætti.
— Ég var hér fyrir 6 árum,
þá einnig með Malmquist og Jó-
harani. Þeir eru meðlimir í sam-
bandi norskra búfræðitoandidata,
en flestir ferðafélaganna nú eru
I þeim samtökum.
— Til inngöngu í landbúnað-
arháskólann á Ási þarf gagn-
fræðapróf, tveggja ára verk-
nám, en sjálft háskólanámið er
3 ár. ,
— Við Norðmenn stöndum
framarlega i landbúnaði og það
gerið þið sannarlega l'íka
miðað við aðstæður. Þetba
var ánægjuleg ferð, og mikið af
henni að læra. Við þökkum okk-
ar ágætu gestgjöfum heiilshugar,
sem voru margir einstaklingar
og fyrirtæki innan samtaka liand
búniaðarins bæði hér í Reykja-
vík og á Suðurl'andi.
M. Thors.
Ingólfur Hjartarson, hdl.;
ATVINNULÝÐRÆÐI?
1 ÞJÓÐFÉLAGI, sem telur
sig búa við pólitískt og efna-
hagslegt lýðræði í ríkum
mæli, hlýtur það að vera eðli
leg þróun að augu manna
beinist að öðrum sviðum
þjóðlífsins, þar sem ef til vill
er ekki að sama skapi fylgt
grundvallarkenningum lýðræð
ishugtaksins.
Aukin virðing fyrir ein-
stakliingnum og rétti hans til
sjálfsákvörðunar hefur einn-
ig leitt til þeirrar kröfugerð-
ar á hendur hinum réttar-
bundnu stofnunum þjóðfé-
lagsins, að þær séu þannig
úr garði gerðar, að þær gefi
einstaklingnum möguleika á
að taka þátt í mótun þess sam
félags, sem hann hrærist í.
Á sviði atvihnulífsins hefur
þessi þróun leitt til kröfu um
bætta aðstöðu starfsfólks til
meðáhrifa á vinnustaðnum
og aukna hlutdeild í allri
ákvarðanatöku.
Kröfur í þessa átt komu
fyrst fram í Evrópu í fyrri
heimsstyrjöldinnd og fyrstu
árin þar á eftir, en raunhæft
samstarf aðila vinnumarkað-
arins hófst fyrst að ráði eft-
ir síðari heimsstyrjöldina og
í dag er varla of djúpt tekið
í árinni, þótt sagt sé, að al-
mennt sé talið, að launþeg-
um beri aukin áhrif á gang
mála innan fyrirtækjanna, að-
eins sé deilt um inntak þess-
ara áhrifa markmið og leið-
ir.
Hugtakið atvinnulýðræði er
tiltölulega nýtt í íslenzkri þjóð
félagsumræðu og ekki tii
nein fullnægjandi skilgrein-
ing á orðinu. Má ætla að geng
ið sé út frá mismunandi for-
sendum í umræðum um þessi
mál og menn eigi erfitt með
að tala sömu tungu. Ennfrem
ur að hugtakið sé skilgreint
eftir persónUlegri, hagsmuna
legri og stjómmálalegri af-
stöðu hvers einstaklings. Er
þessi óvissa í eðlilegu sam-
hengi við þá miargbreytilegu
merkingu, sem fólk leggur i
hugtakið lýðræði, bæði í rit-
uðu og mæltu máli.
Atvinnulýðræðið beinlst að
tengslunum á milli stofnun-
ar eða fyrirtækls og þeirra
sem starfa þar sem launþeg-
ar.
Möguleiki starfsfólks sem
einstaklinga eða heildartil að
hafa áhrif á þróun mála inn-
an fyrirtækis eða stofnunar
til eigin hagsbóta eða til fram
dráttar stefnumálum sínum
er liður í atvinnulýðræði eins
og algengast er að nota hug-
takið. í þessari viðu skilgrein
ingu felst krafa um aukin
áhrif starfsfólks á ákvarðana
töku í málefnum fyrirtækis
og að hið daglega starf sé
gert þannig úr garði að það
leiði til aukins frjálsræðis fyr
ir hinn einstaka starfsmann.
Fyrri hluti skilgreiningar-
innar snýr að yfirstjórn fyr-
irtækisins en síðari hlutinn
að hinu daglega starfi á
viinnustaðn um.
Með orðinu fyrirtæki er hér
átt við öll fyrirtæki eða stofn-
anir sem framleiða vörur eða
þjónustu, án tillits til rekstr-
arforms eða eiignaraðildar.
Það er augljóst, að at-
vinnulýðræðið er pólitískt
hugtak, þ.e.a.s. hægt er að
skilgraina það út frá póli-
tískri hugmyndafræði: Frels-
ishugsjón frjálshyggjunnar,
hugsjón sosialismans um al-
geran jöfnuð eða kenningu
Karls Marx um þátt vinnunn-
ar i framleiðslunni og svo
frv. Aftur á móti er þvi yfir-
leitt hafnað af fræðimönnum,
að rétt sé að yfirfæra skil-
greiningu á hinu pólitíska lýð
ræði yfir á atvinnulýðræðið
eða rökstyðja kröfu um at-
vinnulýðræðið með tilvísun
til hins pólitiska.
1 nútima þjóðfélagi vinna
stofnanir atvinnulífsins að ó-
líkum markmiðum og mat á
starfsemi þeirra getur ekki
eingöngu grundvallast á til-
litinu til þeirna hagsmuna-
hópa, sem eru innan fyrirtæk
isins heldur verður einnig að
líta til einstakra hópa utan
þess eins og neytenda, skjól-
stæðinga, lánadrottna, sveit-
arfélaga og fl. eða þjóðfélags-
ins í heild. Fyrirtækin stjórn-
ast ennfremur beint eða ó-
beint af almennum efnahags-
lögmálum eða þörfum þjóð-
félagsins á hverjum tíma. Lýð
ræðið í atvinnulífinu hefur
því ekki eigið gildi á sama
hátt og í stjómkerfum ríkja,
þar sem reynt er a.m.k. form-
lega að skapa sem beztar for
sendur fyrir framgangi þess
til að fullnægja þeirri grund-
vallarregiu hins pólitísba lýð-
ræðis, að vandamál þjóðfé-
lagsins séu leyst í samræmi
við vilja meirihlutans.
Þótt þannig sé hægt að
deila um inntak atvinnulýð-
ræðishugtaksins byggja þó
flestar skilgreiningar hug-
taksins meira eða minna á
þeim grundvallarhugmyndum,
sem búa að baki lýðræðishug-
sjóninni, þ.e. virðingu fyrir
manninum sem ein'Staklingi og
viðurkenningu á sjálfsákvörð
unarrétti hans, þ.e. rétti hans
til að taka sjálfur ákvarðanir
sínar í samræmi við eigin per
sónuleika, lífsskoðun og hug-
sjónir.
Möguleiki starfsfólks sem
heilldar, til hlutdeildar í
ákvarðanatöku fyrirtækis
hlýtur yfiirleitt að þurfa að
grundvallast á fulltrúakerfi,
þar sem starfsfólk velur full-
trúa til setu í stjórnum fyrir-
tækja, sérstökum ráðum eða
samstarfsnefndum. Slíkt full-
trúakerfi getur verið byggt
upp mjög mismunandi og
þjónað mismunandi tilgangi
allt eftir þvi hvaða hagsmuni
fulltrúarnir eiga að vemda.
Það getur verið sterkt eða
veikt. Rétturinn til hlutdeild-
ar getur verið eingöngu ráð-
gefandi eða leit til fullra yf-
irráða. Slikt fulltrúakerfi get-
ur verið myndað til að öðl-
ast áhrif í vissum málefnum
starfsfólks t.d. starfsmanna-
haldi eða til að ná til allra
málefna fyrirtækisins.
Sliku kerfi getur verið
komið á laggimar til að gæta
hagsmuna starfsfólks sem
sérstaks þjóðfélagshóps. Full-
trúavald á slíku hagsmuna-
sviði myndi fyrst og fremst
þjóna þeim tiilgangi að haía
áhrif á eða eftirlit með,
hvernig stjórn fyrirtækis
beitir valdi sínu i þjóðfélag-
inu. Atvinnulýðræðið breyt-
ir ekki sjálfum grundvellin-
um fyrir þessu valdi, heldur
öðlast fulltrúar starfsfólks,
sem í þessu tilfelli yrðu trú-
lega pólitískir futltrúar, rétt
til að beita því. Aðstaða
manna til að hafa áhri'f á
stjóm athafnalífsins jafnast
og getur þar af leiðandi skipt
miklu máli varðandi efna-
hagslegt lýðræði. En jafn-
framt felst í þessu vantrú á,
að stjórnir fyrirtækja vilji
eða geti stjórnazt af löggjöf,
sem gengi í sömu átt.
Fulltrúar starfsfólks geta
verið valdir til að gæta hags-
muna þeirra sem starfsstétt-
ar. Fulltrúavald á þessu sviði
virðist fyrst og fremst hafa
þann tilgang að hafa áhrií á,
eða eftirlit með, á hvern hátt
stjórnir fyrirtækja ráðstafi
fjármunum til launagreiðslna,
félagslegra þarfa eða annarra
þátta, sem varða starfsfólk
beint. SMkt fulltrúakerfi bygg
ir á þeirri forsendu, að ekki
sé hægt að öðlast sama eða
betra eftirlit á annan hátt t.d.
í gegnum verkalýðsfélögin. í
sliku tilfellá yrðu fulltrúarn-
ir liklega valdir frá verkalýðs
félögunum.
1 þriðja lagi geta fulltrú-
ar starfsfólks verið valdir til
að gæta hagsmuna þeirra,
sem starfsfólks á ákveðnum
vinnustað. Fulltrúavald á
þessu hagsmunasviði hefur
fyrst og fremst þann tilgang
áð gæta hagsmuna starfsfólks
varðandi starfið sjálft og
vinnuaðbúnað. Til að geta
gegnt slíku fulltrúastarfi
þyrfti fulltrúinn að starfa í
fyrirtækinu og þekkja vanda
mál starfsfólks. Slíkt fulltrúa
kerfi gæti ennfremur stuðl-
að að framgangi annars meg
inþáttar atvinnulýðræðishug-
taksinis, þ.e. réttar starfs-
manns sem einstaklings, til
að hafa áhrif á, eða ráða,
vinnu sinná og vinnuaðstöðu.
Þessi siðastnefndá þátbur
atvinnulýðræðishugtaksins
hefur á seinni árum verið
rannsakaður all náið og á
grundvellá þeirra rannsókna
komið fram nýjar kenningar
á sviði stjórnunar er miða að
auknum meðákvörðunarrétti
starfsfólks í daglegum störf^J
um. Er þar almennt gert ráðv
fyrir að ef takist að mæta
kröfum starfsfólks varðandi
innihald vinnunnar, leiði það
til aukinnar arðsemi fyrir-
tækis. Er það því á þessu
sviði sem aðilar v nnumark-
aðarins hafa einna fyrst get-
að náð samkomulagi um
ýmsar tilraunir i lýðræðisátt.
Kannanir meðal starfs-
fólks í ýmsum erlendum fyr-
irtækjum benda ennfremur
til þess að það hafi meira
gildi fyrir hinn almenna
starfsmann að öðlast rétt
sem einstaklingur til beinnar
ákvörðunar um tilhögun
vinnu sinnar og vinnuaðstöðu
heldur en meðákvörðunar-
rétt í stjórnum fyrirtækja i
gegnum fulltrúakerfi. Hinn
einstaklingsbundni með-
ákvörðunarréttur hlýtur einn-
ig að vera grundvöllur þess,
að starfsmaður öðlist nægi-
legan áhuga og þekkingu til
að geta verið virkur í ákvarð-
anatöku fyrirtækis i stjómun
þess eða nefndum.
Umræður um atvinnulýð-
ræði hafa verið af skornum
skammti hér á landi og heild-
arsamtök vinnumarkaðarins
og stjórnmálaflokkamir lítið
látið frá sér fara um þetta
efni. Þess má þó vænta, ef lit
ið er til þróunarinnar í ná-
grannalöndunum, að atvinnu-
lýðræðið verði innan tíðar sett
á oddinn í kjarabaráttu verka
lýðshreyfingarinnar. Er þvi
fyllilega orðið tímabært, að
reynt sé að gera sér greiin
fyrir, hvaða hugmyndir liggja
að baki atvinnulýðræðishug-
sjóninni og hvaða markmið-
um menn vilja keppa að, til
að hægt sé að kanna leiðiir
til framgangs málefninu.