Morgunblaðið - 19.10.1973, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. OKTÓBER 1973
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Frétta stjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavik.
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10-100.
Aðalstræti 6, sími 22-4-80.
Áskriftargjald 360,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 22,00 kr. eintakið.
au tíðindi gerðust í
gær, að Þjóðviljinn
ræðst með dólgshætti að
Ólafi Jóhannessyni for-
sætisráðherra og þenur yf-
ir þvera forsíðuna fyrir-
sögnina Úrslitakostir. Að
vísu dulbýr blaðið árás sína
og þykist vera að vega að
Bretum og þeirra tillögum,
þótt fullljóst sé, að það eru
fyrst og fremst tillögur
íslenzka forsætisráð-
herrans, sem verið er að
fordæma. Þannig er í
fyrsta lagi upplýst, að Ólaf-
ur Jóhannesson lagði til, að
samkomulag yrði gert til
tveggja ára. Þá tillögu for-
dæma kommúnistar. Þeir
fordæma einnig þá fækkun
brezkra togara á íslands-
miðum, sem um er f jallað í
tillögum Ólafs Jóhannes-
sonar.
Loks fjallar blaðið um
lögsöguna á fiskimiðunum,
en í því efni eru tillögur
forsætisráðheranna sam-
hljóða. Um það segir Þjóð-
viljinn m.a.:
„Liggi það hins vegar
ekki ljóst fyrir, að Bretar
samþykki okkar lögsögu í
framkvæmd, eru allar loðn-
ar yfirlýsingar stjórnmála-
manna einskis virði og
Bretar mundu brjóta sam-
komulagið að vild sinni.
Margir tugir, ef ekki hundr
uð brezkra skipstjóra,
gætu þá stundað hér
veiðar eftir geðþótta, án
þess að Islendingar hefðu
vald til þess að breyta
neinu þar um. Þess vegna
verður að kveða skýrt á um
þessi mál í samkomulagi, ef
gert yrði.“
Vegna þeirrar árásar,
sem kommúnistar þannig
hafa gert á forsætisráð-
herrann, hefur hann gripið
til þess ráðs að ákveða
að birta frásögn
af viðræðunum í Lond-
on, enda þótt ákveðið hefði
verið í utanríkismálanefnd
að birta ekki efnisatriði á
þessu stigi. Af þeim upplýs-
ingum, sem nú liggja fyrir,
er ljóst, að í tillögum þeim,
sem Ólafur Jóhannesson
annars vegar lagði fram og
Edward Heath hins vegar,
ber það eitt á milli, að
íslenzki forsætisráðherr-
ann vill, að tvö veiðihólf af
sex séu lokuð í senn, en sá
brezki, að aðeins eitt þeirra
sé lokað hverju sinni. Þó er
tekið fram, að unnt sé að
ræða um aðra hólfaskipt-
ingu og embættismenn geti
þá um þaðfjallað.
Þegar Morgunblaðið
óskaði Ólafi Jóhannessyni
heilla í för hans til Bret-
lands, gat blaðið um það, að
aðstaða hans væri að ýmsu
leyti erfið. Hann mætti bú-
ast við því, að kommúnist-
ar styngju rýting í bak hon-
um, hvenær sem væri. Nú
hefur svo sannarlega
komið á daginn, að Morg-
unblaðið hafði rétt fyrir
sér. Út af fyrir sig geta
þeir Alþýðubandalags-
menn gagnrýnt tillögur Ól-
afs Jóhannessonar og sam-
komulagsgrundvöll hans
og Edwards Heath, enda
eru allir hér á landi sam-
mála um, að æskilegra
hefði verið að ná lengra í
þessum umræðum, en raun
hefur á orðið. En ódreng-
skapur kommúnista er í
því fólginn að ráðast með
dólgshætti að tillögum
Ólafs Jóhannessonar, en
reyna að dylja árás sína
með því, að þeir séu að
gagnrýna tillögur brezka
forsætisráðherrans.
Ef framsóknarmenn
hafa fram að þessu haldið,
að kommúnistar væru sam-
starfshæfir í ríkisstjórn,
hljóta þeir nú að gera sér
grein fyrir því, að þeim er
aldrei að treysta til eins
eða neins. Þeir hafa það
hlutskipti í íslenzku þjóð-
félagi að reyna að rífa
niður lýðræðislegt stjórn-
skipulag og hrekja íslend-
inga frá samstarfi við aðr-
ar lýðræðisþjóðir. Því mið
ur hafa ráðamenn Fram-
sóknarflokksins látið þá
komast alltof langt í þess-
ari iðju, og þess vegna telja
þeir sig geta sett „úrslita-
kosti“, hvenær sem þeim
sýnist. Og nú ætla þeir enn
einu sinni að setja forsætis-
ráðherranum úrslitakosti.
Málið er þannig vaxið, að
heiður Ólafs Jóhannesson-
ar — og raunar Fram-
sóknarflokksins alls er í
veði. Hann hefur gengið
það langt f tillögugerð til
brezku ríkisstjórnarinnar,
að hann á ekki annarra
kosta völ en standa við það,
sem hann þegar hefur sagt.
Kommúnistar vita, að
Framsóknarflokkurinn
væri í molum, ef þeim tekst
að kúga forsætisráðherr
ann að þessu sinni og þess
vegna leggja þeir á það
ofurkapp. Þá telja þeir
grundvöll skapaðan fyrir
stórauknu fylgi komm-
únista á kostnað Fram-
sóknarflokksins.
Enn hefur enginn
lýðræðisflokkanna tekið af-
stöðu til samningsgrund-
vallar þeirra Ólafs og
Heath, a.m.k. ekki opinber-
lega. Væntanlega fara nú
fram miklar umræður milli
stjórnmálaforingja um,
hvað gera skuli. Þó er
næsta ólíklegt, að leiðtogar
Framsóknarflokksins ræði
öllu meir við foringja
kommúnista. Ef svo væri,
mundu kommúnistar enn
færa sig upp á skaftið og
nota næsta tækifæri til að
koma öðru höggi á for-
sætisráðherrann. Síðan
mundu þeir reyna að
flækja utanríkisráðherra
og formann utanríkismála-
nefndar, svo að einhverjir
séu nefndir, inn í málið og
berja þá síðan undir beltis-
stað eins og þeirra er
háttur.
En hvað sem öllu líður,
þá er það ljóst, að nú er
örlagastund upp runninn
fyrir íslenzka forsætisráð-
herrann og Framsóknar-
flokkinn í heild. Enginn
fær í dag vitað, hver niður-
staða þeirra átaka verður,
hvort Framsóknarflokkur-
inn lamast eða hvort hon-
um tekst að vinna sigur á
kommúnistum í eitt skipti
á rúmlega tveggja ára
tímabili samstarfs þessara
flokka. 1 viðureign Fram-
sóknarflokksins við komm-
únista óskar Morgunblaðið
Framsóknarflokknum
sigurs.
KOMMUNISTAR
SAMIR VIÐ SIG
Norðmenn beita sér gegn lokun
herstöðvarinnar í Keflavík
— eftir Roland Huntford
NORSKA ríkisstjórnin hefur nú alvarleg-
ar áhyggjur af því, að bandarísku herstöð-
inni í Keflavík á Islandi verði lokað. Is-
lendingar hafa óskað eftir þessu, og utan-
ríkisráðherra þeirra, Einar Ágústsson, var
í Washington nýlega til viðræðna við
bandariska utanríkisráðuneytið um málið,
en ætlað er, að þessum viðræðum ljúki í
desember. Norðmenn hafa áhyggjur af
þvi, að fari Bandaríkin frá Keflavík og
Island í raun úr Atlantshafsbandalaginu,
þá séu þeir óvarðir fyrir þrýstingi frá
Sovétríkjunum. Frá Islandi er fylgzt með
ferðum til Ishafsins, sem liggur að strönd-
um Sovétríkjanna, og flugvélar, sem að-
setur hafa í Keflavík, hafa gætur á hinu
hernaðarlega mikilvæga svæði milli
suðurstrandar Islands og norðurstrandar
Noregs. Það er sú flóðgátt, sem sovézki
flotinn myndi fara um til Noregs. Það er
mikilvægasti hlekkur í nyrðri varnar-
keðju NATO.
Það er því skiljanlegt, að Norðmenn
reyni að hafa áhrif á Islendinga bak við
tjöldin og fá þá til að skipta um skoðun.
Ljóst er, að norska ríkisstjórnin hefur
mælt með þvf við stjórnvöld í Reykjavík á
undanförnum mánuðum, að Keflavíkur-
herstöðinni verði haldið opinni.
Norðmenn eiga ákaflega auðvelt með að
notfæra sér hugmyndina um „bróður sem
talar við bróður“. Bræðralagið milli Norð-
urlandanna er leiðandi goðsögn á norður-
slóðum. Hún byggir á svipaðri sögu og
tungumáli, og hefur því talsverðan sál-
fræðilegan sannfæringarkraft. Norðmað-
ur, sem ræðir við Islending, er ekki alger
(
—\ ■ii' y
• (ÍVVÍ !
é&é THE OBSERVER
C>?
■v i
útlendingur í augum þess síðamefnda, og
því hafa orð hans aukin áhrif.
Talið er, að núverandi „vopnahlé“ í
þorskastriðinu sé að verulegu leyti að
þakka varfærnislegri, en umfangsmikilli
baktjaldastarfsemi Norðmanna, en
þorskastrfðið er einmitt í nánu sambandi
við NATO-vandamálið og örlög Kefla-
víkurstöðvarinnar.
Fullvíst má telja, að innanlandsstjórn-
mál hafi valdið því, að íslendingar kusu
að flýta útfærslunni, í stað þess að bíða
eftir alþjóðahafréttarráðstefnunni í
Santiago á næsta ári. Núverandi ríkis-
stjórn á íslandi er vinstri sinnuð. I henni
sitja kommúnistar — raunar sjálfur
sjávarútvegsráðherrann, Lúðvík Jóseps-
son kommúnisti — og vinstri öflin hafa
sérlega höfðað til þjóðernistilfinninga, en
þær eru einkum veikar fyrir fiskveiði-
mörkum og landhelgi.
Hr. Jósepsson og flokksbræður hans
hafa notað fiskveiðideiluna við Breta sem
ákaflega sterkt vopn í baráttu þeirra fyrir
því, að Island segi sig úr NATO, og þess
vegna var norsku ríkisstjórninni meir en
h'tið hughægara þegar „vopnahléð" komst
á.
Ahyggjur Norðmanna af þrýstingi frá
Sovétríkjunum á norðurslóðum eru langt
því frá að vera út í bláinn. Burtséð frá
stefnunni um slökun spennu I alþjóðamál-
um, hafa Sovétmenn verið að byggja upp
heri sína í norðri á undanförnum árum
með þeim hætti, að ekki er unnt að kalla
annað en ógnandi.
Nokkur hundruð eldflaugum — bæði
skamm- og tiltölulega langdrægum. þ.ám.
nokkrum kjarnorkuflaugum, hefur verið
komið fyrir í Murmansk og Arkangelsk,
Ishafshöfnunum nærri norsku landamær-
unum. Ishafsfloti Sovétríkjanna, sem
bækistöð hefur i Murmansk, hefur einnig
verið aukinn, einkum af kafbátum. En
kannski er athyglisverðasti þátturinn
veruleg fjölgun í hersveitum, sem sérstak-
lega eru þjálfaðar í stríði á heimskauts-
slóðum, — bæði til lands og sjávar. Hafa
slíkar sveitir verið fluttar á þetta sama
svæði, ásamt allmörgum skriðdrekasveit-
um og fótgönguliðsflokkum.
Á stríðstímum yrði þessum herkosti
ekki skotaskuld úr því að taka Norður-
Noreg fyrirvaralaust og ná Noregsströnd
allri og þar með eftirliti með öllum ferð-
um inn á íshafið i átt til Sovétríkjanna. Á
friðartímum kemur þessi hernaðarógn
hins vegar fram í pólitískum þrýstingi.
En með Bandaríkjamenn í Keflavík hef-
ur haldizt eins konar hernaðarlegt og
stjórnmálalegt jafnvægi. Þetta hefur ver-
ið talsvert haldgott fyrir Norðmenn, og
þeir segja, að það veiti þeim ákveðna
öryggiskennd að hafa stöðugt eftirlitsflug
undan ströndum sínum til þess að gefa
sovézku herjunum gætur.
Verði hins vegar Keflavikurstöðinni
lokað, myndi það þýða, að Sovétríkin
hefðu flutt sig úr stað um nokkur hundr
uð mílur inn á Atlantshaf. Norðmönnum
fyndist þeir umkringdir og berskjaldaðir
fyrir þrýstingi Sovétmanna við norður-
landamærin.
Það er auðvitað hægt að segja sem svo,
að vel sé unnt að halda þessu eftirliti
uppi frá herstöðvum annars staðar —t.d. í
Skotlandi eða á Grænlandi — en missir
ákveðinnar framvarðstöðu NATO myndi
engu að síður hafa mjög alvarlegar póli-
tiskar og sálrænar afleiðingar í Noregi.
Lokun Keflavikurstöðvarinnr myndi enn-
fremur verka hvetjandi á þau öfl í Noregi,
sem vinna að því, að landið segi sig úr
NATO og beini stefnu sinni í utanríkis-
málum frá vestri i austurátt, þótt með
hlutleysisyfirbragði verði.
Með tilliti til alls þessa, er áhugi Noregs
á viðræðunum milli íslenzku og banda-
rísku ríkisstjórnanna vel skiljanlegur. Og
það er ekki aðeins Noregur, sem hefur
áhuga í þessu sambandi. Hinir hlutlausu
Svíar hafa einnig áhyggjur af hugsanlegri
lokun herstöðvarinnar f Keflavík, því vel-
ferð þeirra er einnig komin undir jafn-
væginu milli stórveldanna. Áreiðanlegar
heimildir eru reyndar fyrir því, að Olof
Palme, forsætisráðherra, sem venjulega
er ekki talinn hafa neina sérstaka samúð
með Bandaríkjunum, vilji eindregið, að
herstöðin verði áfram opin.
Það, sem um er að tefla, er einfaldlega
núverandi valdajafnvægi í Norður-
Evrópu. Norðurlandabúar vilja ekki, að
því sé raskað.
400 MILUR
l