Morgunblaðið - 23.12.1973, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. DESEMBER 1973
Sverrir Kristjánsson og Tómas
Guðmundsson. Gullnir strengir.
Isienzkir örlagaþættir. Forni.
Reykjavfk, 1973.
Ut er komin enn ein bók frá
þeim Tómasi Guðmundssyni og
Sverri Kristjánssyni. Er það sú
tiunda, sem þeir og bókaútgáfan
Forni senda frá sér — og að mín-
um sú, sem mestur fengur er í.
Bókin er 256 blaðsiður, og af þeim
fyllir tíuarkir þáttur, sem Tómas
hefur skrifað og nefnir Þrjár kyn-
slóðir — ein örlög.
Þátturinrí fjallar um skáldin
Benedikt Jónsson Gröndal,
tengdason hans, Sveinbjörn Egils-
son, og son Sveinbjarnar, Bene-
dikt Gröndal.
Það er löngu kunnugt alþ.'óð, að
Tómas Guðmundsson er ekki ein-
ungis frábært og fágætt ljóðskáld.
heldur Iíka hitt, að hann er með
ágætum ritfær á óbundið mál og
ber flestum betra skyná skáldskap
og skáldeðli. En ég hygg, að þessi
þriskípti og þó á vissan hátt þrí-
eini þáttur hans urri snillinga þrjá
sýni betur en flest annað, sem frá
honum hefur komið, hvað hann
hefur til brunns að bera i öllu
þessu. Honum tekst þar með af-
brigðum vel að sýna hve hægari
leik skapanornirnar eiga, þá er
þær bregða á það grimmdarráð að
leika meinlega grátt þá menn,
sem eru gæddir þeirri viðsjálu
gerð og þeim skapandi gáfum,
sem gera þá að snjöllum lista-
mönnum.
Tómas rekur æviferil áður-
nefndra skálda, lýsir þeim af
þekkingu og nærfærinni glögg-
skyggni og skáldskap þeirra og
öðrum bókmenntalegum afrekum
af næmum skilningi, sýnir hvern-,
ig lífið leikur við þá, — Bende-
dikt Sveinbjarnarson Gröndal í
rauninni jafnt og föður hans og
afa, þrátt fyrir öll hans víxlspor,
þar eð gæfan knýtir hann órofa
tryggðaböndum glæsilegrar og
ástríkrar konu, að flestum virðist
honum að óverðugu.. . En
svo... einmitt þegar bezt lætur ,
og þroski þessara þriggja manna
er með mestum blóma, brotnar á
þeim öllum brimalda svo harm- ,
rænna örlaga, að þeir fengu ekki
af sér borið. Benedikt eldri vinn-
ur í þeirri trú með Jörundi hunda
dagakonungi, að hann sé að þjóna j
bættum framtíðarhögum þjóðar
sinnar og getur síðan aldrei fyr-
irgefið sér hve mjög hann hefur
farið villur vegar, og þrátt fyrir
mildilegar aðgerðir danskra stjórn-
arvalda gagnvart honum og vin-
semd og virðingu fjölmargra
landa sinna lifir hann svo, þessi
vitri manndómsmaður og eitt
af höfuðskáldum samtíðar
sinnar, i hálfan ann-
an aratug sem andlegur og
líkamlegur öryrki. Sveinbjörn Eg-
ilsson, valmennið, vfsindamaður-
inn, skáldið og málsnillingurinn,
sem íslenzk menning á ævarandi
þakkir að gjalda lendir sakir emb
ættislegrar skyldurækni og hon-
um i blóð borinnar samvizkusemi, 1
f þeim brimsúg veraldarólgunnar,
sem ýfði hina aldagömlu ládeyðu
við strendur Islands — pereatinu
alkunna, hlýtur hið ytra fyllstu
leíðréttingu mála sinna, en fær
ekki hið innra afborið hið eina
yfirþyrmandi áfall hins fagra og
friðsæla lífs síns — og eftir aðeins
tvö ár fellur hann að foldu —
aðeins 61 árs. . . Svo er það þá
Benedikt Sveinbjarnarson
Gröndal. Eftir ellefu ára hjóna-
band er hann hálfsextugur svipt-
ur þeirri yndislegu konu, sem ein
allra undir hans lífssól fékk veitt
honum það ástríkisöryggi, sem
fengi gætt hann sjálfsvirðingu
góðs og gilds borgara,
samfara því jafnvægi hans
margslungna tilfinningalífs,
sem veitti honum skilyrði til sam-
felldrar ræktunar og ávöxtunar
fjölþættra gáfna, víðtækrar þekk-
ingar og óvenjulegrar starfsorku.
Þar með var hann heillum horf-
inn, þrátt fyrir það að hann yrði
mjög vinsælt skáld hjá megin*
þorra landa sinna og ynni auk
þess þjóð sinni á fleiri en einu
Sverrir Kristjánsson
sviði raunhæft gagn, sem Tómas
gleymir ekki að vekja athygli á.
Auk þess, sem ég hef þegar sagt
um kosti þessara þátta Tömasar,
vil ég srður en svo gleyma að láta
þess getið, sem ef til vill gerír þá
eftirminnilegasta. Yfir frásögn-
inni er heillandi blær harmrænn-
ar dulhyggju, sem á ekkert skylt
við yfirborðslega tilfinningasemi,
hvað þá hina tízkubundnu hneigð
til að gera hvers konar fitl við
dulardóma tilverunnar að æsilegu
fíknilyfi.
Hluti Sverris sagnfræðings
Kristjánssonar er þáttur, sem
hann kallar Fannhvítur svanur,
og er nafnið sóft í það fagra harm-
ljóð, sem Jónas Hallgrímsson orti,
þá er hann frétti lát Bjarna Thor-
arensen skálds og amtmanns, því
að um hann fjallar þátturinn.
Sverrir greinir allvandlega frá
ættum Bjarna og víkur um leið að
þeirri áráttu margra íslendinga
að sökkva sér niður í ættfræði,
einkum á efri árum sínum. Þá er
skýrt frá ævi Bjarna, og dvelur
Sverrir mjög við tvennt. Annað er
harka hans sem dómara. sem
Tómas Guðmundsson.
veldur missætti við Magnús
Stephensen, en það var rótgróin
skoðum Bjarna, að þjóðarnauðsyn
væri, að tekið væri hart á hvers
kona lagabrotum, næstum þvf án
tillits til aðstæðna, eins og hann
líka sýndi áráttukennda viðleitni
til að treysta hið íslenzka bænda-
þjóðfélag með lögbundnum höft-
um á flakki og lausamennsku.
Hitt, sem Sverrir leggur mikla
rækt við, eru hinar mörgu og mis-
heppnuðu kvonbænir hins gáfaða
og ættstóra höfðingja.sem miklar
sögur fóru af um land allt
og ollu honum auðvitað
skapraun. Sverrir ritar nokk
uð um skáldskap Bjarna og
tengir hann allrækilega lífi og
skapgerð skáldsins. En nokkuð-er
þessi þáttur Sverris kaldrænn og
vafasamt, að hann hafi lagt sig
nógu rækilega fram um að
skyggnast eftir því, hvað bjó und-
ir skel þeirri, sem þessi vissulega
skapstóri og tilfinningaríki vit-
maður og snillingur brá yfir sig i
opinberum störfum sínum og
gjarnan einnig daglegri fram-
komu — að minnsta kosti við alla
aðra en fáa trúnaðarvini.
Tónlistarfræðsla
Haligrímur Helgason
ÍSLANDS LAG. 128 bls.
Leiftur h.f. 1973.
DR. HALLGRlMUR Helgason
segist í formála þessarar bókar
gera „tilraun til að sýna í fáum
dráttum feril islenzkrar tónlist-
arþróunar innan ævimarka sex
forystumanna á 19. og 20. öld."
Ennfremur segir hann. að „fræði-
leg tónmenntaritun er enn svo til
ónumið land meðal okkar." Og
þaðer víst hverju orði sannara.
Þeir sex forystumenn, sem
hann skrifar um jafnmarga þætti
bókarinnar eru: Pétur Guð-
johnsen, Bjarni Þorsteinsson,
Árni Thorsteinsson, Sigvaldi
Kaldalóns, Björgvin Guðmunds-
son og Jón Leifs. Rekur hann
bæði æviatriði þeirra og greinir
frá framlagi hvers um sig til is-
lenskra tónlistarmála. Nokkuð
finnst mér hlutfallið mismunandi
þar á milli: meira um ævi eins en
list annars.
I raun og veru stöndum við and-
spænis tónlistinni nú svipað og
íslenskir miðaldamenn gagnvart
skáldskapnum: svo til hvert
mannsbarn nýtur hennar, en
fæstir eru læsir á ritmál hennar.
Islendingar ortu aldirnar í gegn-
um án þess að sjá kveðskap sinn
nokkru sinni skrifaðan — hvað þá
prentaðan á bók. Ekki veit ég,
hvort tíl eru tónskáld. ólæs á nót-
ur, en vel má vera, að svo sé. En
alrnennt læra fæstir lög með aug-
anu. heldur með eyranu. Og telja
sig fullkomlega dómbæra á Ijótt
og fagurt, án þess að geta rökstutt
það á neinn hátt fagurfræðilega.
En list er lika vinna, og menntun
bætir smekkinn. Listaverk getui
orkað sterkt á einn. enda þótt —
eða kannski fremur af því að
hanrv er allsendis ófær að dæma
um lístræn vinmibrögð. en jafn-

ekkert af sliku.“ Telur dr. Hall-
grímur hann hafa verið íslensk-
astan „allra tónhöfunda um mið-
bik 20. aldar, því að hann knýr
fyrstur manna þann streng ís-
lenzkrar hörpu, sem kveður við
rammefldan og rammíslenzkan
tón.“ Ennfremur, að Jón hafi
komið fram með „nýtt, djarft og
heilbrigt viðhorf, sem beinist
gegn kenndastefnu 19. aldar með
bláu blómi, draumi og fjarska. I
þeirra stað er nú komin mosaskóf,
virkileiki og áþreifanlegt sjálf.“
Síst ætla ég mér þá dul, að deila
um tónlist við Dr. Haligrím, ekki
heldur að læða að minnsta efa
þess eðlis, að Jón Leifs hafi ekki
verið mikið tónskáld og allrar við-
urkenningar verðugur. En úr því
að minnst er á „tónhöfunda um
miðbik 20. aldar“ — var þá ekki
óhjákvæmilegt til fyllingar
heildarmyndinni að geta fleiri
tónskálda en þeirra, sem látin
eru, t.d. dr. Páls ísólfssonar, sem
áratugum saman setti manna
mestan svip á tónlistarlífið í
þessu landi, og er líkast til fyrsta
íslenska tónskáldið, sem al-
menningur mundi jafna til „þjóð-
skáldanna“ á sínu sviði.
Allt mat á list felst að nokkru
leyti í samanburði, og þá er vitan-
lega nærtækast að bera saman þá,
sem lifaog starfa á sama tíma. En
slíkan samanburð virðist mér víða
vanta í þessa bók, eigi hún að
fræða þann, sem l'riið veit fyrir.
Hvað skal t.d. segja um bræðurna
Jónas og Helga Helgasyni, hví eru
þeir ekki þarna?
Þá virðast mér sumir hinna list-
rænu útskýringa doktorsins í það
upphafnasta, t.d. þetta:
„Upplifum fimmtar er sam-
hljómsopinberun og iðkun henn-
ar þjóðaríþrótt. Samstígur
fimmundagangur er sem hátíða-
söngur raunlíf samræmdrar feg-
urðar og festu í einfaldasta formi
afskekktrar náttúruþjóðar."
Þar sem dr. Hallgrímur talar
um „náttúruþjóð”, geri ég mér í
hugarlund. að hann eigi við frum-
stæða þjóð, sem svo er kallað og
það eru íslendingar vafalaust á
því sviði, sem bók hans fjallar
um. Hversu hátt hún dregur okk-
ur upp úr því diki
frummennskunnar — faglega séð
— veit ég ekki. En sem almennur
lesandi tel ég hana samt fremur
læsilega og í það minnsta
virðingarverðatilrauntil aðfæra
okkur um eitt hænufet nær því,
sem frumstætt fólk hlýtur að telja
öðru fremur eftirsóknarvert —
menningunni.
Dr. Hallgrfmur Helgason
framt vakið annan til andúðar,
sem dómbær telst, sé það til að
m.vnda hroðvirknislega unnið.
Þetta er að minnsta kosti stað-
reynd varðandi bókmenntirnar,
og ég hygg, að sama máli gegni
um aðrar listgreinar.
Ég held, að þessi bók dr. Hall-
gríms sé holl lesning hverjum
þeim, sem hlustar á tónlist. Mörg
erum við þannig gerð, að við vilj-
um helst hlýða á þann tóninn, sem
„sætur" er, svo notað sé fornt orð
um fagran söng, auk þess sem
tónverk hafa fyrir flesta endur-
minningagildi, sem kemur t.d.
fram í því, að fólk á öllum aldri
vill heyra þau danslög, sem tíðk-
uðust á unglingsárum þess. I raun
og veru stöndum við flest-á eld-
húsreyfarastiginu í tónlistar-
smekk, og dr. Hallgrímur vill auð-
sjáanlega hefja okkur upp af því.
Þess vegna heldur hann Jóni
Leifs fram meir en öðrum, býst ég
við, að „menn voru vanir róman-
tískum skandínavisma með sarl-
lega felldum þríhljómum, angur-
værum moll og tregablöndnu
smágengi (krómatík). En hér var
HUOMPLÖTUR
Þiu íður Ofí Pálmi
LP, Stereo
Fálkinn
Þetta er önnur LP-platan.
sem þau Þuríður Sigurðardóttir
og Pálmi Gunnarsson syngja
inn á, en á fvrri plötu sinni
fluttu þau lög eftir Gunnar
Þórðarson. Á þessari plötu eru
hins vegar eingöngu erlend lög
og s.vngja þau hvort sína plötu-
síðuna. Á það var minnzt hér
fyrir skömmu, að Þuríður hefði
yfirleitt staðið í skugganum af
öðrum. Nú er öldin önnur. og
þetta er tvímælalaust það beztá
sem frá henni hefur komið, og
er næstum því eins og maður
hafi aldrei he.vrt í henni áður.
Ástæðan er annað hvort sú, að
þetta er í fyrsta si-nn, sem hún
hljóðritar í almennilegum upp-
tökusal eða þá að um svona
mikla framför er að ræða. Ber
hvert lagið af öðru, en þau eru
úr ýmsum áttum, tvö frá
Garpenters, Á valdi minninga
og Undraheimur og eitt
spænskt lag, sem nefnist Gleðin
með þér. Þá sýnir Þuríður á sér
nýja hlið í laginu Hvar er mín
ást? — Lögin, sem Pálmi tekur
fyrir, eru yfirleitt róleg utan
eitt filabrandaralag eftir Seals,
Sveitasæla. Þá eru lög eftir
Steve Wonder, Jose Feliciano
o.fl. Margir munu hins vegar
sakna svo sem eins lags úr
Superstar. Er Pálmi orðinn
öruggur söngvari og hugsar
mikið um, hvernig túlka ber
orð og tóna.
Þeir íslendingar aðrir, sem
koma fram á plötunni, eru
Gunnar Þórðarson, Karl Sig-
hvatsson og einhverjir úr Rió-
tríói, en aðrir hljóðfæraleik-
arar eru norskir.
Skaup 73
LP, Mono
Tal og tónar s/f
Þessi fyrsta plata nýs hljóm-
plötufyrirtækis er hyggð upp á
þann hátt, að Karl Einarsson
hermir eftir þekktum mönnum
og inn á milli er skotið nokkr-
utn lögum, sem Ilrafn Pálsson
syngur, auk þess sem Guðrún
Á. Símonar syngur eitt lag. Tit-
ill plötunnar gæti bent til þess,
að um væri að ræða grín um
atburði ársins, sem nú er að
líða, en svo er þó ekki, heldur
eru þetta brandarar og ýmis
smáskot í léttum dúr.
Það er ávallt mikið smekks-
atriði, hvað er fyndni; það sem
einum finnst fyndið þykir öðr-
um leiðinlegt o.s.frv. Persónu-
lega þykir mér þessi plata ekki
sérstaklega fyndin. Að visu eru
nokkrir góðir brandarar, en
þeir eru of strjálir, agk þess
sem auglýsingar frá fyrirtækj-
um eru klaufalega felldar inn í
textann. Auk þess er eins og
fl.vtjendur hafi verið í efnis-
skorti og því haft frásögnina
hæga. Má í þessu sambandi
benda á Utvarp Matthildi, en
einn aðalkostur þeirra þátta
var hraði og nákvæm klipping
en hér hefur þessa ekki verið
gætt, sem skyldi. Á hinn bóginn
eru bakgrunnshljóð vel valin.
Karl Einarsson er góð eftir-
herma, en hann hefur tæplega
yfir nógu mörgum röddum að
ráða tíl að halda út á LP-plötu,
sömu raddirnar koma fyrir
hvað eftir annað, og það er leið-
inlegt til lengdar, þótt radd-