Morgunblaðið - 23.12.1973, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. DESEMBER 1973 21

PIONEER10 lífði af geislun Júpiters
I Tm hnccor m n nri i r hofo oaimirícinrlomAnn í mnrnr hnrn on
Um þessar mundir hafa geimvísindamenn í mörg horn að
líta. Mariner 10 er á leiö til Venusar og Merkúrs, halastjarnan
Kohoutek á hug og hjarta stjarnfræðinga, Pioneer 10 og 11
kanna útjaðar sólkerfisins. Að morgni 4. desember þaut
Pioneer 10 framhjá reikistjörnunni Júpfter. Rússar skutu á
loft f sumar fjórum geimflaugum, sem ætlað er að kanna
Marz. Sennilega munu tvær þeirra freista Iendingar og senda
heim upplýsingar um gufuhvolf og yfirborð reikistjörnunnar.
Bandaríkjamenn skutu
Pioneer 10 á loft 2. marz 1972.
Byrjunarhraðinn var 52.000
kílómetrar á klukkustund, sem
samsvarar 20 sekúndna flug-
tímá milli Reykjavíkur og
Akureyrar.
Eftir þúsund milljón kíló-
metra reisu flaug Pioneer 10
framhjá Júpíter í 150.000 kfló-
metra fjarlægð — nákvæmlega
eins og visindamennirnir höfðu
hugsað sér. Engin smáræðis ná-
kvæmni atarna!
Pioneer 10 ljósmyndaði
Júpíter, kannaði segulsvið hans
og útgeislun og sendi þessar
upplýsingar til jarðar með raf-
seguíbylgjum. Vísinda-
mennirnir báru nokkurn kvíð-
boga fyrir afdrifum flaug-
arinnar í geislabelti Júpíters.
Þetta belti hefur milljónfaldan
styrk Van Allen-beltis jarðar-
innar. Vfsindamennirnir ótt-
uðust að geislaskothríðin
myndi gera mælitækin óstarf-
hæf. Ennfremur stafaði flaug-
inni háski af geimryki, sem
fellur til Júpfters með ógnar-
hraða.
Pioneer 10 lét þó hvorki geisl-
un né geimryk aftra sér, gerði
sínar athuganir og siglir nú út í
jaðar sólkerfisins, í átt Nauts-
merkisins. 1980 siglir hann yfir
braut Úranusar, 1987 yfir braut
Plútós og þaðan út i óravíddir
geimsins.
Vísindamennirnir komu fyrir
í flauginni litlu skilti, sem
hannað er af miklu hugviti og
gefur til kynna heimkynni
flaugarinnar, brottfarartíma
hennar og útlit jarðarbúa.
Þetta skilti er því eins konar
flöskupóstur til íbúa annarra
sólkerfa.
□
Mælingar Pioneer 10 verða
lagðar til grundvallar endan-
legri braut systurflaugar hans,
Pioneer 11. Þessari flaug var
skotið á loft 5. apríl síðastliðinn
og er einnig ætlað að kanna
Júpíter. Hún mun sennilega
fljúga framhjá Júpiter í um það
bil 35.000 kflómetra f jarlægð..
Pioneer 10 og 11 eru fyrstu
geimflaugarnar, sem vfsinda-
menn hafa hannað gagngert til
að kanna útkjálka sólkerfisins.
Þær eru frekar litlar, tæplega
300 kg hvor um sig og saman-
lagt heldur léttari en venju-
legur Volkswagen. Þær eru
troðfullar af margs konar mæli-
tækjum.
Ekki reyndist unnt að nýta
sólargeislana sem orkugjafa —
þeir eru orðnir of daufir svona
langt frá sólu. í þess stað eru
flaugarnar útbúnar litlum, 150
watta kjarnakljúf.
Af tækjakostinum má nefna
áhöld til segulsviðsathugana;
til rannsókna á sólarvindinum
svonefnda — efnisögnum sem
sólin blæs án afláts út í himin-
geiminn; til athugana á geim-
geislum og örsmáum loft-
steinum.
Meðan Pioneer 10 sigldi yfir
smástjörnubeltið, á tímabilinu
júlí 1972 — febrúar 1973, skoð-
Báláur Hermannsson
FÓLK OG VÍSINDI v
aði hann í sérstökum sjónauka
ýmsar smástjörnur, björg og
hnullunga sem þar eru á
sveimi. Smástjörnurnar eru
taldar leifar reikistjörnu, sem
sprungið hafi endur fyrir
löngu.
□
Mikilvægastar eru þær rann-
sóknir, sem gerðar voru á
Jupíer. Júpíter er langstærsta
reikistjarna sólkerfis okkar,
300 sinnum þyngri en jörðin og
1300 sinnum stærri að rúmmáli.
Hann snýst heilan hring um-
hverfis öxul sinn á tæpum 10
klukkustundum. Öxullinn
myndar nálega rétt horn við
flöt brautarinnar umhverfis
sólu. Þetta er allmikill snún-
ingshraði, rúmlega helmingi
meiri en jarðarinnar. Fyrir
vikið er Júpiter ærið flatur við
heimskautin, eins og fótknött-
ur, sem uppgefinn leikmaður
situr á.
í sjónauka lítur Júpiter út
eins og skjöldur, með mislit
bönd samsíða miðbaug. Maður
sér þó ekki sjálfan hnöttinn,
heldur skýjahafið sem hylur
hann.
Innbyrðis afstaða litaband-
anna breytist lítið, en oft
bregður fyrir í þeim skammlif-
um flekkjum. Stundum sjást
undarleg litbrigði í böndunum.
Þetta fyrirbrigði hefur ekki
fengið viðunanlega skýringu,
en vitað er að það stendur í
einhverju sambandi við sveifl-
ur í geislun sólarinnar.
skilur varla nauðsyn þess að vera
jafnan við hinu örðuga búin. —
Það hafa menn að vísu alltaf
kunnað misjafnlega vel og afkom-
an lika orðið eftir því.
Eitt sinn þennan vetur kom til
mín kona, sem ég þekkti að vísu
lítið, en vissi þó, að var ekkja með
5—6 ára dreng á framfæri sínu.
Það var komið að miðdegisverði
og bauð ég henni því að borða.
Hún settist við borðið á móti mér.
Aldrei gleymi ég þeirri sjón, þeg-
ar hún fór að borða. Tennurnar
voru allar laflaysar og geifluðust
til, þegar hún tuggði. Tannholdið
var stokkbólgið og blóðhlaupið og
blóðlýjurnar runnu út um munn-
vikin. Og svo megnan rotnunar-
þef lagði fram úr henni, að nærri
lá að’mér liði í þrjóst. Hún sagði
mér, að drengurinn sinn lægi
rúmfastur vegna þess, að hann
hefði fengið svo mikla kuldapolla
á fæturna. Sjálf kvaðst hún líka
.iggja mestan hluta sólarhrings-
ins, aðeins klæðast til að matbúa
eitthvað og þá helzt til þess að
hita sér kaffi."
Afstaða
Steingríms
Fyrir nokkrúm dögum fór
Steingrímur Hermannsson al-
þingismaður á fund hinna svo
nefndu Samtaka herstöðvarand-
stæðinga, þar sem hann lýsti því
yfir, að hann teldi að gera ætti
landið varnarlaust á næstu árum.
Orðrétt hefur þjóðviljinn þetta
eftir Steingrími:
„Ég vil leysa þetta mál á þann
hátt, að herinn fari, en núverandi
ríkisstjórn sitji.“
Þessi ummæli minna menn á
það, er Steingrímur Hermanns-
son kom fram í sjónvarpi skömmu
eftir að núverandi rikisstjórn var
mynduð og lýsti því þar yfir, að
hann myndi styðja hana, hvað
sem hún gerði. Og hefur ekki á
öðru borið en að við þau orð muni
hann standa. Það er líka athyglis-
vert, að í raun réttri segir þessi
maður: Ég vil láta varnarliðið
fara, til þess að rikisstjórnin geti
starfað áfram. Hann virðist ekki
lengur leiða að því hugann, hvort
þörf sé á vörnum á íslandi eða
ekki. Allt snýst um það að halda
völdunum.
Öllum þeim, sem rætt hafa
þessa afstöðu Steingríms við bréf-
ritara, ber saman um, að áfall það,
sem hann varð fyrir vorið 1971,
valdi því, að hann vilji kaupa sér
frið í vinstri herbúðunum, og af
því sé afstaða hans sprottin. Gæti
þetta áfall Steingríms orðið ör-
lagaríkt, ef það leiddi ekkert
minna af sér en að ísland kæmist
á áhrifasvæði Ráðstjórnarríkj-
anna. Er vonandi, að Steingrimur
geri nú tilraun til að lita í eigin
Heimatilbúin
verðbólga
Morgunblaðinu hefur borizt
greinargerð frá sendinefnd Al-
bjóðagjaldeyrissjóðsins, sem hér
Ivaldi dagana 6.—15. þ.m. Er
greinargerðin samin af formanni
nefndarinnar. En um hann segir
ir. Jóhannes Nordal, að hann sé
„éinn af reyndustu hagfræðing-
um Evrópu deildar Alþjóða gjald-
eyrissjóðsins. Hann hefur marg-
sinnis áður komið til islands og er
nákunnugur"þróun efnahagsmála
hér á landi sfðustu tvo áratug-
ina."
Upphaf þessarar greinargerð
Rolfs Evensens er svohljóðandi:
1. Ég hef verið á báðum áttum
um, hvort gagn væri að því, að ég
drægi saman nokkrar niðurstöður
í lok viðræðna okkar að þessu
sinni. Eins og fram hefur komið
hvað eftir annað i viðræðum okk-
ar, er efnahagsstefnan á íslandi
ekki mótuð sem stendur. Ég fæ
þess vegna ekki séð, hvernig utan-
aðkomandi aðili getur orðið að
liði. Hins vegar höfum við haldið
viðræðufundi okkar, og þess
vegna tel ég rétt að gera grein
fyrir nokkrum niðurstöðum mín-
um.
Öll merki benda til þess. að
umframeftirspurn sé í hagkerfi
ykkar um þessar mundir. Þó að
veruleg hækkun á verðlagi inn-
flutnings eigi sinn þátt í yerðbólg-
unni, er hún að mestu leyti af
innlendum rótum runnin. aðal-
lega gegnum inntenda tekju-
myndun. Eldgosið í Heimae.v jók
einnig eftirspurnarþrýstinginn.
Efnahagsvandamál ársins 1973,
sem stjórnvöld horfðust ekki
fyllilega í augu við, leiddu ekki til
verulegra vandræða vegna ein-
staklega mikillar bötnunar við-
skiptakjara og vegna þess, hve
auðvelt var aðtaka lán erlendis.
2. Við blasa erfið efnahags-
vandamál, sem krefjast tafa-
lausrar meðferðar.
a. Að koma aftur á jafnvægi í
efnahagsmálum innanlands
með þvi að hægja á verðbólg-
unni.
b. Að ná launasamningum, sem
ekki valda nýrri verðbólgu-
öldu.
c. Að fá hófsamlega niðurstöðu f
fiskverðssamningu m.
Öll þessi vandamál eru tengd,
beint eða óbeint. Hversu til tekst
um lausn þeirra. mun að sjálf-
sögðu hafa úrslitaáhrif á val efna-
hagsaðgerða. Það liggur hins
vegar Ijóst fyrir. að hlutirnir
munu ekki halda áfram að
bjargast af sjálfu sér, eins og þeir
gerðu á árinu 1973 vegna stór-
kostlegrar bötnunar viðskipta-
kjara.
Eins og ljóst er af greinargerð-
inni telur Rolf Evensen, að verð-
bólgan sé heimatilbúin ,,að mestu
leyti af innlendum rótum
runninn", og segir umbúðalaust,
að engin efnahagsstefna sé nú
mótuð á íslandí. Er þetta einhver
harðasti áfellisdómur. sem felld-
ur hefur verið yfir vinstri stjórn-
inni, band-óðaverðbólgunni og
óstjórninni allri.
Olía á eld
Menn urðu að vonum undrandi.
þegar formaður Bandalags starfs-
manna ríkis og bæja lýsti því yfir,
að hann hefði ekki trevst sér til
annars en setnja, vegna þess að
olíuverð færi nú mjög hækkandi.
Fvrir fjölda ríkisstarfsmanna
þýða hinir nýju samningar skert
kjör. Og hin nýstárlega kenning
forustumanna þeirra virðist vera
á þennan veg: Þegar verðlag
hækkar, eiga laun að lækka! Það
hefði einhvern timann þótt saga
til næsta bæjar, ef forystumenn
launþegasamtaka héldu fram slík-
um kenningum. En olíukóngarnir
í BSRB kalla ekki allt ömmu sína,
þegar um það er að ræða að
þóknast vinstri stjórninni.
En hvað sem um olíuskort og
hátt verð á olíu má segja, þá er þó
ljóst, að næg olia er til á verð-
bólgueldinn. Nokkrum milljörð-
um v<tr bætt á hann núna við
afgreiðslu fjárfaganna i vikunni.