Morgunblaðið - 28.07.1974, Page 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. JÚLÍ 1974.
21
Frásögn
Landnámabókar
af komu Ingólfs
til íslands
En þeir fóstbræðr bjöggu skip
mikit, er þeir ðttu, ok fóru at leita
lands þess. er Hrafna-Flóki hafði
fundit ok þi var fsland kallat. Þeir
fundu landit ok viru f Austfjörðum
I Álptafirði enum syðra. Þeim
virðisk landit betra suðr en norðr.
Þeir viru einn vetr ð landinu ok
fóru þi aptr til Nóreas.
Eptir það varði Ingólfrfi þeirra til
fslandsferðar, en Leifr fór f hernað
i vestrvfking. Hann herjaði i fr-
land ok fann þar jarðhús mikit.
Þar gekk hann f. ok var myrkt, þar
til er lýsti af sverði þvf, er maðr
helt i. Leifr drap þann mann ok
tók sverðit ok mikit fé af honum;
sfðan var hann kallaðr Hjörleifr.
Hjörleifr herjaði vfða um frland ok
fekk þar mikit fi; þar tók hann
þræla tfu, er svi hétu: Dufþakr ok
Geirroðr, Skjaldbjörn, Halldórr ok
Drafdittr; eigi eru nefndir fleiri. En
eptir þat fór Hjörleifr til Nóregs ok
fann þar Ingólf fóstbróður sinn.
Hann hafði ððr fengit Helgu
Arnardóttur, systur Ingólfs.
(SH 7) Þenna vetr fekk Ingólfr
at blóti miklu ok leitaði sér heilia
um forlog sfn, en Hjörleifr vildi
aldri blóta. Fréttin vfsaði Ingólfi til
íslands. Eptir þat bjó sitt skip
hvirr þeira miga til islandsferðar;
hafði Hjörleifr herfang sitt i skipi,
en Ingólfr félagsfé þeira, ok lögðu
til hafs, er þeir viru búnir.
(SH 8) Sumar þat, er þeir Ingólfr
fóru til at byggja ísland. hafði
Haraldr hirfagri verit tólf ir
konungr at Nóregi; þi var liðit frð
upphafi þessa heims sex þúsundir
vetra ok sjau tigir ok þrlr vetr, en
fri holdgan dróttins itta hundruð
(ira) ok sjau tigir ok fjögur ir. Þeir
höfðu samflot, þar til er þeir si
Island; þi skilði með þeim.
Þi er Ingólfr si fsland. skaut
hann fyrir borð öndugissúlum
slnum til heilla; hann mælti svi
fyrir, at hann skyldi þar byggja. er
súlurnar kæmi i land. Ingólfr tók
þar land, er nú heitir Ingólfshöfði,
en Hjörleif rak vestr fyrir land, ok
fekk hann vatnfitt. Þi tóku
þrælarnir frsku þat rið at knoða
saman mjöl ok smjör ok kölluðu
þat óþorstlitt; þeir nefndu þat
minnþak. En er þat var tilbúit.
kom regn mikit. ok tóku þeir þð
vatn i tjöldum. En er minnþakit
tók at mygla. köstuðu þeir þvl
fyrir borð, ok rak þat i land, þar
sem nú heitir Minnþakseyrr. Hjör-
leifr tók land við Hjörleifshöfða,
ok var þar þi fjörðr. ok horfði
botninn inn at höfðanum.
Hjörleifr lét þar gera skila tvá,
ok er önnur tóptin itjin faðma, en
önnur nitjin. Hjörleifr sat þar um
vetrinn. En um virit vildi hann si;
hann ðtti einn uxa, ok lét hann
þrælana draga arðrinn. En er þeir
Hjörleifr viru at skila, þi gerði
Dufþakr þat rið, at þeir skyldu
drepa uxann ok segja. at skógar-
björn hefði drepit, en siðan skyldu
þeir riða i þi Hjörleif, ef þeir
leitaði bjamarins. Eptir þat sögðu
þeir Hjörleifi þetta. Ok er þeir fóru
at leita bjarnarins ok dreifðusk i
skóginn, þá settu þrælarnir at sér-
hverjum þeira ok myrðu þð alla
jafnmarga sér. Þeir hljópu i bmtt
með konur þeira ok lausafé ok
bitinn. Þrælarnir fóru i eyjar þær,
er þeir si i haf til útsuðrs, ok
bjöggusk þar fyrir um hrið.
Vifill ok Karli hétu þrælar
Ingólfs. Þi sendi hann vestr með
sjó at leita öndvegissúlna sinna.
En er þeir kómu til Hjörleifshöfða,
fundu þeir Hjörleif dauðan. Þi
fóru þeir aptr ok sögðu Ingólfi þau
tiðendi; hann lét illa yfir dripi
þeira Hjörleifs. Eptir þat fór
Ingótfr vestr til Hjörleifshöfða. ok
er hann si Hjörleif dauðan. mælti
hann: ,, Litit lagðisk hér fyrir
góðan dreng, er þrælar skyldu at
bana verða. ok sé ek svð hverjum
verða, ef eigi vill blóta." Ingólfr
lét búa gröft þeira Hjörleifs ok sji
fyrir skipi þeira ok fjárhlut.
Ingólfr gekk þi upp i höfðann
ok si eyjar liggja I útsuðr til hafs;
kom honum þat i hug, at þeir
mundu þangat hlaupit hafa, þvi at
bitrinn var horfinn; fóru þeir at
leita þrælanna ok fundu þi þar
sem Eið heitir i eyjunum. Viru
þeir þi at mat, er þeir Ingólfr
kómu at þeim. Þeir urðu felmts-
fullir. ok hljóp sinn veg hverr.
Ingólfr drap þi alla. Þar heitir
Dufþaksskor, er hann lézk. Fleiri
hljópu þeir fyrir berg, þar sem við
þi er kennt síðan. Vestmanna-
eyjar heita þar stðan, er þrælarnir
viru drepnir. þvi at þeir viru Vest-
menn. Þeir Ingólfr höfðu með sér
konur þeira, er myrðir höfðu verit;
fóru þeir þi aptr til Hjörleifshöfða;
var Ingólfr þar vetr annan. En um
sumarit eptir fór hann vestr með
sjó. Hann var enn þriðja vetr undir
Ingólfsfelli fyrir vestan Ölfusá.
Þau missari fundu þeir Vífill ok
Karli öndvegissúlur hans við Arn-
arhvál fyrir neðan heiði.
(SH 9) Ingólfr fór um várit ofan
um heiði; hann tók sér bústað þar
sem öndvegissúlur hans höfðu á
land komit; hann bjó í Reykjarvik;
þar eru enn öndugissúlur þær i
eldhúsi. En Ingólfr nam land milli
Ölfusir ok Hvalfjarðar fyrir útan
Brynjudalsi, milli ok Öxarir, ok
öll nes út.
Þi mælti Karli: „Til ills fóru vér
um góð heruð, er vér skulum
byggja útnes þetta." Hann hvarf á
brutt ok ambðtt með honum. Vifli
gaf Ingólfr frelsi, ok byggði hann
at Vifilstóptum; við hann er kennt
Vifilsfell; þar bjó (hann) lengi, varð
skilrikr maðr. Ingólfr lét gera
skila á Skálafelli; þaðan sá hann
reyki við Ölfusvatn ok fann þar
Karla.
Ingólfr var frægastr allra land-
nimsmanna, þvi at hann kom hér
at óbyggðu landi ok byggði fyrstr
landit; gerðu þat aðrir landnáms-
menn eptir hans dæmum. Ingólfr
itti Hallveigu Fróðadóttur, systur
Lopts ens gamla; þeira son var
Þorsteinn, er þing lé: setja á
Kjalarnesi. ððr alþingi var sett.
Son Þorsteins var Þorkell máni
lögsögumaðr, er einn heiðinna
manna hefir bezt verit siðaðr. at
þvi er menn vitu dæmi til. Hann
lét sik bera i sólargeisla i banasótt
sinni ok fal sik i hendi þeim guði,
er sólina hafði skapat; hafði hann
ok lifat svð hreinliga sem þeir
kristnir menn, er bezt eru siðaðir.
Son hans var Þormóðr, er þá var
allsherjargoði, er kristni kom i
ísland. Hans son var Hamall. faðir
Más ok Þormóðar ok Torfa.
(S 10) Björn buna hét hersir
igætr i Nóregi, son Veðrar-Grims
hersis ór Sogni; móðir Grims
var Hervör, dóttir Þorgerðar
Eylaugsdóttur hersis ór Sogni. Fri
Birni er nær allt stórmenni komit
á íslandi; hann átti Vélaugu. Þau
áttu þrji sonu; einn var Ketill
flatnefr, annarr Hrappr, þriðji
Helgi; þeir váru ágætir menn, ok
er frá þeira afkvæmi mart sagt i
þessi bók.
(H 10) Ingólfr er frægastr allra
landnámsmanna. þvi at hann kom
hér at auðu landi ok byggði fyrst
landit. ok gerðu aðrir landnáms-
menn eptir hans dæmum siðan.
Hann átti Hallveigu Fróðadóttur,
systur Lopts hins gamla; þeira son
var Þorsteinn, er þing lét setja á
Kjalarnesi. iðr alþingi væri sett.
Hans son var Þorkell máni lög-
sögumaðr, er einn heiðinna
manna á fslandi hefir bezt verit
siðaðr. Hann lét bera sik i sólar-
geisla i helsótt sinni ok fal sik á
hendi þeim guði. er sólina hefði
skapat; hann hafði ok lifat svá
hreinliga sem þeir kristnir menn,
er bezt eru siðaðir. Son hans var
Þormóðr, er þá var allsherjargoði,
er kristni kom á ísland. Hans son
var Hamall, faðir Más ok Þor-
móðar ok Torfa. Sigurðr var son
Más, faðir Hamals, föður
Guðmundar, föður Þormóðs
Skeiðagoða.
Öruggasta tryggingin fyrir þvi er
sú, að lita þessa landshluta halda
hæfilegri fulltrúatölu i Alþingi. En i
þessu verður að vera hóf. Það verður
að laga sig eftir atvikum og ekki
dugir að láta strjilbýlið bera fjöldann
i þéttbýlinu sliku ofurliði, að hags-
munir fjöldans séu fyrir borð born-
ir. . . .
Æskilegast væri, ef unnt yrði að
koma sér saman um eitthvert hlut-
fall. sem ætti að haldast i milli
fulltrúafjölda úr strjilbýli og þéttbýli.
þannig að kjördæmaskipan yrði öðru
hvoru endurskoðuð í samræmi við
það hlutfall. in þess að til stjórnar-
skrirbreytinga þurfi að koma. Ég
jita, að vandkvæði eru á að finna
sllkan grundvöll, en mikið er
vinnandi til þess, að sltkar fastar
meginreglur geti skapazt, svo að
ekki þurfi i vissu irabili allt um koll
að keyra vegna þeirrar óhjikvæmi-
legu endurskoðunar, sem gera
verður öðru hvoru i kjördæmaskip-
uninni vegna fólksflutninga i land-
inu.
Hvað sem um það er, er það að
minu viti meginatriði um lausn kjör-
dæmamilsins að koma sér fyrst
niður i það. hvar eigi að kjósa þing-
mennina, þ.e. hversu marga fulltrúa
hvert kjördæmi skuli hafa. Hitt skipt-
ir i raun og veru minna máli, með
hverjum hætti þeir eru kosnir. og er
þi að sjilfsögðu byggt i þvi, sem
Sjálfstæðismenn lengst af hafa lýst
sem stefnu sinni, að þeir væru and-
vigir einu allsherjarkjördæmi um
land allt með hlutfallskosningum,
enda er það skjótt sagt, að hvað sem
um aðra er, þá er ég slikri skipan
alveg andsnúinn.
En ef menn hafa komið sér saman
um, hversu marga þingmenn skuli
kjósa frá hverjum stað. er næst að
koma sér saman um kosningaaðferð-
ina. Er þi um að ræða annað hvort
hlutfallskosningar eða meirihluta-
kosningar.
Endalaust mi deila um, hvor þess-
ara aðferða sé heppilegri. Hitt sýnist
mér einsætt. og reynslan hér stað-
festir það, að sami háttur verður að
vera i um þessi efni alls staðar i
landinu. Það dugir ekki að hafa sums
staðar meirihlutakosningar og
annars staðar hlutfallskosningar, og
það tjáir heldur ekki að hafa kjör-
dæmi þar sem mjög mismunandi
margir eru kosnir. Við skulum segja,
að ef kjósa i i einu kjördæmi með
hlutfallskosningu aðeins tvo menn.
en i öðru átta, svo að við nefnum
ekki sextin eða sautján menn, þá er
alveg greinilegt, að flokkum er gert
mishátt undir höfði eftir þvl, hvar
þeir eru eða eiga sitt aðalfylgi. Smá-
flokkarnir hafa miklu meiri mögu-
leika til fylgis til fulltrúavals, þar
sem mjög marga fulltrúa á að kjósa
hlutfallskosningu heldur en þar sem
þeir eru tiltölulega fáir. Þess vegna
verður að leggja i það höfuðiherzlu,
að sömu reglur gildi um þetta, hvar
sem er i landinu.
Ef i stjórnmálum væri hægt að fara
eftir alveg tölulegu ráttlæti og vega
i hirnikvæma vog, hvað hverjum
og einum ber. verður ekki um það
deilt, að æskilegast væri að hafa
hlutfallskosningar og helzt um land
allt i einu kjördæmi.
En eins og áður sagði, mundi hér i
landi af þvi leiða slika þjóðfélags-
röskun og þvilikt ofurvald þéttbýlis-
ins, að þjóðfélagið væri í briðri
hættu með að fara allt úr skorðum.
Mér virðist það þvi mjög óráðlegt að
hafa þá aðferð hér i landi.
Reynslan annars staðar styður þá
niðurstöðu sterklega.
Fullkomnasta kosningakerfi i
þessa átt hygg ég, að hafi verið i
Weimar-lýðveldinu þýzka, sem sett
var i stofn eftir hrun keisaradæmis-
ins i lok heimsstyrjaldarinnar 1918.
Þar itti hið fullkomna tölulega rétt-
læti að rikja og tryggja lýðræðislega
þróun. Henni lyktaði með valdatöku
Hitlers og gereyðingu Þýzkalands i
heimsstyrjöldinni siðari, og það er
eftirtektarverður lærdómur, að Hitl-
er niði völdum og hélt þeim ætið i
formlega löglegan hitt. Lýðræðið
fært úr i slikar öfgar hafði sem sé
sjilft I sér fólgið banamein sitt. Það
fordæmi er þess vegna sizt til eftir-
breytni.
Hitt er miklu nær, og að minu viti
engan veginn óaðgengilegt að skipta
landinu i nokkur kjördæmi, þar sem
kosnir væru 4—6 þingmenn hlut-
fallskosningum í hverju, og mundi
það þi leiða til þess. að t.d. Reykja-
vik þyrfti að skipta i 3 slík kjördæmi.
Þvi að ef það væri ekki gert. gætu
smiflokkar miklu fremur eflzt I
Reykjavik en annars staðar i land-
inu, og er ekkert réttlæti i sliku.
Allar likur eru til þess. að slík
skipan mundi skapa mun meira
öryggi fyrir réttlitri skipan þingsins
en nú er. og tel ég engan vafa á, að
með sliku fyrirkomulagi væri mjög
breytt til batnaðar frá þvi, sem verið
hefur. Hitt er annað mil, að ég
sjilfur kýs annan hátt i, og veit ég
þó, að ýmsir flokksmanna minna eru
mér ósammála i þeim efnum.
Þvi lengur sem ég hef setið i þingi
og þvi betur sem ég hef virt fyrir mér
gang mála hér og annars staðar, þar
sem ég hef reynt að fylgjast með, er
ég sannfærðari um, að bezta skipan-
in i þessum efnum eru einmennings-
kjördæmi með meirihlutakosningu.
Segja mi að visu. að hlutfalls-
kosningar hafi reynzt skaplega i
Norðurlöndum, en víðast hvar
annars staðar hafa þær reynzt mjög
illa, og i þeim löndum, þar sem
lýðræði hefur staðið lengst og nið
mestum þroska. eins og i hinum
engilsaxnesku löndum, hafa ætið
verið meirihlutakosningar, og tillög-
ur um breytingar i þvi fyrirkomulagi
aldrei nið almennu fylgi.
Flest samtök almennings hór i
landi hafa meirihlutakosningu um
val stjórnenda sinna. Verkalýðs-
félögin og Alþýðusambandið hafa
með öllu reynzt ófianleg til þess að
taka upp hlutfallskosningar, og er
þvl borið við. að of mikil ringlureið
og stjórnleysi mundi leiða af slíkri
kosningaaðferð. Gefur það þi auga
leið, af hverju þeir, sem standa fast-
ast i móti þessari kosningaaðferð i
verkalýðsfélögunum, vilja einmitt
koma henni i og viðhalda henni um
kosningar til Alþingis.
Eins er um kosningar i samvinnu-
félögum og flestum öðrum félags-
skap hérlendis. Ef menn vildu
almennt taka upp hlutfallskosningar
og einnig þar, sem þeir sjilfir eru
sterkastir, væri skiljanlegt. að þeir
vildu einnig hafa sömu aðferð um
skipan Alþingis. Hitt er ninast
óskiljanlegt. nema um skemmdar-
verk sé að ræða, að þeir, sem berjast
með hnúum og hnefum i móti hlut-
fallskosningum i þeim félagsskap,
sem þeir sjilfir hafa riðin i og er
annast um, að einmitt þeir skuli
heimta hlutfallskosningar við skipan
sjálfrar löggjafarsamkomu þjóð-
arinnar.
Það er að visu mikilsvert, að sem
flest sjónarmið komi fram i Alþingi.
Hinu mi ekki gleyma, að ein aðal-
skylda þingsins er að sji landinu
fyrir rikisstjórn og löggjöf, svo að
stjórnin geti farið skaplega úr hendi.
Þetta verður ekki gert til frambúðar.
svo að vel fari, nema samstilltur
meirihluti sé að baki rikisstjórnar-
innar i Alþingi.
Minnihlutastjórn er mesta neyðar-
úrræði og samsteypustjórnir eiga að
visu stundum rétt á sér, en eru ekki
hollar til lengdar. Bezta stjórnarfarið
verður, ef við ikveðna er að sakast
um það, sem miður fer.
Liklegast er, að svo verði, ef
ikveðinn meirihluti er á Alþingi.
Miklu meiri likur eru fyrir slíkum
meirihluta, ef einmenningskjördæmi
eru, heldur en ef hlutfallskosningum
er beitt. hver aðferð sem að öðru
leyti kann að vera við höfð.
Sumir segja, að bæta megi úr
þessum igalla hlutfallskosninga með
listasamsteypum flokkanna. Slikar
samsteypur eru þvert á móti óheppi
legar. Hitt er miklu eðlilegra, að þeir,
sem saman ætla að vinna. gangi
saman i einn flokk eða semji beinlin-
is um sameiginleg framboð i tiltekn-
um kjördæmum eða í heild, svo að
þjóðin geti fyrir fram séð og áttað sig
i. hvað i boði er og hvað til stendur.
Það er rétt. að litlum flokkum er
erfiðara um vik þar sem ein-
menningskjördæmin eru, en ef á
annað borð er lifskraftur i þeim, þá
munu þeir lifa þritt fyrir örðugleika i
bili, sbr. t.d. verkamannaflokkinn
brezka, sem átti mjög örðugt um
langa hrið. einmitt vegna ein-
menningskjördæmanna þar i landi,
en er nú orðinn stór og öflugur
flokkur, mjög andvigur því að breyta
til um hina brezku kjördæmaskipun.
Þegartil i að taka á Alþingi, verða
smiflokkar að vinna með öðrum, ef
þeir vilja hafa ihrif, og er þi eðli-
legra, að til slikrar samvinnu sé
stofnað utan þings með sameiginleg-
um framboðum. Með þvi móti i
þjóðin sjálf hægara um að marka
stefnuna og velja i milli hinna mis-
munandi möguleika, sem eru fyrir
hendi.
Ýmsir eru með vangaveltur yfir
þvi. hvaða flokkur muni græða á
einmenningskjördæmum. Alþýðu-
flokkurinn og kommúnistar segja nú.
að samkvæmt þessum tillögum muni
Sjálfstæðisflokknum vera tryggt
meirihlutavald i Alþingi.
Auðvitað er um enga slíka trygg-
ingu að ræða. Enn frileitara er þó
hitt, sem heyrzt hefur, að Framsókn-
arflokkurinn muni við þessar tillögur
fi meirihluta.
Aðalatriðið er þó ekki, hvaða
flokkur græðir i þessu I bili. Hitt er
vist, að flokkaskipun mundi verða
nokkuð önnur i landinu. Að vísu
mundi ekki i fyrirsjianlegri framtið
fullkomið tveggja flokka kerfi
komast i. en það mundi sækja i slíkt
horf. Hugsanlegt er, að það mundi
leiða til þess um sinn, að t.d. Sjálf-
stæðisflokkurinn fengi tiltölulega
fia þingmenn kosna. því að meiri-
hlutakosningar leiða til meiri sveiflu
I þingmannafjölda til og fri en hlut-
fallskosningar, og slikt fyrirkomulag
mundi e.t.v. greiða fyrir svokallaðri
„vinstri samvinnu" i bili. En þeir,
sem mest kvarta undan þeirri leiðu
samsuðu og ábyrgðarleysi, sem leið-
ir af stjórnarsamvinnu slikri, er verið
hefur undanfarin ir, ættu allra sizt
að kvarta undan þvi, þótt samstæður
meirihluti myndaðist i Alþingi.
Ástæðan til þess, að Sjilfstæðis-
menn hafa lengst af verið i stjórn
siðan 1939, er alls ekki sú, að
flokksmenn yfirleitt eða forystu-
menn flokksins hafi ætið talið það
flokkslegan ivinning að vera i rikis-
stjórn. Þvert á móti. En það hefur
verið eina riðið til að sji landinu
fyrir löglegri þingræðisstjórn. Þau
tvö ir frá 1939, þegar Sjilfstæðis-
menn voru ekki i rikisstjórn, tókst
ekki að mynda þingræðisstjórn,
heldur varð illu heilli að hafa utan-
þingsstjórn. (Siðan þetta var ritað
hefur Sjilfstæðisflokkurinn verið
u.þ.b. 3Vi ir utan rikisstjórnar, þ.e. i
valdatima vinstri stjórnarinnar fri
þvi i júli 1956 þar til i desember
1958 og minnihlutastjórnar Alþýðu-
flokksins fri desember 1958 þar til i
nóvember 1959, er samsteypustjórn
Sjilfstæðisflokksins og Alþýðu-
flokksins undir forsæti Ólafs Thors
tók við völdum.) Meðan núverandi
kjördæmaskipan helzt er nærri vist.
að samsteypustjórnir halda ifram,
með öllum afleiðingum sliks
stjórnarfars.
Að minu viti er betra að vera i
minnihluta og utan rikisstjórnar um
sinn, ef til er löglegur meirihluti i
Alþingi til þess að mynda rikisstjórn,
heldur en að viðhalda langa hrtð
þeim hætti. sem nú er.
Hinu ber auðvitað ekki að neita,
að svo fjölmennur flokkur sem Sjilf-
stæðisflokkurinn öðlast miklu meiri
möguleika til að fá hreinan meiri-
hluta með einmenningskjördæmum
heldur en nokkrum öðrum hætti.
Framhald á bls. 37