Morgunblaðið - 24.08.1974, Blaðsíða 12

12 MORGUNBLAÐIÐ, LAUG ARDAGUR 24. ÁGUST 1974

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Arvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Eyjólf ur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Bjórn Jóhannsson
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10 100.
Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasólu 35,00 kr. eintakið.
Viðræður Framsókn-
arflokksins og Sjálf-
stæðisflokksins um mynd-
un nýrrar ríkisstjórnar eru
nú á lokastigi að því er
virðist. Flest bendir til
þess að takast megi að fá
samstöðu um málefna-
grundvöll, er þessir tveir
flokkar gætu byggt á við
endurreisn efnahagslífsins
og mótun framtíðarstefnu
við uppbyggingu atvinnu-
og efnahagslífs í landinu,
þar sem tryggð yrði full
atvinna og um leið stuðlað
að jafnvægi I þjóðarbú-
skapnum. Brýnasta verk-
efnið er að snúa við þeirri
öfugþróun og ringulreið,
sem hér hefur ríkt undan-
farin ár.
Þau sjónarmið hafa oft
komið fram á undan-
förnum árum, að þessir
tveir stærstu flokkar þjóð-
arinnar gætu ekki starfað
saman I ríkisstjórn með
góðu móti. í því efni hefur
verið vitnað til samstarfs
þeirra fyrr á árum, sem á
stundum gekk skrykkjótt.
Síðast störfuðu þessir
flokkar saman á árunum
1950 til 1956. Fyrri hluta
þess tímabils hafði Stein-
grímur Steinþórsson á
hendi forsæti I ríkisstjórn
flokkanna, en síðari hluta
tímabilsins var Ólafur
Thors forsætisráðherra.
Þetta stjórnarsamstarf
rofnaði 1956, þegar Fram-
sóknarflokkurinn gekk til
samstarfs við Alþýðuflokk-
inn, er leiddi til hræðslu-
bandalagsins svonefnda.
Þessi endalok stjórnarsam-
starfsins hafa verið nefnd
sem dæmi um, að samstarf
af þessu tagi hljóti jafnan
að vera erfitt.
Hitt er rétt að leggja
áherzlu á í þessu sambandi,
að ríkisstjórnir Sjálf-
stæðisflokksins og Fram-
sóknarflokksins komu á
sínum tíma mörgum góð-
um málum fram. Á það er
einnig að líta, að aðstæður
eru nú allar aðrar en á
þeim tima, er samstarf
flokkanna rofnaði fyrir 18
árum. Styrkleikahlutfall
stjórnmálaflokkanna á Al-
þingi nú knýr á um, að
þessir flokkar starfi saman
og þau verkefni, sem ríkis-
stjórnin þarf að leysa, eru
þess eðlis, að líklegast er,
að sjálfstæðismenn og
framsóknarmenn geti I
traustu samstarfi glímt við
þann hrikalega vanda. Þær
raddir hafa heyrzt, að það
skjóti nokkuð skökku við,
að Sjálfstæðisflokkurinn
standi nú að ríkisstjórn til
þess aö endurreisa efna-
hagshrunið I samstarfi við
þann flokk, er gegndi for-
ystuhlutverki I fráfarandi
ríkisstjórn. Þar sem Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur
ekki meirihluta á Alþingi
verður ekki hjá því komizt,
að hann standi að stjórnar-
samstarfi með öðrum
flokkum. Eins og sakir
standa er líklegast að sam-
starf við Framsóknarflokk-
inn geti borið góðan
árangur.
Engum blöðum er um
það að fletta, að sigur Sjálf-
stæðisflokksins í alþingis-
kosningunum byggðist að
miklu leyti á afstöðu hans I
varnarmálum. Þjóðin hafn-
aði stefnu fráfarandi ríkis-
stjórnar í þeim efnum og
óskaði eftir áframhaldandi
varnarsamstarfi við
Bandaríkin og aðild að Atl-
antshafsbandalaginu. Ljóst
er, að með því móti tryggj-
um við bezt öryggi okkar
sjálfra um leið og við leggj-
um nokkuð af mörkum til
þess að treysta varnar-
keðju vestrænna þjóða.
Framsóknarflokkurinn
hefur nú fallizt á, að fram-
hjá hinum skýra þjóðar-
vilja verði ekki gengið,
enda nýtur stefna fráfar-
andi stjórnar ekki meiri-
hluta á Alþingi.
Þetta gerir það að verk-
um, að mikilvægt er, að
sjálfstæðismenn standi nú
að ríkisstjórn, þar sem heil-
brigð stefna I varnarmál-
um verður mótuð. Sam-
starfið við Framsóknar-
flokkinn tryggir, að svo
muni verða. Mikilvægt er,
að Sjálfstæðisflokkurinn
hafi veruleg áhrif I þessum
efnum. Þá er og mikilvægt
að tryggja nú framgang
landhelgismálsins með út-
færslu í 200 sjómílur. I því
efni hefur Framsóknar-
flokkurinn einnig fallizt á
sjónarmið sjálfstæðis-
manna og lýst yfir því, að
útfærsla landhelginnar í
200 sjómílur geti farið
fram þegar næsta haust að
aflokinni hafréttarráð-
stefnunni, ef þar hefur
ekki áður náðst samkomu-
lag.
Ljóst er, að flokkarnir
tveir geta staðið að brýn-
ustu aðgerðum I efnahags-
málum og þannig hafið
endurreisnarstarfið í góðu
samstarfi. Þá ber að hafa í
huga, að í raun réttri er
ekki stórvægilegur munur
á stefnu flokkanna I grund-
vallarefnum þó að ágrein-
ingur sé vissulega á ýms-
um sviðum. Með góðum
samstarfsvilja á því að
vera unnt að móta heil-
steypta framtíðarstefnu I
þessu stjórnarsamstarfi.
Á miklu veltur á hinn
bóginn, að traust samstarf
takist með flokkunum. Það
er ein meginforsendan fyr-
ir því, að samstarf þeirra
geti borið árangur. Misklíð
og tortryggni eru vísasti
vegurinn til þess að gera
góða samstarfsmöguleika
að engu. Þess vegna verður
að leggja áherzlu á, að
traust og heilsteypt sam-
starf takist.
Samstarf Sjálfstæðisflokks
og Framsóknarflokks
Olíulindir Skota
— Hver hagnast
mest á þeim?
Eftir Joel Cohen
FYRIR þrem árum var Aber-
deen þekktust fyrir útflutning
sinn á fiski, nautakjöti og land-
búnaðarafurðum, sem voru
sendar til London. Aberdeen
var einnig þekkt fyrir háskól-
ann, sem þar er og stendur á
gömlum merg.
Þetta hefur nú allt breyst, og
Aberdeen hefur nú fengið það
hlutverk að vera miðstöð olíu-
vinnslu úr Norðursjónum.
Mörgum Ibúum Aberdeen geðj-
ast ekki að þessu nýja hlutverki
borgarinnar. Það, sem gerðist,
var, að árið 1967 hófu olíufélög
að reisa olíuborturna í norður-
hluta Norðursjávar.
Aberdeen, sem er stærsta og
nálægasta borg við þessar leit-
arstöðvar, er nú orðin miðstöð
fyrir framkvæmdir olíufélag-
anna; í dag hafa tæplega 150
olíufyrirtæki komið sér upp að-
stöðu f borginni.
Þótt þessi fyrirtæki hafi að-
eins veitt 2000 manns atvinnu,
hafa angar olíuvinnslunnar náð
til annarra fyrirtækja, þannig
að tölurnar eru í sjálfu sér
hærri.
Hið sama gerist í öðrum hér-
uðum Skotlands. Samtímis þvf
að litið er á olíu sem meginá-
stæðu fyrir auknu fjármagni og
gróða leikur ótti á því, að olia
hafi I för með sér stundarágóða
af ýmsu tagi, en vandræðin
verði þó fleiri.
I dag veitir vinnsla Norður-
sjávarollu rúmlega 6000 manns
atvinnu. Nálægt 1000 manns
vinna við sjálfa olíuborturnana.
Hinir vinna við smíði borpalla
og borturna og við þjónustu-
störf og áætlanagerð. Þessi tala
(6000) er talin verða komin
upp I 15 þúsund á næsta ári og
25 þúsund árið 1985. Frá hag-
rænu sjónarmiði séð gefur hið
mikla flóð fjármagns og fast-
eignakaup I tengslum við skosk-
an olíuiðnað fulla ástæðu til
bjartsýni. í rannsókn, gerðri á
vegum Verslunar- og iðnaðar-
ráðuneytisins á síðasta ári, var
áætlað, að fjárupphæð sú, sem
veitt er til olluleitar, myndi
hækka úr 200 milljónum punda
á þessu ári upp I 400 milljónir
punda á því næsta og myndi
síðan lækka aftur I 300 milíjón-
ir punda um 1980.
Fjárfestingin mun hafa I för
með sér samhliða aukningu I
byggingum, vegagerð, hafna-
gerð, flugvallagerð og auknum
samgöngum. Stjórnin hefur
þegar komið til móts við hinar
auknu kröfur, og bygginga-
framvkæmdir eru hafnar á
nokkrum stöðum á austur-
strönd Skotlands. Einkaiðnaður
er einnig tekinn að koma til
móts við hinar auknu kröfur.
Verið er að byggja á vegum
einstaklinga hafnarmannvirki
fyrir stór olluskip I Aberdeen,
Peterhead, Dundee, Montrose,
Leirvík og á Hjaltlandseyjum.
GÓÐAR HORFUR:
Flest verkfræðifyrirtæki
Skotlands hafa hagnast á því að
leggja til krana, dælur, þjöppur
og rafla. Sum fyrirtæki hafa
jafnvel aukið starfsemi sina I
þágu olíuleitar. Fram til þessa
hafa framkvæmdir við olíuleit-
ina verið bundnar við austur-
ströndina, en eru nú einnig að
færast yfir til vesturstrandar-
innar, og möguleika á olíuiðn-
aði — og þar með öðrum iðnaði
til góða — eru sagðir góðir.
Samhliða þvl, að skoskur iðn-
aður blómgast nú hraðar en
iðnaður annars staðar I Bret-
landi og tala atvinnulausra
lækkar örar en venjulega, eru
uppi alvarlegar efasemdir um
það, að skoskur iðnaður rlsi
undir svo tiltölulega skamm-
lífri velgengni, og hvort hann
hafi yfir að ráða hæfum starfs-
kröftum. Eftir því sem hrifn-
ingaraldan yfir olíunni fjarar
út, er tekið að spyrja alvarlegra
spurninga varðandi langtíma-
áhrif olíu I Skotlandi. Er fjár-
magnsaukningin meðhöndluð I
samræmi við núverandi efna-
hagsástand Skotlands? Eru al-
mennar fjárveitingar til undir-
búningsframkvæmda nægileg-
ar? Nýtur skoskt efnahagslíf
olíugróðans, eða lendir hann ut-
forum
world features
an Skotlands, I London eða er-
lendis?
Svör við nokkrum þessara
spurninga má finna I hinni svo-
kölluðu Hvítu bók stjórnarinn-
ar, sem kom út I júll, en I henni
birtir stjórnin umfangsmiklar
aðgerðir til þess að auka tekjur
ríkisins og opinbert eftirlit með
öllum framkvæmdum við
vinnslu olíu úr Norðursjónum.
Fyrsta tillagan er að olíufélög
verði að borga sérstakan
„gróðaskatt" (profit tax) af olí-
unni kominni á land. Þessi
aukaskattur er talinn mikilvæg-
ur sem mótvægi gegn hækkuðu
olíuverði I Mið-Austurlöndum.
1 öðru lagi á það að verða
forsenda allra leyfisveitinga I
framtíðinni, að sjórnin hafi rétt
til að yfirtaka meirihlutann, ef
arðbærar oliulindir finnast.
Þessari aðferð hefur þegar
verið beitt I sambandi við fram-
kvæmdir Norðmanna i Norður-
sjónum, og leiðir það af sér, að
stjónin leggur fram sinn hluta
af undirbúningskostnaði.
Afleiðingar ákvæða Hvltu
bókarinnar fyrir Skota eru
óljósar. Stjórnin hefur eflaust
reynt að þóknast skoskum þjóð-
ernissinnum, sem juku fylgi
sitt töluvert I síðustu kosning-
um á kostnað skoska verka-
mannaflokksins. Skoskur þjóð-
ernissinni, Mr. Gordon Wilson,
sagði nýlega, að „þetta löghald
á náttúruauðlindir Skotlands,"
myndi vekja mikla mótmæla-
og reiðiöldu.
Ef efnahagsafleiðingarnar
fyrir Bretland eru óljósar, eru
þær enn óljósari fyrir E.B.E.,
sem hefur I ártug stutt sam-
eignarstefnu I orkumálum. Hið
hækkaða olluverð ýtti enn frek-
ar undir slíka stefnu. Evrópu-
búar I heild vildu gjarnan, að
unnið yrði úr oliubirgðum og
gasbirgðum Norðursjávar með
þeim vinnuhraða, sem þeim
hentaði best, þ.e.a.s. með há-
marksafköstum. En Bretar og
Norðmenn ihuga takmörkun
framleiðslu, eins og olíubirgðir
hvorra um sig sýna.
Ötti Breta við kröfur E.B.E. er
á rökum reistur. Töluverður
hluti olíuágóðans er þegar horf-
inn úr landi. Að undanteknum
hinum risastóru fjölþjóðafyrir-
tækjum eins og Shell, Esso,
B(ritish) P(etroleum), Total
og.Phillips, er megnið af olíu-
unni, sem fundist hefur I Norð-
ursjónum, I eigu allra þjóða fyr-
irtækja.
Þar semBandaríkjamennhafa
reynslu I oliuvinnslu neðan-
sjávar, kemur mikið af tækni-
þekkingunni við vinnslu Norð-
ursjávarolíunnar frá þeim.
Þrátt fyrir Hvítu bókina, er
raunin sú, að Skotar hafa misst
mörg tækifæri úr höndum sér
vegna þess, að ríkisstjórnin reis
upp og vildi vera með I olíuæv-
intýrinu átta árum eftir að er-
lend fyrirtæki byrjuðu að koma
sér fyrir I Skotlandi. Er það
nokkur furða að skoskir þjóð-
ernissinnar vilji fá að stjórna
sfnum málefnum I friði fyrir
Englendingum?
(Þýð: KA.)