Morgunblaðið - 27.10.1974, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. OKTÖBER 1974
23
vinnugöllum eSa stuttbuxum —
en konurnar I litrlkum búningum
heimagerðum, sérkennilegum
stutterma blússum og pilsum, sem
sveipað var utan um þær. Ilskó
höfðu þær i fótum og um leggina
útsaumuð eða ofin bönd I skærum
litum. Um höfuðið höfðu þær
klúta, rauða og gula. Eitthvað
voru þær málaðar I framan, m.a.
svart mjótt strik frá enni og fram é
nefbrodd. Þetta strik var einnig á
ungbörnum. Okkur var sagt að
það væri einungis á stúlkum, en
ég sá það llka á litlum dreng, á að
gizka þriggja mánaða. Okkur hafði
raunar verið sagt, að hann væri
stúlka, en annað var að sjá, þegar
móðirin skipti á honum skömmu
slðar.
Blússur kvennanna voru sér-
staklega athyglisverðar. Fram- og
bakstykkin ferköntuð upp undir
hendur en þar fyrir ofan beru-
stykki og ermar út I eitt. Fer-
köntuðu stykkin nefnast „mola"
og eru oft mestu listaverk, enda
haldið stlft að ferðamönnum og
seld dýrum dómum. Sakir fákunn-
áttu I hannyrðum get ég sennilega
ekki lýst þessum saumi svo vit sé
I, en hann hef ég hvergi séð
annars staðar. Stykki I mismun-
andi litum eru lögð saman,
mynstur klippt I þau efstu og þau
síðan saumuð á neðri stykkin. Lit-
ir geta verið allt frá tveimur og
upp I sex og mynstrin margvlsleg,
stundum einfaldar rendur, en oft
llka dýramyndir, sérstaklega eru
fuglamyndir algengar, enda fjör-
ugt fuglallf á þessum slóðum. Það
var gaman að sjá hversu margvls-
leg þessi „mola" stykki voru að
gerð og hve mismunandi að
gæðum. Sýnilega fengu þama list-
hneigðar konur útrás fyrir sköp-
unargleði sína og voru sér þess
fyllilega meðvitandi, þegar þeim
tókst bezt upp.
•'rímínútur f barnaskóla á San Blas.
Við nálguðumst El Porvenir full
eftirvæntingar. Það, sem við höfð-
um þegar séð gaf fyrirheit um
góðan dag.
SYKURINN GÓDUR
FYRIR SYSTEMIÐ
Skyndilega vorum við hrifin úr
þessum paradlsarhugleiðingum
við að flugvélin skoppaði eftir
flugbrautinni I Porvenir eins og
bolti með ógnarhávaða. braki og
brestum. Flugmaðurinn gerði sýni-
lega allt, sem hann gattil að halda
vélinni I jafnvægi en gekk ekki
sem bezt og fyrr en varði tók
annan vænginn niðri og vélin
snarsnerist til vinstri — og stefndi
nú beint á pálmatrén við strönd-
ina. Hjá þvl varð ekki komizt að
reikna með þvi að þetta ferðalag
gæti fengið heldur leiðinlegan
endi — svo fáránlegt sem það nú
virtist að fara að leggja upp laup-
ana þarna I Panama og sumarfrlið
rétt að byrja. En — á síðustu
stundu tókst flugmanninum að
sveigja frá trjánum og vélin stöðv-
aðist skammtfrá þeim.
Varla hefur þessi harkalega en
giftusamlega lending tekið meira
en nokkrar sekúndur — en þær
virtust býsna lengi líða — svo
lengi að hverjum og einum gafst
tækifæri til að Ihuga viðbrögð sln
og annarra við þvl sem gerðist.
Hræðslu var hvergi að sjá, ekkert
hljóð heyrðist, ekki einu sinni
börnin æmtu, en tvö þau yngstu
höfðu vaknað við skellinn, þegar
vélin tók niðri.
Þegar vélin hafði numið staðar
og slokknað var á hreyflunum
horfðum við þegjandi hvert á
annað andartak og flugmaðurinn
beygði höfuðið yfir stýrið. Svo
sagði Jack, sem sat við hlið hans.
„Þetta var vel af sér vikið,
drengur minn — en komum okkur
út héðan, það gæti orðið spreng-
ing I vélinni."
Við vorum fljót að taka hann á
orðinu og klöngruðumst út. Mexi-
kanski læknirinn sagði: „Timi
okkar hefur ekki enn verið kom-
inn." Ég átti slzt von á þvl, að
'hann léti sér sllkt örlagatrúarhjal
um-munn fara, en var þvl fyllilega
sammála. Við Helen vorum slð-
astar út, sátum fyrir miðju og þar
sem hjólin höfðu brotnað I lend-
ingunni urðum við að hálfskrlða
framhjé hreyflinum. Okkur fannst
ósköp gott að koma út I sólskinið
til ferðafélaganna.
Sennilega er ekkert eins vel til
þess fallið að hrista saman ókunn-
uga ferðafélaga og sllk atvik. Alla
vega var nú eins og við hefðum
lengi þekkzt. Öllum fannst sjálf-
sagt að segja frá þvl hvernig þeim
hefði liðið I lendingunni og við lá
að við föðmuðum flugmanninn
fyrir að koma okkur lifandi á
áfangastað — engum kom til
hugar að álasa honum fyrir að
hafa komið of snemma inn til
lendingar.
í ögn kjánalegri kæti smelltu
menn myndum hver af öðrum og
stungu I vasana fllsum úr vélar-
vængnum, sem hafði rifnað á
pörtum. Og þegar við vorum setzt
að kaffidrykkju skömmu slðar
heimtaði læknirinn að allir ætu
a.m.k. tvær teskeiðar af sykri —
sagði það nauðsynlegt fyrir
systemið eftir svonalagað. Það var
nú eiginlega erfiðast af þessu öllu
— að kyngja sykrinum.
Fólkið, sem tók þarna á móti
okkur, var ákaflega elskulegt.
Smávaxið og broshýrt. Karlarnir I
SIGLT MILLI
EYJANNA
Eftir kaffi vorum við leidd til
hvlldar I hengirúmum — hamm-
ockum — er strengd voru milli
stöpla I gistihúsinu, sem þarna er
rekið, en það eru fjögur tveggja
manna herbergi I skálum, heldur
lltilfjörleg. Það yrði bið á þvl, að
við gætum hafið siglinguna milli
eyjanna, við yrðum að blða eftir
rannsóknarnefnd frá Panama.
Við löbbuðum um eyjuna á
meðan, hvltan sandinn á strönd-
inni og skoðuðum gömlu spænsku
húsin tvö, sem nú voru skrifstofur,
en höfðu áður verið sumarhús efn-
aðrar fjölskyldu, með tilheyrandi
garðskála og bekkjum meðfram
trjágöngum. Þar var notalegt að
sitja og horfa á pelikanana stinga
sér I sjóinn eftir æti með miklu
skvampi.
Þegar flugvél rannsóknarnefnd-
arinnar var lent, lallaði ég I áttina
þangað og hitti nefndarmenn
ásamt ferðafélögunum þremur,
Jack, Charles og Edvardo I fjör-
unni, þar sem við höfðum komið
inn til lendingar. Þar lá stór reka-
viðarbútur, sem þeir töldu vélina
hafa rekizt á, áður en hún plægði
sig gegnum dálltinn gróðurhól við
enda brautarinnar. „Þið eruð lán-
Mæður og börn við bambuskofana.
söm að vera lifandi, sagði einn
þeirra, strákurinn hefur komið allt
of snemma niður."
Þegar nefndin hafði lokið
störfum og úrskurðað að vélina
yrði að taka sundur og flytja I
pörtum, var haldið á sjó. Við sigld-
um milli eyja næstu klukkustund-
irnar skoðuðum hfbýli indlánanna,
„mola"-saum og aðra minjagripi,
fylgdumst með fiskimanni að
veiðum og smástrákar skemmtu
okkur með þvl að kafa eftir skelj-
um og smápeningum.
Leiðsögumaðurinn var ekki sér-
lega málglaður á ensku, en svar-
aði þó spurningum eftir beztu getu
og mexikönsku hjónin þýddu jafn-
óðum úr spænskunni, ef hann rak
I vórðurnar. Það kom I Ijós, að
konur hafa mikil ráð og áhrif á
þessum eyjum. Þær annast til
dæmis mestalla verzlun og fjér-
reiður fjölskyldunnar eru gjarnan I
höndum eiginkonunnar eða fjöl-
skyldu hennar. Eiginmaðurinn
lýtur valdi tengdaföður slns
meðan hans nýtur við.
Þegar stúlka fer að hafa á klæð-
um er jafnan haldin veizla l fjöl-
skyldunni. Skömmu siðar er hár
stúlkunnar skorið og henni gert að
hylja það. Þeirri athöfn fylgir fjög-
urra daga veizla. Úr þvl er stúlkan
tilbúin til hjónabands og makinn
undir flestum kringumstæðum frá
einhverri eyjunni á San Blas. Svo
sem að llkum lætur eru eyja-
skeggjar þvl allir meira og minna
skyldir enda llkjast þeir mjög hver
öðrum I útliti. Helztu frávikin eru
alblnóarnir, hvltu Indlénarnir
rauðhærðu, sem eru sagðir tæp-
lega 14 af öllum Cuna Indiánum.
Þegar Cuna Indíáni deyr er
hann jarðsettur I hengirúmi sínu
svo og föt hans, en helztu per-
sónulegu munir hans lagðir ofan á
gröfina. Oýpt grafarinnar er miðuð
við hæð hins látna. Allir, sem
vettlingi geta valdið.eru viðstaddir
jarðarfarir, því þæreru meiriháttar
samkomur og tækifæri til að hitt-
ast og rabba saman.
Cuna Indíánarnir telja sig
kaþólska, en gamlir trúarsiðir eru
enn sterkir þeirra á meðal. Fyrrum
trúðu þeir fyrst og fremst á sólina
og tunglið og töldu heiminn lag-
skiptan svo og mannkynið og var
stéttaskipting sterk I samræmi við
það. Hún hefur minnkað nokkuð,
en I mörgum siðum, svo og dansi
og hljóðfæraleik, sjást merki hins
gamla átrúnaðar.
Húsakynni Cuna Indlána eru fá-
breytt eins og þorra fólks á þess-
um slóðum. Bambusveggir og
stráþök, sem skýla þó vel fyrir
vindi og vætu. Sums staðar gat að
llta kofaskrifli úr óhefluðum
kassafjölum með bárujárnsþökum,
en sllk hrófatildur eru þó mun
algengari I bæjum og borgum en
úti um landsbyggðina eða á af-
Indíjánakona við „mola“saum.
skekktum stöðum. Sjaldnast hafa
þeir annað en moldargólfin og
strámottur að sitja á og litið fer
fyrir húsmunum. Sumir eiga þó
gömul rúm — og það þykir flnt,
en flestir sofa I hengirúmum.
Önnur húsgögn eru þar yfirleitt
ekki nema þá kannski stólgarmar
hér og hvar. Eldhúsllát og fatnað-
ur hanga I bambusstöngum I
loftum en yfirleitt er eldað og
borðað úti við.
Frá Columbiu kom bátur íisöluferð, varningurinn að-
allega strámottur og vefnaðarvara.
morguninn hafði ég hugsað mér
að láta matinn eiga sig. — Að-
stæður þar voru vægast sagt ákaf-
lega frumstæðar og hreinlætið eft-
ir þvi. Kokkurinn sjálfur, aldraður
Indláni, með afbrigðum óhreinn,
en afskaplega elskulegur og kunni
talsvert hrafl I ensku. Hann
sagðist hafa siglt á flutningaskip-
um vlða um höf og þar lært að
elda mat. Það hafði hann sannar-
lega gert og gljáandi humarinn var
girnilegri en svo að hann fengi
nokkur staðizt. Við vorum enda
orðin sársvöng og snæddum með
beztu lyst. Blessaður karlinn virt-
ist himinlifandi og Ijómaði af
ánægju, þegar við hældum honum
fyrir matinn.
Að málsverði loknum var lagzt
fyrir I hengirúmi um stund, sumir
sofnuðu, aðrir brugðu sér I sjóinn
og um sexleytið kom önnur flug-
vél að sækja okkur. Flugmaðurinn
bað okkur að koma um borð I
skyndi, þvl að veðrið væri að
versna — og eftir tlu mlnútna flug
varð að taka vélina á ratsjá sökum
dimmviðris og rigningar. Það átti
sýnilega ekki af okkur að ganga
þennan dag — en Jack og Charles
héldu uppi gleðskap og smituðu
frá sér. Fyrr en varði vorum við
lent á Paitilla flugvelli, heil á húfi
og nokkurri reynslu rlkari — og
allshugar fegin að finna fast land
undir fótum.
LOSTÆTI
ÚR LJÖTU ELDHÚSI
A stærri eyjunum eru verzlanir,
sem Indlánarnir eru mjög svo
hreyknir af og minna á gamlar
krambúðir. Þar gat m.a. að llta
kælikassa fyrir Pepsi Cola — þvl
rafmagn er á stærri eyjunum, litlar
disilrafstöðvar. Hitun þarf að
sjálfsögðu enga né kælingu, þvl
að loftslag á þessum eyjum er
nánast fullkomið. Heitt. en þó
ekki um of. hressandi golan af hafi
sér fyrir þvl. Þar þarf heldur
hvorki að óttast snáka né skordýr
— né önnur dýr yfirleitt. Sjórinn
er hæfilega volgur og hvltur
sandurinn mjúkur undir fæti.
Verði manni full heitt er fljótgert
að velta sér I skugga pálma-
trjánna.
Eftir skemmtilega ferð um
eyjamar var aftur komið til El
Porvenir laust eftir klukkan þrjú
og skyldi nú snæddur málsverður,
humar og fleira góðgæti. Eftir að
hafa litið við I eldhúsinu um
ÍEXTI OG MYNDIR: MARGRÉT R. RJARNASON