Morgunblaðið - 01.12.1974, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. DESEMBER 1974
27
Elns og mér sýnlst
Eltlr Glsla J. AstDúrssafi
Eftir
zetufallið
Hér I Morgunblaðinu urðu fyrir
skemmstu talsverðar umræður um
íslenskt mðl og snerust til allrar
guðslukku ekki einungis um það
hvort Islensk menning hljóti að
líða undir lok með falli zetunnar
heldur bar talmálið okkar llka tals-
vert á góma, sem er einmitt þar
sem hálfur hundurinn liggur graf-
inn ef ekki betur. Zetan er mesta
þarfaþing fyrir Zóphónias, Zöega
og Zimsen, og Vladimir nokkurn
Zakharov gróf ég meira að segja
upp þegar ég fletti upp I sima-
skráni, en zetan týnist bara í
töluðu máli rétt eins og gæsalapp-
ir og kólón, og þvi verður ekki
breytt nema við lögleiðum ein-
hvern daginn að menn skuli láta
hana heyrast i framburði þó að
það drepi þá og verðum þarmeð
orðnar einu manneskjurnar í viðri
veröld sem tala eins og býflugur.
Sæmilegur skilningur á töluðu
máli er forsenda þess að við glöt-
um ekki þessari tungu okkar, og
islenskan væri vissulega ekki það
sem hún er i dag (sem jaðrar við
kraftaverk) ef almenningur hefði
ekki haldið tryggð við móðurmál
sitt þegar embættismennirnir voru
aftur á móti að rembast við að
vera snjallir á dönsku. Nú, svo
komst dönskuskotin islenska
mjög i tísku sem kunnugt er eða
islenskumenguð danska ef menn
vilja heldur; og þá voru þeir hörð-
ustu við þessa iðju nær búnir að
skapa hér einskonar norrænt
esperantó, þó að þeir hefðu að
visu ekki hugmynd um það,
blessaðir kallarnir.
í umræðum okkar um verndun
tungunnar gerumst við islending-
ar tiðum skeleggir i töktum, og við
þjótum nánast til allra átta sam-
'timis þegar mestur gustur er á
okkur. Aftur á móti er þetta frem-
ur aflraunasýning andans en ork-
unnar: það er rétt eins og þeir sem
vilja móðurmáli okkar vel þurfi að
hleypa af sér ónýttri orku annað
slagið, svona eins og þegar
þrýsingi er hleypt af gufukatli til
þess að allt springi ekki i loft upp.
Heitstrengingarnar vantar ekki né
hinar eldheitu fortölur, en fram-
kvæmdin liður burt með gufu-
stróknum þegar menn eru búnir
að blása út.
Það er bjargföst trú min að meg-
inhættan sem steðjar að islensku
máli i dag sé sú meingallaða is-
lenska sem borin er fyrir okkur i
útvarpi og sjónvarpi innanum
skammlaust mál og stundum
ágætt að visu. Ég held að blöðin
séu ekki nær því eins mikill skað-
valdur á þessu sviði auk þess sem
þau eru sifellt að reyna að bæta
sig. Allt talað orð sem er flutt i
útvarp og sjónvarp orkar aftur á
móti með tvöföldum krafti til góðs
eða ills á málfar okkar. Talmál sitt
nemur barnið af þvi sem haft er
fyrir þvi og ekki af bókum, og nú
sitja þessir þráðlausu gestir og
málglöðu að heita i hverju húsi:
það er þá eins gott að þeir tali
eitthvað annað en tóma vitleysu.
Þeir tala að visu fjarri því
eintómt þrugl — og þó er ég
sannfærður um að ef við viljum í
alvöru vernda tungu okkar, þá
verðum við enn að heita á þá sem
troða upp i sjónvarpi og útvarpi að
þeir vandi sig sem þeir framast
mega við hljóðnemann. Mig grun-
ar raunar að það sé peningaleysi
sem hrjáir þá mest á þessum
stofnunum: að hvorug ráði yfir
nægum mannafla (á réttum básum
að minnsta kosti) til þess að geta
ábyrgst það að handrit fari ekki
ólesin út i geyminn eða þá flaust-
urslega að ekki sé meira sagt.
Þetta þýðir að ríkið, sem ætti að
hafa forgöngu um viðhald tung-
unnar er brotlegra á þessum vett-
vangi heldur en skástu blöðin:
Morgunblaðið hefur til dæmis
handritalesara á sínum snærum
sem vinna myrkranna á milli, en
sem eiga að sönnu langtum of
annrikt i hrotunum.
Ég á eftir að nefna slugsið og
hroðvirknina, þau tilvik (sem eru
of mörg) þegar öllum virðist
standa hjartanlega á sama. Það
getur til dæmis naumast talist til
óviljaverka þegar sjónvarpið hellir
inn i hlustir okkar mánuð eftir
mánuð svokallaðri auglýsingu, þar
sem höfundur textans skilur þó
augljóslega alls ekki islenskt mál
— nema hann sé vísvitandi að
reyna að spilla fyrir fyrirtækinu
sem hann starfar fyrir. Ég á við
auglýsinguna sem ég hef einu
sinni reynt að útrýma áður: þá
hina makalausu i tali og tónum
þar sem við íslendingar erum
hvattir til þess að eignast tiltekið
hljómtæki — með þvi fyrirheiti
kaupmannsins að þá verðum við
„ekki mönnum sinnandi" upp frá
því! Hér heldur textahöfundur
augsýnilega að það sé eftirsóknar-
vert ástand að vera i að „vera ekki
mönnum sinnandi"; hann heldur
að hann sé að segja við fólk:
kaupið tækið og þið verðið svo
sæl með það að þið sinnið ekki
öðrul
Það er svona dúndrandi tómlæti
um rétta meðferð málsins sem er
svo háskalegt. Þarna tekur ríkis-
stofnun meira að segja beinharða
peninga fyrir að þruma dellu inn á
heimili okkar.
Ætli dóttir min hafi ekki eftir-
mála við óskalistann sinn fyrir jól-
in iá r?
„Gefðu mér skiði pabbi, og þá
skal ég lofa þér þvi að vera ekki
mönnum sinnandi upp frá þeim
degi."
Tjarnar-
bunugangur
Áhlaupin á Tjörnina sem fara að
gerast æði tið eru næstum eins
hvimleitt fyrirbæri eins og ef
stungið væri upp á þvi að setja
rellu á turninn á dómkirkjunni svo
að hún taki sig betur út I toppinn.
Nú er vatnsausturssveitin enn
komin á stúfana og vill enn sem
fyrr láta pipulagningamenn gera
Tjörnina smart: i þetta skiptið eiga
fjórar bunur að risa tigulega til
himins og hniga i tigulegum boga
vænti ég oná hausinn á öndunum.
Siðan á að skrúfa þetta apparat i
sundur fyrir frost. en áður en það
gerist og þá húmar að hausti hér i
Reykjavik þá á að flóðlýsa sturtu-
baðið og eflaust i öllum regnbog-
ans litum, og siðan á allur bæjar-
lýður að skondra niður að Tjörn að
glápa á furðuverkið. Ég legg til að
Kiljan endurskoði Brekkukotsann-
ál af þessu tilefni og setji rússi-
bana i hlaðið hjá Bimi i Brekku-
koti: hitt er svo assgoti hallæris-
legt.
Sumir menn eru eins og hand-
óðir krakkar sem meina að vísu
ekkert illt en eru samt sifellt að
ergja mann. Hvað er að þvi með
leyfi að umgangast Tjömina með
þeirri virðingu sem gömlum vini
hæfir i stað þess að ætla að með-
höndla hana eins og hvem annan
stelpukrakka sem hengir utan á
sig ómerkilegt glingur og heldur
að hún sé „fin" fyrir bragðið.
Tjörnin er okkur hugþekk af þvi
hún er yfirlætislaus. Hún er i takt
við kyrrðina sem grúfir sig ennþé
yfir hana þegar ysinn er búinn að
leggja sig. Hún fellur með sóma
inn í tilgerðarlausa og prjállausa
umgjörð. hún er bara þarna og
hefur alltaf verið þarna finnst
manni næstum orðið — og skyldi
alltaf verða.
I guðsbænum leyfið henni nú að
dorma í friði og hlifið henni við
pumpum og Ijósagangi.
Niður með bunurnar!
vfsu hvorki verið að ræða um Guð
né trúmál yfirleitt, en sízt skal við
því amazt, að Guð sé leiddur inn í
myndina og það gerir presturinn
á eftirfarandi hátt:
„Þekktur maður hér i bæ
spurði mig um daginn: „Hvað er
að ske i þessu þjóðfélagi? Það er
eitthvað meira en lítið. Við slóg-
umst jú þegar við vorum strákar,
en að nota hnífa og svona fanta-
skap, aldrei." Tilefnið var það, að
tveir unglingar höfðu látið lífið í
slagsmálum, annar var stunginn
til bana með hníf.
Hvað er að í þessu þjóðfélagi?
var spurt, og það þurfti dauða
tveggja ungmenna til þess að
þessi spurning vaknaði. Ég svar-
aði eitthvað á þá leið, að þessi
þróun hér á landi væri alveg sú
sama og átt hefur sér stað i öðrum
vestrænum, kristnum löndum,
þar sem mannvonzka, tillitsleysi,
ofbeldi og algjör lítilsvirðing fyr-
ir mannslífinu hefur vaxið óhugn-
anlega mikið á síðustu árum.
Hvers vegna? Hvað er að?
Látum Bibliuna svara. Og það
gerir hún einmitt í textanum, sem
ég las hér áðan. Þar segir svo: Og
heyr þú nú hverju Guð svarar:
„Þeir hirtu ekki um að varðveita
þekkinguna á Guði, þess vegna
ofurseldi Guð þá ósæmilegu
hugarfari, rangsleitni, ill-
mennsku, miskunnarieysi, mann-
drápum . . .“
Svarið er klárt og skýrt. Spurn-
ingin er: Viltu heyra það eða
finnst þér það óþægilegt: Þeir
hirtu ekki um að varðveita þekk-
inguna á Guði, þess vegna er
öfund, deilur, sviksemi, hroki, ill-
mennska, manndráp."
Orsök
og afleiðing
Allt er þetta gott og blessað, en
kynni ekki lika eitthvað að vanta
inn í myndina hjá hinum ágæta
presti? Ekki er þó svo illa fyrir
Islendingum komið, að engir hirði
hér um að varðveita þekkinguna á
ekki vilja fylgja öðrum i þessu
efni, verða þeir^ð róa einir á báti,
því að við bíðum ekki lengur.
Þrátt fyrir þetta hefur verið
fallizt á að bíða með útfærsluna
fram á næsta ár eða þar til fund-
unum i Genf er lokið næsta vor.
En þeir, sem i áratugi hafa barizt
fyrir því, að við Islendingar næð-
um rétti okkar í landhelgismál-
um, vilja ekki fallast á að bíóa
lengur. Þess vegna hlýtur sú
krafa nú að verða geró til allra
íslenzkra stjórnmálaflokka, að
þeir taki af skarið í þessu efni.
Alþýðubandalagið hefur að visu
lýst því yfir, að það vilji ekki færa
fiskveiðitakmörkin út fyrr en 13.
nóv. á næsta ári. En áreiðanlega
mun verða mikill þrýstingur á
þann flokk að fylgja öðrum, og
þannig á að geta náðst þjóðarsam-
staða. Ef kommúnistar hins vegar
Hvað er að?
S.I. sunnudag flutti sr. Halldór
Gröndal hressilega predikun, sem
útvarpað var, og gerði þar að um-
ræðuefni vangaveltur í síðasta
Reykjavíkurbréfi um hin óhugn-
anlegu ofbeldisverk, sem nú eru
nærri því að vera daglegt brauð.
Kaflarnir, sem presturinn vék að
voru þessir:
„Hinar tíðu fregnir af líkams-
meiðingum og jafnvel manndráp-
um hljóta að vekja menn til um-
hugsunar um það, hvert stefnir.
Fyrir fáum árum vöru slíkar
fregnir fátíðar, en nú geta menn
átt von á því í hvert skipti, sem
þeir lita í dagblað að fá slík tíð-
indi.
Oft er um að kenna drykkju-
skap og svalli, en þó er þessi skýr-
ing ekki einhlít. Það hefur áður
verið drukkið og svallaó á lslandi,
án þess að jafn óhugnanleg tíð-
indi væru daglegt brauð . . .“
Síðan er i bréfinu fjallað um
ummæli á Alþingi um afleiðingar
óstöðugleika efnahagslífs, sem
m.a. séu hvers kyns upplausn. Og
orðrétt segir:
„Það er hollt, að menn hugleiði
þetta nú, þegar tilraun er gerð til
að stöðva þessa þróun og koma á
jafnvægi á ný . . .
Nógu er það alvarlegt út af
fyrir sig, þegar allt efnahags-
kerfið raskast. Hitt er þó mun
alvarlegra, ef afleiðingarnar
verða þær, að almennt upp-
lausnarástand og virðingarleysi
fyrir lögum, rétti og mannhelgi
nær að grafa um sig.“
Þessi orð urðu tilefni ádrepu sr.
Halldórs. Hann segir: Niður-
staðan er sú, að verðbólgan sé
orsök glæpa og spyr: „Er það nú
svo?“ Hann segir, að efnahags-
legar aðgerðir bjargi ekki sið-
ferðinu og bætir við: „Það vantar
Guð inn í myndina." Nú var að
Guði. En þó er þjóðfélagið allt
ofurselt upplausninni. Þar er eng-
inn óhultur. Og setjum svo, að
helztu ráðamenn þessa þjóðfélags
og þeir, sem helzt geta haft áhrif
á framvindu mála, vilji varðveita
þekkinguna á Guði, séu sann-
kristnir menn. Er það þá óguð-
legt, að þeir leiði hugann að þvi,
hvort efnahagsleg upplausn leiði
til siðferðilegs skipbrots, fleiri
eða færri einstaklinga? Og ef þeir
kæmust að þeirri niðurstöðu, að
svo væri, er það þá óguðlegt að
leitast við að bregðast gegn þeirri
þróun.
Presturinn segir raunar:
„Þú þekkir Guð, þótt þú hirðir
ekki um þá þekkingu. Og þú ert
því án afsökunar. Þú varst skírð-
ur og þú varst fermdur og þú
veizt mætavel, hvers Guð ætlast
til af þér. Þú þekkir boðorðin tíu.
Þau eru kannski rykfallin hjá
þér. En innst inni i hjarta þinu
veiztu, að allt er ekki eins og það á
aðvera.“
Er ástæða til að reiðast því,
prestur minn góður, þegar þessar
innstu tilfinningar hjartans eru
dregnar fram i dagsljósið, þegar
viðurkennt er, að „allt er ekki
eins og það á að vera“ og or-
sakanna er leitað? Er það Guðsaf-
neitun, eða kynni nú þrátt fyrir
allt að vera ástæða til þess, að
prestarnir leituðust við að styrkja
stjórnmálamennina á hinum ver-
aldlegu vegum, alveg eins og
stjórnmálamönnum ber að
styrkja kristni og kirkju?
Stundum er þvi haldið fram, að
ræóur prestanna séu svo mærðar-
legar, að menn nenni ekki á þær
að hlýða. Það verður a.m.k. ekki
sagt um ádrepu sr. Halldórs Grön-
dal, þessu sinni, og á hann þakkir
skilið fyrir það. En enginn skyldi
ætla sér þá dul, að hann brjóti
Guð til mergjar í einni stuttri
prédikun, hvað þá í vikupistli i
dagblaði. Mundi ekki vera affara-
sælast að láta sér nægja að leita
Guós i Jesú Kristi — a.m.k.
meðan við höfum ekki náð meiri
þroska en raun ber vitni?