Morgunblaðið - 09.01.1975, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. JANÚAR 1975
Hörður
Einarsson:
Á ALÞINGI 1934 voru samþykkt
lög um Síldarverksmiðjur rikis-
ins, þar sem það var lögboðið í 1.
grein, að enginn mætti reisa eða
stækka síldarverksmiðju hér á
landi, nema að fengnu ráðherra-
leyfi.
Þessi lagasetning var eitt kastið
í því einokunar og einkaleyfisæði,
sem þáverandi landsstjórnendur
voru haldnir. Á næstu árum var
reynt að setja allt atvinnulíf
landsmanna í skipulagsbundnar
skorður og sett á stofn í því skyni
skipulagsnefnd atvinnumála, sem
meðal almennings fékk fljótlega
viðurnefnið Rauðka, og tímabilið
hefur síðan oft verið kennt við.
Ekki var þessi skipulagsárátta
vel séð af þeim mönnum, sem á
Rauðku-tímabilinu sátu á Alþingi
fyrir Sjálfstæðisflokkinn. Þeir
börðust ósleitilega á móti
stjórnarstefnunni í hverju ein-
okunarmálinu á fætur öðru, þótt
við ofurefli væri að etja. En nú
hefur það loks gerzt, mörgum ára-
tugum síðar, að ráðherrar Sjálf-
stæðisflokksins eru farnir að bera
fram lagafrumvörp í anda
Rauðku, og einstaka þingmenn
flokksins farnir að verja gerðir
þeirra með vísun til Rauðkulaga.
t sambandi við hið svokallaða
Blönduósmál hefur ríkisstjórnin
flutt frumvarp á Alþingi, þar sem
boðið er, að eftirleiðis megi eng-
inn reisa eða stækka rækju- eða
skelfiskvinnslustöð hér á landi,
nema að fengnu ráðherraleyfi. Og
við umræður á Alþingi um málið
fyrir stuttu vitnaði einn af þing-
mönnum Sjálfstæðisflokksins til
fyrrgreinds lagaákvæðis um síld-
arverksmiðjurnar sem sérstakrar
fyrirmyndar. Mun þetta vera í
fyrsta skipti i islenzkri stjórn-
málasögu, sem ráðamenn í Sjálf-
stæðisflokknum leita til Rauðku
um fyrirmyndir, enda hefur ekki
staðið á lofinu á þá úr vinstri
herbúðunum fyrir vikið, eins og
t.d. skipstjóranum að Skaga-
strönd (einum af eigendum
rækjuvinnslunnar þar), sem
skrifaði grein í Morgunblaðið fyr-
ir stuttu, þar sem hann kallaði
hina endurvöktu Rauðkustefnu
„raunhyggju".
Þó að ég hafi fundið, að það
verkar á suma af núverandi ráða-
mönnum eins og að nefna snöru í
hengds manns húsi, þegar vitnað
er um. grundvallaratriði sjálf-
stæðisstefnunnar til fyrri forystu-
manna Sjálfstæðisflokksins, get
ég ekki hlift þessum ágætu mönn-
um við því að rifja upp ummæli
Ölafs Thors um einokunarákvæð-
ið í síldarverksmiðjulögunum,
þegar um það var fjallað á Al-
þingi. Ólafur Thors benti á, að
með ákvæðinu væri verið ,,að
binda þennan atvinnurekstur al-
veg viðjum einokunarinnar, svo
að mönnum sé nú ekki lengur
heimilt að reka þessa atvinnu
nema með alveg sérstöku leyfi
atvinnumálaráðherra á hverjum
tíma“, og af þessum sökum leyfði
Ólafur Thors sér að leggjast gegn
ákvæðinu. Hann sagði lika: „Því
að sannleikurinn er sá i þessu
Er
einokun „
byggðastefnaí
máli að í þessu lýsir sér hin
hættulega og í alla staði skaðlega
kenning, að einstöku menn eða
þingmeirihluti geti verið forsjón
þjóðarinnar á öllum sviðum."
En andsvör helzta talsmanns
einokunarinnar þá voru að sjálf-
sögðu á svipaða lund og andsvör
staðgengla hans nú: „Þetta mál er
fyrst og fremst flutt til þess að
tryggja atvinnurekstur sem til er
í landinu.“
Verndarréttur —
Refsiréttur
Sjálfsagt hefur öll einokunar-
löggjöfin, sem sett var á Rauðku-
tímabilinu, verið sett I góðum til-
gangi og átt að efla þjóðarhag.
Hversu góður sem tilgangurinn
kann að hafa verið, er svo mikið
víst, að framkvæmdin varð þá
ekki í samræmi við tilganginn.
Þeir, sem í náðinni voru hjá vald-
höfunum, nutu að visu góðs af og
var ívilnað, en aðrir voru settir
hjá og jafnvel hundeltir. Gegn
sjálfstæðismaður lýsti þjóðfélags-
ástandinu á þessum tíma svo, að í
rauninni ríkti hér tvöfalt réttar-
kerfi, skjólstæðingar valdhafanna
byggju við „verndarrétt", en
aðrir landsmenn við „refsirétt".
Þessi gamla tvískipting réttarins
kemur manni vissulega i hug í
sambandi við afskipti núverandi
valdhafa af rækjumálum á Húna-
flóasvæðinu. Nokkrum fyrir-
tækjum í náðinni á að afhenda
Húnaflóann til þess að vinna úr
honum alla rækju. Þau eiga að
lifa í skjóli verndarréttarins. A
aðra skal lögreglunni sigað. Fyrir
þá á refsirétturinn að gilda, og
mega þeir nú þakka fyrir hvern
dag, sem þeir fá að ganga lausir
eftir að hafa drýgt þann voðalega
glæp að veiða fisk úr sjó og selja
hann til vinnslu í heimabyggð.
Einokunarnjótendur
þakka fyrir sig
Að undanförnu hafa sjávarút-
vegsráðherra borizt nokkur
þakkarávörp og stuðningsyfirlýs-
ingar frá þeim aðilum, sem ein-
okunar eiga að njóta, ef ráð-
herrann fær vilja sínum fram-
gengt. Sjávarútvegsráðuneytið
hefur jafnharðan sent frá sér
fréttatilkynningar um þakkirnar,
en af einhverjum ástæðum hefur
ráðuneytið ekki enn sent frá sér
fréttatilkynningar um áskoranir,
sem ráðuneytinu hafa borizt, en
ekki tjá þakklæti sem hin ávörp-
in.
Ein stuðningsyfirlýsingin er frá
Skagaströnd. Er hún undirrituð
af Bernódusi Ólafssyni, sem þar
títlar sig oddvita, og Kristni
Jóhannssyni, sem þar titlar sig
formann Verkalýðsfélags Skaga-
strandar. Sjálfsagt eru báðir
titlarnir réttir, en segja þó aðeins
hálfan sannleikann. Þvi er nefni-
lega sleppt, sem hlutafélagaskrá
Húnavatnssýslu upplýsir, að
báðir þessir menn eru meðal eig-
enda rækjuvinnslunnar á Skaga-
strönd og annar þeirra i stjórn
hennar. Þegar þetta er upplýst,
fer stuðningurinn við ráðherrann
að verða skiljanlegri. Sennilega
hefur hvorki þessum framámönn-
um né sjávarútvegsráðuneytinu
fundizt það eins „sterkt“ að flika
sannleikanum öllum.
Annað þakkarávarp kvað svo
við í sjónvarpsþætti fyrir
skömmu úr munni eins af eigend-
um rækjuvinnslunnar á Hvamms-
tanga, sem þar lét að sjálfsögðu
við það sitja, að hann væri kynnt-
ur sem oddviti Hvammstanga-
hrepps.
Þriðja ávarpið var frá Hólma-
vik og Drangsnesi, þar sem kaup-
félagið undir stjórn tengdamanns
sjávarútvegsráðherrans rekur
rækjuvinnsluna. Þetta kaupfélag
á samkvæmt einokunartilskipun-
inni að fá hvorki meira né minna
en helming alls rækjuafla úr
Húnaflóa, svo að engan þarf að
undra þakklætið úr þeim herbúð-
um.
Fjórða stuðnings- og þakklætis-
yfirlýsingin til sjávarútvegsráð-
herra er svo úr ráðuneytinu
sjálfu, en birtist í grein Þóris
Hauks Einarssonar oddvita á
Drangsnesi I Morgunblaðinu 29.
desember sl. Ýmis atriði í þeirri
grein sýna, að hún hefur orðið til
með svipuðum hætti og Akureyr-
arbókin um Ragnheiði biskups-
dóttur. Miðillinn, sem um
pennann heldur, situr í trans
vestur I Drangsnesi, en andinn,
sem innblásturinn veitir, sveimar
suður i sjávarútvegsráðuneyti.
Annars er þetta ekki í fyrsta
skipti, sem valdhafi fær send
þakkarávörp fyrir löglaus ofríkis-
verk, svo smekkleg sem slik ávörp
eru. Ég man t.d. ekki betur en
sovézki innrásarherinn í Tékkó-
slóvakíu 1968 hafi fengið þó
nokkur þakkarávörp frá þeirrar
þjóðar mönnum, sem ætluðu sér
að njóta góðs af valdatöku hans.
Þó að aðfarir sjávarútvegsráð-
herra í Blönduósmálinu séu með
vissu stórlega ámælisverðar, er
þeim að sjálfsögðu ekki jafnandi
við valdarán. En hugarfar þeirra,
sem þakka ofríkið og lögleysu í
einkaþágu, er í báðum tilvikum
hið sama.
Hugnast öllum
ráðherrunum
aðfarirnar?
Grein Drangsnessmiðilsins ber
það með sér, að andi hans í sjávar-
útvegsráðuneytinu er orðinn eitt-
hvað uggandi um afleiðingar
hamfaranna að undanförnu. Að
minnsta kosti leggur hann á það
þunga áherzlu í greinarlok, að
sjávarútvegsráðherra beri ekki
einn ábyrgð á aðgerðunum við
Húnaflóa. „Ríkisstjórnin í heild
stendur samábyrg fyrir því, sem
gert var,“ segir hann. Ekki skal
ég um þetta segja, — hef ekki
eins góðar upplýsingar um það,
hvað fram fer á ráðherrafundum,
— og meðráðherrar sjávarútvegs-
ráðherra I ríkisstjórninni hafa
ekki enn játað eða neitað þessum
áburði. En mjög kæmi mér það á
óvart, ef það ætti eftir að koma i
ljós, að öllum ráðherrunum I
ríkisstjórninni hugnuðust jafnvel
aðfarir sjávarútvegsráðherra.
Hitt er svo auðvitað rétt, að
sjávarútvegsráðherra ber ekki
einn ábyrgð á gerðum sinum.
Pólitíska og að nokkru leyti
stjórnskipulega ábyrgð á verkum
hans ber sá þingflokkur, sem hef-
ur valið hann til ráðherrastarfs og
forsætisráðherra. Þetta verða
allir aðilar að gera sér ljóst.
Sjávarútvegsráðherra verður að
átta sig á þvi, að hann vinnur ekki
einungis á eigin ábyrgð, heldur
einnig á annarra ábyrgð. Og for-
sætisráðherra og aðrir þingmenn
Sjálfstæðisflokksins verða að
gera sér grein fyrir þvi, að úrslita-
ráðin eru í þeirra hendi, því að
einn ráðherra getur aldrei gengið
lengra heldur en þeir, sem á
honum bera ábyrgð, vilja hleypa
honum.
Mótbárurnar,
sem hrundu
Það er til fróðleiks að rifja nú
upp nokkrar helztu mótbár-
urnar, sem sjávarútvegsráðu-
neytið og aðrir andstæðingar
rækjuvinnslu á Blönduósi hafa
haldið á loft I áróðrinum gegn
þessu þarfa fyrirtæki.
I fyrstu var því haldið fram, að
eitthvað væri athugavert við
kaupin á Blönduósbátunum til
staðarins og, að hafnarskilyrði á
Blönduósi væru því til fyrirstöðu,
að þar verði rekin rækjuvinnsla.
Þá var því haldið fram, að rækju-
stofninn í Húnaflóa væri ofveidd-
ur, afkastageta rækjuverk-
smiðjanna, sem fyrir væru á
svæðinu, væri nú þegar
óþarflega mikil og ný
rækjuvinnsla mundi stofna i
hættu afkomu annarra rækju-
vinnslustöðva, útgerðaraðila og
sjómanna. Allar hafa þessar mót-
bárur verið rækilega hraktar, svo
að þar stendur ekki steinn yfir
steini, og skulu þær röksemdir
ekki endurteknar hér. Þegar
þessar mótbárur reyndust algjör-
lega haldlausar, setti sjávarút-
vegsráðherra traust sitt á það, að
rækjuvinnslan á Blönduósi fengi
ekki vinnsluleyfi hjá Fiskmati
ríkisins. Sú von reyndist þó ósk-
hyggja ein, þvi að Fiskmatið hafði
engar sérreglur fyrir Blönduós,
heldur mat umsókn rækju-
vinnslunnar þar um vinnsluleyfi
eftir sömu sjónarmiðum og um-
sóknir annarra aðila. Þannig hafa
allar mótbárur sjávarútvegsráðu-
neytisins og vildarfyrirtækja þess
verið hraktar eða hrunið af sjálfu
sér.
• •
Ofundaráróðurinn
gegn Blönduósi
Á undanhaldi sínu að undan-
förnu hafa andstæðingar rækju-
vinnslu á Blönduósi í vaxandi
mæli hörfað I það vígi, að rækju-
einokunin til handa öðrum Húna-
flóaplássum sé framkvæmd á
byggðastefnu. Að sjálfsögðu hafa
ekki verið færð fram nokkur gögn
þessu til stuðnings, hvorki töluleg
né annars eðlis. Slagorðin ein og
fullyrðingarnar hafa verið látin
nægja. Það hefur verið staðhæft
að Blönduós þurfi ekki á rækju-
vinnslu að halda, afkoma íbúanna
þar sé betri og öruggari heldur en
afkoma íbúa í öðrum byggðalög-
um við Húnaflóa, atvinnuleysi á
ekki að þekkjast á Blönduósi, gert
er mikið úr blómlegum iðnaði,
sem þar sé rekinn, og þvi er
haldið fram, að tilkoma rækju-
vinnslu á Blönduósi mundi
„leggja heil byggðarlög I eyði“,
rækjueinokunin sé forsenda þess,
að „fjögur byggðalög við Húna-
flóa megi lýði og byggðum halda“
o.s.frv.
Með hliðsjón af þessum stað-
hæfingum er það vissulega athug-
andi, hvort afkoma Blönduóssbúa
sé svo miklu betri en íbúa hinna
byggðarlaganna, að ástæða sé til
sliks öfundaráróðurs. Hvar ætli
meðaltekjur séu nú t.d. hæstar? Á
Blönduósi? Nei, heldur á þeim
stöðum, sem sárust hafa sent frá
sér neyðarópin. Á árinu 1973, (en
það er síðasta árið, sem tölur
liggja nú fyrir um), námu meðal-
tekjur á framteljanda á Drangs-
nesi 572 þús. kr. og á Skagaströnd
549 þús. kr. Blönduós kom svo i
þriðja sæti með 548 þús. kr. og
síðan Hvammstangi með 544 þús.
kr. og Hólmavík með 533 þús. kr.
Tölur um atvinnuleysis-
skráningu sýna, að sem bet-
ur fer hefur enginn þessara
staða orðið að þola atvinnuleysi,
sem talandi sé um, að undan-
förnu. En þær tölur sýna jafn-
framt, að þegar einhvers atvinnu-
leysis gætir á annað borð, er
Blönduóskauptún þar ekki
undanskilið. Og t.d. á árinu 1974
hafa mun fleiri verið skráðir at-
vinnulausir á Blönduósi heldur
en bæði á Hvammstanga og
Skagaströnd, bæði að fjölda til og
hlutfallslega miðað við ibúa-
fjölda.
Og hvað um hin blómlegu iðn-
fyrirtæki? Eitt þeirra varð hrein-
lega gjaldþrota fyrir fáeinum ár-
um og hefur ekki verið nein lyfti-
stöng í atvinnulífi staðarins síðan.
Annað iðnfyrirtæki, sem miklar
vonir voru bundnar við, hefur
hætt starfsemi sinni vegna
rekstrarerfiðleika. Og yfirleitt má
segja, að samdráttar hafi gætt í
starfsemi annarra framleiðslufyr-
irtækja í iðnaði á Blönduósi, sem
þó eru sárafá, en hér verður að
sjálfsögðu ekki farið út í að ræða
rekstur einstakra fyrirtækja.
Upplýsingar um lánveitingar úr
opinberum sjóðum og önnur
framlög til atvinnulífsuppbygg-
ingar eru því miður ekki alls
staðar jafnaðgengilegar, svo að
ekki hefur enn verið unnt að taka
saman heildaryfirlit til saman-
burðar um fjárveitingar til þeirra
byggðarlaga, sem hér um ræðir.
En af þeim upplýsingum, sem
þegar liggja fyrir, er augljóst, að í
þessum efnum er Blönduós í
neðsta sæti miðað við íbúafjölda.
Þessar upplýsingar sýna, að
Blönduósbúar búa ekki við slikar
allsnægtir, að réttlætt geti þann
hamagang, sem uppi er hafður,
jafnvel af ríkisvaldsins hálfu, til
þess að meina þeim eðlilega
sjálfsbjargarviðleitni. Þvert á
móti sýna þær, að ekki veitir af
því á Blönduósi frekar enannars
staðar í okkar harðbýla landsi, að
rennt sé fleiri stoðum undir at-
vinnulífið. Það getur ekki verið
neitt sáluhjálparatriði fyrir
islenzka byggðaþróun, að fólkið á
Blönduósi verði skyldað til að
vinna fyrir sér og sinum eingöngu
við innanbúðarstörf eða sem kont-
óristar á sýsluskrifstofunni og hjá