Morgunblaðið - 09.01.1975, Blaðsíða 18

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. JANUAR 1975

hf. Árvakur, Reykjavfk.
Haraldur Sveinsson.
Matthlas Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn GuSmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni GarSar Kristinsson.
ASalstræti 6. slmi 10 100.
ASalstræti 6, slmi 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. ð mánuSi innanlands.
f lausasölu 35,00 kr. eintakiS.
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjómarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjóm og afgreiSsta
Auglýsingar
18
Ljóst er nú, aö
horfur í efnahags- og
atvinnumálum eru mun
alvarlegri en velflestir
hafa gert sér grein fyrir
allt til þessa. Engum blöð-
um er um það að fletta, að
kjararýrnun hefur átt sér
stað miðað við þá samn-
inga, sem gerðir voru fyrir
tæpu ári. Meginverkefnið
nú er að tryggja fulla at-
vinnu og draga úr dýrtíðar-
vextinum eftir því sem
föng eru á. Við núverandi
aðstæður dylst engum, að
þessu marki verður ekki
náð nema með samstilltu
átaki þjóðarheildarinnar.
Yfirlýsingar forystu-
manna stjórnmálaflokk-
anna um sl. áramót voru
fyrir margra hluta sakir at-
hyglisverðar: Ummæli
þeirra um eðli efnhagsörð-
ugleikanna og viðnám
gegn þeim féllu mjög á
einn veg. Aldrei þessu vant
var ekki deilt um stað-
reyndir, og auk þess virt-
ust forystumennirnir
leggja svipuð viðhorf til
grundvallar í umræðum
um nauðsynlegar efna-
hagsaðgerðir. Vitaskuld
stendur ávallt ágreiningur
milli stjórnar og stjórnar-
andstöðu. En þessi við-
brögð sýna gleggst við
hvern vanda er að etja og
þau vekja upp vonir um, að
unnt verði að mæta erfið-
leikunum með samstilltu
átaki.
Til marks um þessa af-
stöðu má minna á ummæli
Geirs Hallgrímssonar for-
sætisráðherra. Hann
minnti m.a. á, að útlit væri
fyrir, að þjóðartekjurnar
minnkuðu nú annað árið í
röð, og hallinn á greiðslu-
jöfnuði landsins væri
miklu meiri en staðist gæti
lengur. Forsætisráðherra
sagði ennfremur, að brýn
þörf væri á, að menn gerðu
sér ljósa grein fyrir þörf-
inni á breyttri stefnu, og
lífskjörin gætu ekki haldið
áfram að batna frá því sem
verið hefði á undanförnum
árum og opinber þjónusta
gæti ekki haldið áfram að
aukast. Benedikt Gröndal,
formaður Alþýðuflokksins,
hvatti m.a. til aukins sparn-
aðar og lagði áherzlu á, að
landsmenn gætu ekki allir
fengið kjarabætur, nema
þjóðartekjur ykjust. Hins
vegar gætu einstakar stétt-
ir eða aðilar fengið kjara-
bætur.
Ólafur Jóhannesson við-
skiptaráðherra sagði, að
eins og nú horfði væri ekki
grundvöllur fyrir kjarabót-
um og gæta yrði hófs í
framkvæmdum, bæði hjá
opinberum aðilum og ein-
staklingum. Jafnframt
lagði hann áherslu á, að
beitt yrði ströngu aðhaldi í
peninga- og lánamálum.
Magnús Torfi Ólafsson,
formaður Samtaka frjáls-
lyndra og vinstri manna,
tók fram, að ekkert svig-
rúm væri til almennra
kjarabóta, en brýnt væri að
hlutur þeirra, sem lægst
hefðu launin, yrði réttur.
Hann lagði ennfremur
áherslu á, að sníða yrði af
verðbótakerfinu þá agnúa,
er gerðu það að sjálfvirkri
verðbólgukvörn.
Þannig leggja forystu-
menn beggja stjórnar-
flokkanna og beggja lýð-
ræðisflokkanna í stjórnar-
andstöðu áherslu á hófsemi
í framkvæmdum og eru
sammála um, að útilokað sé
að standa að almennum
kjarabótum, þegar þjóðar-
framleiðslan fer minnk-
andi og verð á afurðum
okkar erlendis fer stórlega
lækkandi. Ef þessar yfir-
lýsingar verða annað og
meira en orðin tóm, má
e.t.v. vænta þess að unnt
verði að kljúfa þá erfið-
leika, sem við er að etja, án
verulegra áfalla.
Hitt er augljóst, að við
slíkar aðstæður er mjög
mikilvægt að treysta stöðu
þeirra, sem lægst hafa
launin. Að því leyti mörk-
uðu launajöfnunarbæturn-
ar, sem ákveðnar voru sl.
haust, tímamót, en það var
í fyrsta skipti, sem sérstak-
ar aðgerðir í launamálum
voru gerðar í kjölfar efna-
hagsráðstafana láglauna-
fólki til hagsbóta. Nú sýn-
ast menn vera sammála um
að halda þessari stefnu
áfram. Geir Hallgrímsson
forsætisráðherra sagði í
áramótagrein sinni, að það
lægi í augum uppi, að við
yrðum að stefna að sem
mestum jöfnuði í
tekjuskiptingu, að ekki
yrði unað við annað en allir
nytu viðunandi lífskjara og
hefðu jöfn tækifæri til að
þroska hæfileika sína og
njóta lísins.
Á hinn bóginn hefur það
ekki farið framhjá neinum,
að talsmenn Alþýðubanda-
lagsins eru gjörsamlega
einangraðir í þessum um-
ræðum, enda ljóst að fyrir
þeim vakir annað en hags-
munir þess fólks, sem á allt
undir því, að full atvinna
haldist í landinu. Daginn
eftir að núverandi ríkis-
stjórn tók við völdum sagði
Lúðvík Jósepsson á
Alþingi, að koma yrði í veg
fyrir að kaupið, eftir ein-
hverjum vísitölureglum
eins og þeim, sem við hefð-
um búið við, æddi upp á
eftir verðlagi, því að það
kippti vitanlega fótunum
undan eðlilegum rekstri
eins og nú væri ástatt.
Nú hefur Alþýðubanda-
lagið gjörsamlega snúið
blaðinu við, og vísitölu-
bannið, sem ráðherrar þess
settu sjálfir með bráða-
birgðalögum, er nú hið
versta kauprán. Rekst-
ur atvinnufyrirtækjanna
skiptir ekki lengur máli
heldur hitt að ýta undir
sem mestan glundroða og
erfiðleika. Þannig eru
flokkspólitískir hagsmunir
teknir fram yfir þjóðarhag.
Flestir ættu þó að geta
verið sammála um að
mestu máli skiptir við nú-
verandi aðstæður að sýna
hófsemi og vilja í verki til
að vinna á erfiðleikunum.
EKKI GRUNDVÖLLUR
FYRIR ALMENNUM
KJARABÓTUM
Bðkmennlir
eftir ERLEND
JÓNSSON
Frá
- koti og
herragarði
NORRÆNU félögin senda árlega
gjafabók tii meðlima sinna.
Folket i Norden beráttar heitir
þessa árs bók, gefin út í Svfþjóð
og með sænskum titli. Eru í
henni, auk tveggja formála, tíu
þættir, tveir frá hverju Norður-
landa (Færeyjar ekki með) og
segir þar frá alþýðulífi á Norður-
löndum um síðustu aldamót.
Höfundar eru jafnmargir (tíu) og
segir hver frá sinni reynslu í líf-
inu.
Fyrst er þáttur eftir Axel
Thrane (danskur) og heitir Hús-
bændur og hjú á litlum herra-
garði. Annar þáttur (einnig
danskur) er ritaður af Önnu
Möjen og heitir Barnaleikir.
Alma Kiiski (finnsk) segir frá
fyrstu kirkjuferð sinni og John
Nyman (einnig finnskur) lýsir
vinnunni árið um kring úti á
landsbyggðinni. Þá er komið að
islensku höfundunum, Eyjólfi
Guðmundssyni sem segir segir frá
afa og ömmu og Ölöfu frá Hlöðum
sem segir frá bernskuheimili
sfnu. Þá kemur þáttur eftir Johan
Slátteröy er ber nafnið Pá
skreifiske og markedsferd i Nord-
Norge 1870—1900 og Olav Kirk-
horn rekur minningar frá norskri
vesturlandsbyggð frá 1880—1900.
Að lokum segir svo Ernst Carls-
son frá athöfnum sínum f verka-
lýðshreyfingunni (sænsku) en
lestina rekur þáttur eftir Lilly
Fritz er heitir Vid spisen och
tváttbaljan (einnig sænskur). -
Allt er efni þetta vel valið, í
raun og veru samvalið og gefur
þvi glögga mynd af kjörum vinn-
andi fólks á Norðurlöndum á
timabilinu frá 1870 og fram að
fyrri heimsstyrjöld. 1 fyrsta
þættinum er t.d. gefin alhliða lýs-
ing á daglegu lífi á dönskum
bóndabæ og hvaðeina tínt til:
störf, tómstundir, skemmtanir,
mataræði og þar fram eftir götun-
um; og allt sagt umbúðalaust.
Svipaðs eðlis er þáttur Olavs
Kirkhorns en tæpast jafnalhliða.
Kirkhorn fræðir okkur á því að í
ungdæmi sínu hafi norskur
„húsmannssonur átt um þrjá
kosti að velja: að verða verkamað-
ur, flytjast til Vesturheims eða
ganga í kennarskóla. Ég auk
margra annarra valdi kennara-
skólann því námið þar var svo
stutt að unnt var að kosta sig með
lánsfé." Kirkhorn lýsir meðal
annars hvernig kirkjugestir skip-
uðu sér til sætis eftir mann-
virðingum við sunnudagsmess-
urnar. Þegar hann kom heim úr
kennaraskólanum átti hann rétt á
virðulegra sæti en áður en notaði
ekki — móður sinni til sárra von-
brigða.
íslensku þættirnir sóma sér
þarna vel. Bernskuheimili mitt
eftir Ólöfu frá Hlöðum lýsir ekki
hugna legu lífi síður en svo. Enda
þótt Ólöf segist hvergi hafa „séð
lika heimilisháttu og á heimili
foreldra minna“ mun lýsing
hennar fara nærri því er víðar
gerðist á sama tíma. Merkileg er
frásögn Ólafar einnig fyrir þá sök
að hún samdi hana i gagngerum
menningarsögulegum tilgangi en
ekki fyrst og fremst til að rekja
endurminningar sínar sjálfri sér
til upprifjunar en öðrum til
skemmtunar eins og títt er nú.
Hreinlætinu á bernskuheimili
sínu gefur hún meðal annars
þennan vitnisburð: „Allir borð-
uðu úr öskum. Tvisvar á ári voru
þeir þvegnir: úr hangikjötssoðinu
fyrir jólin og á sunnudaginn
fyrsta, annars voru hundarnir
látnir „verka“ þá eftir hverja
máltíð: askurinn settur niður á
gólf með ofurlitla matarleif í Iögg-
inni, hundarnir sleiktu hann vel
og vandlega, eigandinn tók síðan
ask sinn upp, blés einu sinni ofan
i hann, setti hann upp á hillu, með
það var hann góður."
Fjölskyldan bjó þá við sára
fátækt. Síðar rýmkaðist efnahag-
urinn litið eitt og kveðst Ólöf þá
hafa séð „hvað móðir mín var
hreinlát að náttúrufari.“ Ekki
munu allir ættingjar Ólafar hafa
kunnað henni þakkir fyrir ber-
söglina sem að likum lætur.
Þegar kom fram yfir aldamót
töldust heimilishættir af því tagi,
sem hún lýsir, til liðinnar tiðar þó
enn væri viða þröngt í búi.
Læknavísindin ruddu sér til
rúms, sóttkveikjur og bandormar
þröngdu sér inn á þekkingarsvið
almennings og eftir það vissi fólk
hvað það gilti að láta hundana
sleikja askana.
Spyrja má með hliðsjón af þátt-
um þessarar bókar hvort lífið hafi
verið harðara hér en í hinum
löndunum á uppvaxtarárum
þeirrar kynslóðar sem þarna rek-
ur sögu sina. Var bæði erfiðara og
gleðisnauðara að alast upp sem
íslenskur kotbóndasonur eða dótt-
ir en t.d. danskur eða norskur
„húsmannssonur"? Já, að öllum
likindum hefur lífið verið öllu
harðara hér. Landið var erfiðara,
loftslagið kaldara, maturinn af
skornara skammti og þannig
mætti lengi telja. Hitt er jafn-
framt álitamál hvort landið —
þetta kalda og torfæra land —
hefur ekki að sínu leyti veitt
börnum sinum meira svigrúm og
þar með persónulegra frjálsræði
en til að mynda hin indæla en
þéttbýla Danmörk eða sá róman-
tíski Noregur þar sem frelsið var
þó ekki meira en svo að börnin
þorðu varla að sofna á kvöldin af
ótta við helviti sem hótað var af
predikunarstóli kirkjunnar á
helgidögum. Hvað sem því líður
mun víst mega segja — þegar öllu
er á botninn hvolft — að lífið hafi
alls staðar verið hart á þessum
timum þó fyrir mismunandi sakir
væri. 1 einu áttu þó allir samleið
hvar sem forsjónin hafði kjálkað
þeim niður en það var í erfiðinu.
Allir máttu sveitast blóðinu til að
draga fram lífið og það fram i
rauðan dauðann hvort sem þeir
reyttu gras af þúfnakollunum á
Islenskum túnbleðli eða skáru
korn á dönskum eða sænskum
akri.
Naumast þarf að taka fram að
bók þessi er gefin út á þeim þrem
tungumálum sem viðurkennd eru
samnorræn: dönsku, norsku og
sænsku. Það er að segja: dönsku
þættirnir eru á dönsku, norsku
þættirnir á norsku, hitt allt á
sænsku, einnig islensku þættirn-
ir.
Margar myndir eru i bókinni og
er þær bæði vel valdar (það er
hæfa vel þeim textum sem þær
standa með) og vel prentaðar.
Með íslensku þáttunum gefur t.d.
að líta kvöldvöku og baðstofu-
myndir auk fleiri mannlífsmynda
úr gamla tímanum, einnig myndir
af gömlum munum og áhöldum,
sem ekki ber hér lengur fyrir
augu nema á söfnum. Þór
Magnússon þjóðminjavörður hef-
ur skrifað stuttar en greinagóðar
leiðbeiningar með þáttunum og
vafalaust eru myndirnar einnig í
bókina komnar fyrir hans tilstuðl-
an.
Með svona bók fyrir augunum
hlýtur maður að óska sér að fleira
islenskt menningarefni kæmist
jafngreiða leið fyrir sjónirnorr-
ænna lesenda.