Morgunblaðið - 18.01.1975, Qupperneq 23

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 18. JANÚAR 1975
23
Innköllun
peninga
1 EYRIR
Þvermál: 15 mm
Þyngd: 1,6 g
Málmur: kopar
Útgefinn: 1926-1966
2 AURAR Þvermál: 19 mm Þyngd: 3,0 g Málmur: kopar Útgefnir: 1926-1942 %
5AURAR
Þvermál: 24 mm
Þyngd: 6,0 g I ^ ■
Málmur: kopar ^ aJF Néljllp VjlfF
Útgefnir: 1926-1966
- ip.

Iv í i Æ .. VmW'
\j|r \ /\

Seðlabankinn hefir nýverið
auglýst innköllun nokkurra
myntstærða og krónuseðla.
Þarna er um að ræða 1, 2, 5, 10,
25 og 50 aura peninga og
tveggjakrónupeninga. Einnig
krónuseðlana frá 1941, Kvisl-
ingana. Hafa menn árið til að
skila þessum peningum til
banka og sparisjóða, en að auki
mun Seðlabánkinn innleysa
ofangreinda mynt og seðla til
ársloka 1976. Þar sem hér er á
ferðinni all merkilegt mál fyrir
myntsafnara langar mig að
víkja að þvl nokkrum orðum.
Þarna þrengir Seðlabankinn all
verulega söfnunarsvið mynt-
safnarans 1 framtlðinni, en
ástæður Seðlabankans eru vel
skiljanlegar. Frá sjónarhóli
myntsafnarans hverfa nú þær
mynteiningar, sem f raun og
veru hafa skapað myntsafnið

eftir RAGNAR
BORG
hans, en þess ber þó að geta, að
þessir peningar hafa auðvitað
jafn mikið söfnunargildi eftir
sem áður, llklega meira er þeir
eru horfnir úr umferð. I fram-
tfðinni koma væntanlega fljót-
lega 25 og 100 krónu peningar f
umferð; 500 og 1000 krónu
peningar eru þegar komnir.
Svo gefst nú Seðlabankanum
einstakt tækifæri til að stokka
upp myntstærðir allar, þegar
svo hefir verið hreinsað ræki-
lega til, sem með þessari inn-
köllun er gert. Langar mig nú
til að vfkja að hinum einstöku
myntstærðum, sem innkallaðar
eru.
Einseyringarnir komu fyrst
fram á sjónarsviðið árið 1926
og voru sfðan slegnir árin 1931,
1937, 1938, 1939, 1940 og 1942.
Eru þetta peningar slegnir í
stjórnartfð Kristjáns tfunda og
bera merki hans. Eru peningar
með merki hans kallaðir
kórónupeningar eða kórónu-
mynt og mun ég nota þau orð
hér f greininni á eftir. Eftir að
lýðveldið var stofnað, árið 1944,
voru svo slegnir éinseyringar
árin 1946, 1953, 1956, 1957,
1958, 1959 og 1966. Samtals eru
þetta 14 árgerðir. Af þessum 14
árgerðum eru 5 hinar fyrstu
sjaldgæfastar, en þær voru
slegnar hjá konunglegu dönsku
myntsláttunni. Sfðan voru
einseyringarnir slegnir hjá
konunglegu ensku myntslátt-
unni. Verðmætasti einseyring-
urinn er lfklega frá 1937. Er
hann metinn á 350, 500 og 600
krónur í verðlistanum Is-
lenzkar myntir 1975. Er verðið
að sjálfsögðu miðað við ástand
peningsins og hæpið er að
finna pening f 1. flokki, þ.e.
pening, sem er í sama ástandi
og hann var f er hann kom frá
myntsláttunni.
Tveggja aura peningar voru
slegnir árin 1926, 1931, 1938,
1940 hjá dönsku myntsláttunni
og 1940 og 1942 hjá þeirri
ensku. Samtals 6 sláttur. Þessi
myntstærð var ekki slegin eftir
lýðveldisstofnunina. Það er
eins með þessa peninga og eins-
eyringana að þeir peningar,
sem slegnir eru hjá dönsku
myntsláttunni, eru verðmætari
en hinir. Eru peningarnir frá
1938 og 1940 verðmætastir, skv.
Islenzkar myntir 1975.
Peningar frá 1938 eru mismun-
andi að þvf er listinn segir, þ.e.
eftir þvf hvort efri hlutinn af 8
f ártalinu 1938 á peningnum er
opinn eða lokaður. Afbrigðið,
efri hlutinn af 8 opinn, er met-
ið á 900, 1500 eða 2500 krónur
eftir ástandi og útliti penings-
ins. Tveggja aura peningar eru
orðnir all sjaldgæfir og hafa
verið nokkuð lengi. Er það
meðal annars af þvf, að þeir
voru lengi notaðir af skipa-
smiðum sem skffur, enda eru
þessir peningar úr 95—97%
kopar.
Fimm aura peningar komu
fyrst fram á sjónarsviðið árið
1926 og voru sfðan slegnir árin
1931, 1940 og 1942 sem kórónu-
mynt. Eftir lýðveldisstofnun-
ina eru fimmaura peningar
slegnir árin 1946, 1958, 1959,
1960, 1961, 1963, 1965 og 1966.
Samtals eru þetta 12 sláttur.
Tveir fyrstu peningarnir eru
frádönsku myntsláttunni, hinir
frá ensku myntsláttunni. Fimm
aura peningar eru ekki hátt
metnir f verðlistanum Islenzk-
ar myntir 1975. Koma þar ekki
fram neinir sérlega verðmætir
peningar. Dýrastir eru
peningarnir frá 1926 og 1931,
en þeir eru metnir á 300, 600
eða 1200 krónur. Ég hygg þó, að
peningarnir frá 1958 og 1959
séu mjög vanmetnir, en þeir
eru metnir á 50 og 90 krónur.
Af 5 eyringum voru slegnir
400.000 stk. árið 1958 og
600.000 stk. árið 1959. Aftur á
móti voru slegin 4.000.000 stk.
árið 1946. Það, sem orsakar að
fimmeyringar eru ekki eins
hátt metnir og einseyringar og
tveggjeyringar er sú staðreynd
að stærð peninganna er það
mikil að þeir týnast ekki eins
auðveldlega og hinir. Er þvf
tiltölulega meira til af 5 eyring-
um en hinum peningunum sem
eru minni um sig og léttari. Ég
vil taka fram enn einu sinni, að
það eykur ekki verðmæti
peninganna að pússa þá.
Er ef til vill sérstök ástæða
til að minnast á þetta hér þar
sem um koparpeninga er að
ræða. Það eyðileggur pening ef
hann er pússaður. Vel með far-
inn koparpeningur, sem ef til
vill hefir misst myntbjarman
fær ekki sinn myntbjarma aft-
ur þótt hann sé fægður. Hann
verður að vfsu glansandi og
hreinn, en hann verður óeðli-
legur og rýrnar í verðmæti og
verður tortryggilegur f augum
myntsafnarans. Það eina, sem
ef til vill má gera, er að þvo þá
upp úr handsápu, og er þá Ifk-
lega ekki sama hvað sápu-
tegund um er að ræða, og
nudda þá milli fingranna. Að
skafa með nöglunum getur
rispað fallegan pening. Eg mun
sfðar f þessum þáttum fjalla
um aðra þá peninga, sem inn-
kallaðir eru.
Veðurfar árið 1974
I upphafi árs er ekki óvið-
eigandi að líta yfir farinn veg
og athuga, hvernig veður-
guðirnir hafa leikið okkur á því
herrans ári 1974.
Sé litið á árið í heild má
segja, að tíðarfar hafi verið
með bezta móti og landsmönn-
um hagstætt til sjávar og sveita.
Nokkuð var þetta að sjálfsögðu
misjafnt eftir landshlutum og
eftir árstíma, en samt held ég,
að niðurstaðan hljóti að vera á
þessa leið.
Rétt er að láta niðurstöður
veðurathugana skýra þetta
nokkru nánar, og mun ég hér á
eftir miða við Reykjavik og
Akureyri, bæði vegna stað-
setningar þessara staða á
sunnanverðu og norðanverðu
landinu og vegna fjölmennis,
en einnig vegna þess, að frá
þessum stöðvum berast veður-
athuganir desembermánaðar
einna fyrst til Veðurstofunnar.
1 Reykjavfk varð meðalhiti
ársins 5.0 ° C eða í réttu meðal-
lagi miðað við árabilið
1931—1960. Úrkoma mældist
788 mm, en það er aðeins 17
mm undir meðallagi. Sólskins-
stundir urðu aðeins 13 klst.
færri á árinu en við eigum að
venjast, eða alls 1236 talsins.
A Akureyri var meðalhitinn
4.2° C eða 0.3° yfir meðallagi.
Úrkoma varð þar tiltölulega
mikil eða um 620 mm, sem er
30% meira en i meðalári. Engu
að sfður var árið sólríkt, sól-
skinsstundir urðu 1126 talsins,
eða 164 klst. fleiri en venja er
til.
Ekki segja meðaltöl heils árs
mikið um veðurfar einstakra
mánaða, og skulum við því lfta
ögn nánar á það markverðasta
sem um veðráttu þeirra má
segja.
Menn muna sjálfsagt eftir
þvf, að tveir síðustu mánuðir
ársins 1973 voru afar harðir.
Það kom því þægilega á óvart,
að fyrsti mánuður ársins 1974
var mildur, hiti 1—2° yfir
meðallagi. Það merkilegasta við
þann mánuð var þó ef til vill, að
aldrei hefur meðalloftþrýsting-
ur orðið lægri hér á landi, svo
langt aftur, sem mælingar ná.
Reyndist hann vera 20.6 mb
undir meðallagi.
veður
eftir MARKÚS
Á. EINARSSON
Um febrúar er heldur fátt að
segja. Hiti var þá nálægt meðal-
lagi, en einna helzt kom á óvart
mikil úrkoma á Akureyri, en
hún varð í mánuðinum 114 mm,
eða nærri þreföld meðalúr-
koma.
Marz-mánuður varð sá hlýj-
asti, sem komið hefur síðan
1964, og meira en það, hann
varð sá fjórði hlýjasti á öldinni
á Akureyri en sjötti hlýjasti i
Reykjavfk.
Aprfl var ekki síður hlýr en
marz, reyndar sá langhlýjasti á
öldinni á Akureyri og hlýjastur
ásamt april 1926 i Reykjavík.
Sólskinsstundum var hins veg-
ar ansi misskipt í þessum
mánuði. Á Akureyri urðu þær
154, eða nærri 50 umfram
meðallag, en I Reykjavik og
vfða sunnanlands urðu þær
færri en áður hefur orðið í
apríl, t.d. aðeins 57 i Reykjavík.
Kom þetta sér ekki sizt illa
fyrir garðyrkjubændur á
Suðurlandi, sem mjög eru háðir
vorbirtunni.
Maf var hlýr eins og undan-
farandi mánuðir, og vorið, sem
við á Veðurstofunni teljum ná
yfir apríl og mai, reyndist það
hlýjasta á öldinni bæði norðan-
lands og sunnan.
Þá er komið að sumar-
mánuðunum, júnf-september.
Tveir þeir fyrri voru nálægt
meðallagi hvað hita snertir, en
ágúst og þó einkum september
voru kaldari en i meðalári.
September í Reykjavik var til
að mynda sá kaldasti síðan
1923. 1 heild varð sumarið því
um 1° kaldara en f meðalári. En
þarna sannaðist, að það er ekki
einungis hitinn, sem er mæli-
kvarði okkar Islendinga á
veðursæld að sumarlagi, heldur
ekki sfður þurrviðri, bjartviðri
og stillur, sem við að jafnaði
njótum ekki í mjög rikum mæli.
Mun það líka mat manna, að
sumarið hafi verið mjög hag-
stætt viðast hvar, þótt ekki hafi
það verið hlýtt. Þó mun hafa
verið nokkuð óþurrkasamt
sums staðar austanlands.
Um tvö atriði, sem varða sum-
arið, er svo vert að geta sérstak-
lega. 1 fyrsta lagi varð methiti á
Akureyri hinn 23. júni, 29.4° C.
Hitamet yfir landið er hins
vegar 30.5° C, mælt á Teigar-
horni í júní 1939.1 öðru lagi var
svo júlí-mánuður óvenju sólrik-
ur í Reykjavík með 261 sól-
skinsstund. Hafa aðeins þrir
júlí-mánuðir verið sólrikari áð-
ur síðan mælingar hófust 1923.
Um október er lítið að segja
annað en að hann var í meðal-
lagi hlýr og var sólríkur, eink-
um fyrir norðan.
Nóvember var reyndar einn-
ig nálægt meðallagi hvað hita
áhrærir eða svolitið svalari, en
það eru að því leyti viðbrigði,
að allir nóvember-mánuðir sið-
Framhald á bls. 33