Morgunblaðið - 08.02.1975, Blaðsíða 10

K) MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. FEBRUAR 1975
... pví nýja veröld
gafst pú mér...
VIII Leiðin frá óvissu
til fullvissu
„Kennarar mínir í guðfræðideildinni voru ólíkir
menn allir þrir, prófessor Haraldur, prófessor Sigurð-
ur Sívertsen og prófessor Magnús Jónsson, sem var
yngstur þeirra.
Prófessor Sigurður Sfvertsen var lærður maður og
göfugmenni. Prófessor Magnús Jónsson var lærður
guðfræðingur, lifandi fjörmaður og gæddur hæfileik-
um málara til að setja hugmyndir sínar fram í mynd-
um. Og prófessor Haraldur Nielsson var gáfumaður og
lærdómsmaður með fágæta hæfileika eldhugans til að
móta unga menn og hafa áhrif á þá.
Á þessum árum fór um guðfræðideildina hressandi
andblær. Af mínum stúdentsárgangi innrituðust 17 í
guðfræðideildina af 42 samstúdentum mínum og átti
prófessor Haraldur Níelsson ríkastan þátt í þvi. Það
sýnir líka hvernig hann gat talað til ungra manna.
Vinátta þessara kennara okkar var heil og varan-
leg. Prófessor Sigurður Sívertsen var í stjórnarnefnd
fyrir guðsþjónustur séra Haralds í Fríkirkjunni öll
árin og daginn eftir að séra Haraldur dó kom Magnús
Jónsson um morguninn, gekk upp í kennarastólinn og
ávarpaði okkur guðfræðinemana með þessum orðum:
„Mér duldist ekki er ég hlustaði á séra Harald meðan
hann var dómkirkjuprestur, að þar var mikill predik-
ari á ferðinni, en ég sá síðar að hann var orðinn
risavaxinn predikari eftir að sannfæringin um gildi
sálarrannsóknanna var farin að kynda eldana undir
prédikun hans.“ Prófessor Magnús hafði fylgzt með
Haraldi Nfelssyni og þekkt hann náið i áratugi, þegar
hann lét sér þessi orð um munn fara.
Þegar Magnús Jónsson lá banaleguna, heimsótti
Páll ísólfsson hann í Landspítalann. Þetta var ör-
skömmu áður en Magnús dó og báðum var ljóst, að
hverju stefndi. Þegar Páll kveður Magnús, ber lífið
eftir dauðann á góma og þá segir Magnús: „Þetta er
afskaplega spennandi."
Ég hef tilhneigingu til að vera sömu skoðunar og
Magnús Jónsson kennari minn. Ég kviði engu og tel
mig hafa fullgild rök fyrir því, að engu sé að kvíða. En
löng leið er milli þeirrar fullvissu og óvissu unga
stúdentsins sem vissi ekki hvaða nám hann ætlaði
helzt að stunda að loknu prófi. En svona er nú þetta
samt.“
IX. „Sagði hann þá
einnig þetta?“
í prédikanasafni sinu, Kirkjan og skýjakljúfurinn
sem út kom 1958 getur séra Jón Auðuns þess að nafn
bókarinnar sé táknrænt. Hann segir í formála: „Ég gef
þessu safni nafn eftir fyrstu predikuninni: Kirkjan og
skýjakljúfurinn.
Þessi hugtök eru tákn þeirra meginafla sem berjast
um mannssálina í dag. Skýjakljúfurinn rís, studdur
menning sem er viðskila kristinni trú. Er það mannin-
um hollt að kirkjan þoki fyrir honum? Má sú menning
sem skýjakljúfurinn skapar við því að verða viðskila
Kristi, kristinni lifssýn og trú?
Með þessi meginöfl tvö í huga: Kirkjuna og skýja-
kljúfinn, kristinn dóm og guðlausa lifsstefnu hef ég
samið flestar þessar prédikanir, og þess vegna valdi ég
þeim þetta nafn.
Ef einhverjum verður ljósara en fyrr, hve geysileg
alvara er hér á ferðum og hve mikiu það skiptir
mannlega farsæld, að kirkjan sé ekki rifin niður og
skýjakljúfurinn byggður I hennar stað, á hennar
gamla grunni, er ég þakklátur fyrir það tækifæri sem
mér er gefið til þess að koma þessum hugsunum á
framfæri."
1 kirkjunni og skýjakljúfinum hafði sr. Jón Auðuns
einnig sagt (Kletturinn, prédikun 2. hvítasunnudag):
„Leiðin er til, ef menn vilja aðeins gera sér ljóst,
hvílíkan meginmun vér verðum að gjöra á kenningu
sjálfs Krists í guðspjöllunum og hinu, hvernig menn
hafatúlkað hana siðar.
Megnið af deilunum um hvað sé kristindómur, snýst
Haraldur Nfelsson prófessor.
ekki um sjálfa kenningu Krists, heldur um það, sem
síðar er um hana kennt, jafnvel I N.tm. sjálfu. Fjöl-
margir guðfræðingar hafa séð þetta, en svo rik hefur
ihaldsemin verið innan kirkjunnar og guðfræðinnar,
að sporið hefur aldrei verið stigið, sem stíga þarf.
En er ekki Kristur sjálfur kletturinn, sem kirkjan
hefur reist hús sitt á? Við hlið hans verða jafnvel
guðsmenn eins og Pétur postuli ekki annað en smá-
steinar hjá stóru fjalli. Ég held að þeir timar muni
koma, að menn sjá þetta og guðspjöllin verða viður-
kennd sem hinn eini grundvöllur kristinnar kenning-
ar, og ætti það ekki að nægja oss? Eigum vér að þurfa
meira en Krist sjálfan til að vita, hvað sé kristindóm-
ur?“
Hvernig lítur séra Jón Auðuns á þetta mál, ef nú er
nánar að gætt: „Mér kemur oft í hug það heit sem ég
vann á vígsludegi, þeim virðulega gamla biskupi dr.
Jóni Helgasyni að predika hreint og ómengað guðsorð,
eins og það er að finna i Heilagri ritningu, hinum
spámannlegu og postullegu ritum og í anda evange-
lísk-lúteskrar kirkju. Það hlutverk fannst mér auð-
veldara þá, fyrir 43 árum, heldur en nú, eftir að ég hef
kynnt mér margvislegar stefnur og strauma, sem upp
hafa komið síðan, og haft daglega með höndum Heil-
aga ritningu og lesið hana.
Guðfræði siðari tíma er i margra höndum orðin
tortryggnari á guðspjöllin sem vafalausa heimild um
orð Jesú og verk hans en sjálf nýguðfræðin var, sem
heittrúarfólk hneykslaðist ákaflega á og þeir gáfu-
menn, prófessor Haraldur og dr. Jón Helgason, hófu
öðrum fremur til vegs í íslenzku kirkjunni. A skólaár-
um minum gekk ég þeirri stefnu heils hugar á hönd og
ég hef aldrei séð ástæðu til að breyta þeirri afstöðu, en
á siðustu árum hefur mér þrásinnis ofboðið hve rót-
tækustu guðfræðingar eru nú iskyggilega neikvæðir.
Ég skil naumást hvernig unnt er, án samvizkubits og
innri baráttu, að predika út frá guðspjöllunum og hafa
numið slíka guðfræði, enda hef ég fregnir af þvi víða
að, að færri og færri, þeir sem numið hafa guðfræði,
geti eða vilji leggja fyrir sig prestsstarf.
Samt hefur mér orðið það Ijósara eftir langt prests
starf, að til þess að verða ekki „af orðum sínum
sakfelldur", svo að vitnað sé i Mattheusarguðspjall
(„af orðum þínum muntu verða réttlættur og af
orðum þínum muntu verða sakfelldur"), verður
kennimaðurinn að eiga glugga opna til margr» átta og
gæta varúðar í notkun sjálfrar ritningarinnar, bókar-
innar sem annars vegar geymir ómetanlega fjársjóði,
en hins vegar léttvægar mannasetningar og mótsagn-
ir. (í prédikun fluttri i Dómkirkjunni 16. ágúst 1970,
sagði séra Jón m.a. um þessa tilvitnuðu setningu í
Mattheusarguðspjalli, sem var guðspjall dagsins:
„Þetta dómsorð vofir yfir hverjum þeim, sem mæla
má, og þó yfir engum fremur en þeim, sem boða
öðrum sannindi kristnidóms. Mun það ekki voðalegur
dómur yfir duftsins barni í drottins þjónustu að heyra
þetta við sig sagt. Og er það ekki þungur dómur yfir
mér, að þennan texta skuli kirkja mín fá mér til að
tala út frá, einmitt nú i dag, þegar ég lýk 40 ára
prestsstarfi við kirkju Krists? Ég veit þá sem telja
munu það réttlátan, maklegan drottins dóm yfir
mér.“) Ég held að meiri háttar guðfræðingum hafi
lengi komið saman um, að lokaorð Mattheusarguð-
spjalls geymi ekki orð Jesú sjálfs, heldur orð sem
guðræknir menn lögðu honum síðar í munn. Samt
leggjum við út af þessum orðum eins og hann hafi
talað þau sjálfur: „Allt vald er mér gefið á himni og
jörðu“. Hann lofsöng auðmýktina, lítillætið, og gaf
hógværðinni hið fegursta fyrirheit. Sagði hann þá
einnig þetta?
Uann dáði fyrirrennara sína í Gyðingalandi. Er það
þá hugsanlegt að hann hafi einnig sagt það, sem eitt
guðspjallanna ber hann fyrir: „Allir sem komu á
undan mér voru þjófar og ræningjar"?
Þegar naglar voru reknir'gegnum lifandi hold hans,
bað hann: „Faðir fyrirgef þeim, því þeir vita ekki
hvað þeir gjöra“. En hefur hann þá einnig sagt: „Farið
frá mér, bölvaðir, í þann eilífa eld sem búinn er
djöflunum og árum hans“? Hver getur trúað því?
Ég nefni þessi dæmi til að sýna að á langri starfsævi
á prestinum að lærast að nota með varúð helga texta.
Margir munu segja við mig, að óþarft sé að draga
þessa hluti fram, af nógu öðru sé að taka þegar
predika skal. Það veit ég. En er það sannleiksþjónusta
að fela þessar staðreyndir fyrir söfnuðunum? Gerði
ekki meistari kirkjunnar þá játningu á hrikalegri
örlagastund, að hann væri konungur sannleikans?
Hver er þá skylda mín við hann, Drottin minn og
Herra?“ M