Morgunblaðið - 20.04.1975, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. APRÍL 1975
NÆSTA föstudag, 25. apríl, eru liðin 60 ár frá mesta eldsvoða á tslandi. Eldur varð
laus í Hótel Reykjavík sem stóð við Austurstræti í Reykjavík. Magnaðist eldurinn
mjög skjótt og breiddist í nærliggjandi hús. Brunnu alls 12 hús áður en tókst að ráða
niðurlögum þessa mikla báls. Slíkt var eldhafið, að það réð niðurlögum húsanna á
rúmum klukkutíma. 1 eldinum létust tveir menn. Eignatjónið var gífurlega mikið.
Var það metið eitthvað á aðra milljón króna, sem var geypifé í þá daga. Hér á eftir
verður leitazt við að rifja upp þennan atburð í stuttu máli og einnig er rætt við
Anton Eyvindsson fyrrum brunavörð í Reykjavík, en hann var einn þeirra sem unnu
að slökkvistörfum.
Frá brunanum mikla 1915.
Eldur laus
Það var aðfararnótt sunnudags-
ins 25. apríl að eldur kom upp í
Hótel Reykjavík. Kvöldið áður
hafði verið haldin brúðkaups-
veizla í húsinu, og voru þá gefin
saman Mr. Hobbs fiskkaupmaður
og ungfrú Jósefina Zoéga. Sat
margt fólk veizluna og stóð hún
fram til klukkan þrjú um nóttina.
Fór fólkið að þvi búnu til sins
heima og virtist allt vera með
felldu. En stuttu síðar voru þeir
Eggert Briem bóndi og Ölafur
Björnsson á leið heim úr boði
ásamt konum sínum. Gengu þau
framhjá Hótel Reykjavik á leið
sinni og tóku þá eftir að eldur var
laus í einu herbergi hótelsins.
Seinna, þegar reynt var að leita
orsaka brunans, var líklegast
taiið, að kviknað hefði í út frá
gaslampa og að gassprenging
hefði orðið í húsinu, enda magn-
aðist eldurinn með ólikindum
hratt.
Þeir Éggert og Ólafur höfðu
snör viðbrögð þegar þeim varð
ljóst hver alvara var á ferðum.
Fór Eggert inn i hótelið og vakti
þar upp fólkið en Ólafur fór i
næsta brunasíma og kallaði út
brunalið bæjarins. Þegar Eggert
Briem kom til hótelsins stóð Helgi
Zoéga kaupmaður uppábúinn þar
á tröppunum ásamt konu sinni,
en þau voru foreldrar brúðarinn-
ar og veitendur í brúðkaupinu um
kvöldið. Uppi á lofti var hótelstýr-
an, Margrét Zoéga, og vinnumað-
ur hennar, Runólfur Steingríms-
son. Eggert hröpaði til fólksins:
„Húsið brennur, húsið brennur.“
Fólkið, sem einskis hafði orðið
vart tók i fyrstu orð hans sem þau
væru mælt í gamni en það sann-
færðist þegar það kom upp á efri
hæðina og á móti því gaus eldur
og reykur. Varð fólkið að hverfa á
brott hið snarasta og stóð á
endum, að þegar það kom út í
Austurstræti kvað við mikill
hvellur á efri hæð er þar varð
mikil gassprenging.
Ei t *
Idurinn
breiðist út
Hægur andvari var þegar eldur-
inn kom upp og var í fyrstu óttazt
um húsin vestan við Hótel
Keykjavík. En vindáttin breyttist
snögglega svo eid og reyk bar
norður yfir götuna og kviknaði
fijótlega í húsunum norðanvert
við Austurstræti. Magnaðist eld-
urinn ákaflega og áður en menn
vissu af hafði hann læst sig í 12
hús og brunnu þau á rúmum
klukkutíma. Brunavarnir Reykja-
víkur voru lítt skipulagðar á
bessum tíma, seinlegt að kalla
íiðið út, tækjakostur ónógur svo
og skipulagning á slökkvistarfi.
Við bættist reynsluleysi við að
berjast við slika stóreida og vatns-
skortur, en vegna frosts var frosið
i einhverjum brunahönum. Þó
iókst að verja nokkur hús frá-
skemmdum. Á brunasvæðinu
rikti hin mesta ringulreið og er
t.d. þessa lýsingu af brunanótt-
inni að finna i Morgunblaðinu frá
þessum tíma:
„Eldhafið var nú svo ógurlegt
að litlar líkur voru taldar á því að
takast mundi að hefta frekari út-
breiðslu þess. Stóð þá allur Mið-
bærinn i voða. Hið eina lán í
þessu óláni var það, að veður var
kyrrt, að eins hægur vestan blær
og hjálpaði það til þess, að stöðva
eldinn að vestan. Tókst brunalið-
inu aó bjarga Isafold, húsi Ölafs
Sveinssonar og húsi Gunnars Þor-
björnssonar. Hreptu þau litlar
skemdir eða engar. í nýja póst-
húsinu kom upp eldur, en hann
varð slöktur. Einnig varð því
hamlað að Godthaab kveikti í
nokkru húsi út frá sér. Var ægi-
legt um að litast niðri i bænum
um þetta léytí. Hvert stórhýsið á
fætur öðru stóð í ljósum loga og
léku eldtungurnar hátt við himin.
Reykurinn var svo mikill i stræt-
unum, að eigi sá handaskil oft og
einatt. Símþræðir féllu niður og
flæktust um fætur manna, en
hvarvetna voru vagnar á ferð og
vatnsslöngur bornar, en neista-
flugið var sem þétt hríð. Alls-
staðar voru menn að reyna að
bjarga og voru borin út húsgögn
úr mörgum húsum, sem þó eigi
kviknaði í. Varð af öllu þessu svo
mikil þröng á götunum að trauðla
varð þverfótað, enda streymdi að
fólk jafnt og þétt til þess að horfa
á bálið. Var mönnum eigi rótt
innanbrjósts og er þetta hin
mesta skelfing sem dunið hefir
yfir höfuðstaðinn."
Þegar birta tók um morguninn
blöstu rjúkandi rústirnar við aug-
um bæjarbúa og þá varð mönnum
fyrst ljós hin gífurlega eyðilegg-
ing eldsins og verðmætatjón. Mið-
bær höfuóstaðarins var i rúst.
RifjaÖ upp
pegar eldur
lagðl mlðborg
Reykjavfkur
nánast l rúst
tyrlr réttum
60 árum.
12 hús brunnu
og tveir menn
förust.
Tveir menn
förust
Tveir menn fórust í þessum
mikla bruna. Annar þeirra, Run-
ólfur Steingrimsson, vinnumaður
hjá frú Margréti Zoéga hótelstýru
á Hótel Reykjavik, svaf í herbergi
uppi á lofti. Vegna eldsins var
ekki hægt að komast upp til hans
og gera honum viðvart og brann
hann í herbergi sínu. Hinn
maðurinn, Guðjón Sigurðsson úr-
smiður, eigandi Ingólfshvois, eins
hússins sem brann, var vakandi
þegar eldsins varð vart. Er hann
sá, að eldur var kominn i hús sitt
vildi hann freista þess að fara
með vatnsslöngu upp á þak þess.
Töldu menn það hió mesta óráð
en hann anzaði því engu heldur
hljóp^upp stigann með vatnsslöng-
una. Komst hann upp á efstu hæð-
ina gn mun hafa kafnað þar i
reyk.
anum. Húsin sem brunnu voru
vátryggð á tæpar 500 þúsund
krónur og er þá allt annað ótalið,
svo sem vörubirgðir þeirra
verzlana sem i húsunum voru en
þær munu hafa verið um 15 tals-
ins. Var eignatjónið metið á aðra
milljón króna sem að sjálfsögðu
hefur verið geysimikið fé í þá
daga.
Húsin sem brunnu að öllu eða
einhverju leyti voru þessi:
1. Hótel Reykjavík brann til
ösku með öllu föstu og lausu.
Sjálft húsið var vátryggt fyrir 30
þúsund krónur en allt innan-
stokks var óvátryggt. Hefur tjón
hótelstýrunnar Margrétar Zoéga
verið mjög mikið.
2. Vöruhúsið á horni Austur-
strætis og Pósthússtrætis brann
alveg og var þar engu bjargað
nema verziunarbókum Th. Thor-
steinsson, sem rak vefnaðarvöru-
búðir á neðri hæð. Vörubirgðir
hans voru vátryggðar fyrir 90 þús-
und krónur. A efri hæð rak
ungfrú Sigríður Zoéga ljósmynda-
stofu og brann þar allt.
3. Godthaabsverzlun, sem áður
var íbúðarhús Péturs Péturssonar
biskups, brann alveg og allar vör-
ur, en vörulagerinn mun ekki
hafa verið mikill.
4. Herdísarhús vestan við Hótel
Reykjavík brann að megtu leyti.
Þar rak Hjálmar Guðmundsson
kaupmaður verzlun og einnig var
í húsinu lítið kaffihús s'em rekið
var af Hótel Reykjavík. Vörur í
verzlun Hjálmars voru vátryggðar
fyrir 3000 krónur.
5. Hús Landsbanka Islands
brann að miklu leyti. Veggir
stóðu uppi og aðeins skrifstofur
bankastjóranna stóðu eftir heilar
og voru þær fyrst á eftir notaðar
sem afgreiðsla bankans. Öll skjöl
og bækur bankans komu
Hér stendur bruninn sem hæst. Hótel Reykjavík og Austurstræti 14 eru hrunin, vinstra megin sést Herdfsarhús hálfbrunnið og fjær sést
Landsbankinn alelda.