Morgunblaðið - 20.04.1975, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. APRlL 1975
Náði
CIA
Teikninging sýnir hvernig tai-
ið er ad Explorer og pramminn
hafi unnið saman við að lyfta'
kafbátnum af 16 þúsund feta
dýpi.
PROJECT JENNIFER
Prammanum er sökkt og
hann festur undir Exnlorer.
kranakjaftinum
er lyft úr
prammanum.
öllum kafbátnum?
FRÉTTIN um hið ótrúlega björgunarævintýri bandarísku leyniþjónustunnar á
hluta af flaki sovézks kjarnaoddakafbáts á Kyrrahafi hefur vakið mikla athygli og
furðu manna um allan heim. Hafa fréttamenn lýst aðgerðunum sem sambiandi úr
James Bond og Jules Vernes ævintýrum. Enginn veit með vissu hve miklum hluta
kafbátsins CIA-menn náðu upp með skipi sínu Glomar Explorer, en flestir eru
sannfærðir um að þeir segi ekki allan sannleikann í málinu og að þeir hafi að
öllum iíkindum náð megninu af því sem eftir var af flakinu, þar sem það iá á
16800 feta dýpi á botni Kyrrahafs 1000 milur NV af Hawaiieyjum.
Upphafið að ævintýrinu var
árið 1968, er sovézkur kafbátur af
Golfo'-rð sökk, eftir að sprenging-
ar höfðu orðið um borð í honum,
nokkru eftir að hann fór frá
heimahöfn sinni í Vladivostok.
Kafbáturinn, sem var knúinn
dieselvél, var byggður eftir 1958,
en talið var vist að hann hefði
borið eldflaugar með kjarnaodd-
um og hugsanlega tundurskeyti
með kjarnaoddum. Eftir spreng-
ingarnar siikk kafbáturinn unz
hann kramdist saman undan
vatnsþrýstingnum og skail með
ógnarkrafti á hafsbotninn, þar
sem hann brotnaði. 70 manna
áhöfn var á bátnum. Talsmenn
CIA neituðu í fyrri viku aö hafa
nokkuó haft með óhappið að gera
og ljóst er að yfírmenn banda-
ríska flotans vissu ekkert um slys-
ið fyrr en Sovélmenn hófu um-
fangsmikla en árangurslausa ieít
að bátnum.
Hins vegar var það bandaríski
flotinn, sem fann kafbátinn, eftir
að sérfræðingar höfðu rannsakað
nákvæmlega segulbandsspólur úr
víðtæku neðansjávarhlustunar-
kerfí. Fundust þá spólurnar, þar
sem drunurnar frá neðansjávar-
sprengingunum heyrðust, og
þannig var unnt að staðsetja kaf-
bátinn nákvæmlega.
Ekki er vitað hvernig banda-
ríski flotinn fékk fyrst fréttir af
kafbátnum né hve rniklar, en þær
voru allavega það mikilvægar að
þegar var byrjað að ræða um að-
ferðir tíl að ná flakinu upp.
Fregnir herma að sérfræðingar
flotans hafi verið sendir á vett-
vang og að þeim hafi tekizt að ná
mjög góðum myndum af flakinu,
sem m.a. sýndu, að stjórnturn kaf-
bátsins hafði verið endurbyggður
og stækkaður svo að hægt væri aö
koma kjarnaoddaflugum fyrir í
honum. Yfirmenn flotans hugs-
uðu með sér, að fullkomnar sann-
anir fyrir þvi, að Sovétmenn
hefðu búið svo gamla kafbáta
kjarnorkuvopnum, gætu komið
sér vel i sambandi við samninga-
viðræður um afvopnunarmái og
að jafnvel eldgömul og úrelt vopn
gætu veitt feikna miklar og mikil-
vægar upplýsingar um kjarnorku-
vopnatækni Sovétmanna. Auk
þess sem hugsanlega væri hægt
að komast yfir dulmálskerfi
Sovétmanna frá þeim tíma, sem
kafbáturinn sökk, sem gæti orðið
bandarískum dulmálssérfræðing-
um að ómetanlegu gagni í fram-
tíóínni, þótt sjáift kerfið væri orð-
ið úrelt.
Embættismaður í stjórn Nix-
ons, sem vissi um björgunaráætl-
unina, sagði nýlega i viðtali: „Ég
minnist þess ekki að það hafi orð-
ið neinar umræóur um hvað slik-
ar aðgerðir myndu kosta eóa um
mikilvægi upplýsinga um karn-
orkuvopnatækni og dulmálskerfi
Sovétríkjanna. Menn voru sam-
mála um það að ef hægt væri að
ná flakinu og fá þessar upplýsing-
ar, og við gerðum ekkert í því
hlytum við að teljast til
heimskustu þjóða heims. Auk
þess var vitað að skip, sem byggt
yrði til að framkvæma þetta, gæti
orðið ómetanlegt við að ná upp
flugvélaflökum óvinavéla og öðr-
um skipsflökum þannig að hér
væri ekki um að ræða að fjárfesta
aðeins með eitt verkefni í huga."
Þessi ummæli eru komin til af
því, að miklar deilur urðu um það
á Bandaríkjaþingi, er um málið
fréttist, hvort rétt hefði verið að
eyða öllum þeim fjármunum, sem
nefndir hafa verið í þessu sam-
bandi. Talað er um allt frá 100
milljónum dollara upp í 350
milljónii dollara.
Hins vegar urðu nokkuð miklar
umræður meðal bandariskra
ráðamanna um lögmæti þess að
ná svoézku skipi upp á yfirborðið.
Æðstu menn flotans vildu hefj-
ast þegar handa, en lögfræðiráðu-
nautarnir lögðust gegn því á
William Colby yfirmaður CIA
Howard Hughes.
þeirri forsendu, að skv. alþjóða-
lögum mætti aðeins sú þjóð, sem
missti herskip, bjarga því. Lög-
fræðingar utanríkisráðuneytisins
mótmæltu þessu á þeirri forsendu
að mörg dæmi væru til þess að
Sovétmenn hefði sjálfir náð af
hafbotni herskipum annarra
þjóða. CIA tók að lokum afstöðu
með utanríkisráðuneytinu í mál-
inu og fékk heimild frá „Nefnd
40“ sem tekur ákvörðun um allar
meiriháttar leyniþjónustuaðgerð-
ir og svo einnig að lokum frá
Nixon forseta.
Samningur
gerður
við Hughes
Það var fyrirtæki bandaríska
sérvitringsins og milljarðamær-
ingsins Howard R. Hughes, sem
íengið var til að smiða Glomar
Explorer. Nokkrir bandarfskir
þingmenn hafa að undanförnu
fett fingur út í ákvörðunina um
að fela Hughes þetta verkefni, en
að dómi CIA-manna var Hughes
eini maðurinn, sem kom til
greina. Fyrirtæki hans var byrjað
að undirbúa námuvinnslu á hafs-
botni á miklu dýpi og hafði þegar
aflað sér mikilla upplýsinga á því
sviði. „Verkefni Jennifer" eins og
CIA kallaði það, átti einmitt að
vinna undir því yfirskyni að um
djúpsjávarnámurannsóknir væri
að ræða og skipið þannig byggt,
að það gæti lyft miklum þunga af
hafsbotni. Hughes og hans menn
hföðu einnig unnið mörg verkefni
fyrir Bandarikjaher og voru
þekktir fyrir að vera áreiðanlegir
hvað leyndarmál snerti. Auk þess
sem Hughes er mikill föðurlands-
vinur þótt honum hafi lent saman
við hið opinbera út af ýmsum
viðskipta- og fjármálum. Fyrir
Hughes var verkefnið mjög kær-
komið, það gaf honum forskot
fram yfir aðra hvað neðansjávar-
vinnslu snerti og ákaflega þægi-
legt samband við CIA.
Eftir árs undirbúningsvinnu
var byrjað á smíði skipsins i mai
1971 undir mikilli leyndahulu hjá
Sunskipasmíðastöðinni í Chester
Pennsylvaniu. Fréttamönnum var
—-—~ einhverjum
hluta kafbátsins lyft frá botni
og hann droginn upp I pramm-fe
sagt að byrjað væri á smíði
stærsta námuskips í heimi. Lengd
skipsins varð um 200 metrar og
þaó er búið 5 dieseltúrbínum, sex
framknúningsvélum, sogkerfi,
sem getur náð jafnvel minnstu
smáhnúðum af hafsbotni og 12000
punda vökvalyftikerfi. Á þilfari
skipsins er heill skógur af krön-
um, sem tengdir eru þessi kerfi
og að sögn þeirra, sem séð hafa, er
stjórnpallur skipsins engu likur
öðru en einhverju sem aðeins ætti
heima i ævintýramynd. A botni
skipsins er einnig risastór heimur
með opnanlegum dyrum, sem sagt
var að nota ætti til aó taka um
borð griðarstór námuvinnsluverk-
færi.
Hughes gerði siðan samning við
fyrirtæki i San Diego I Kaliforníu
um smíði risavaxins sökkvanlegs
pramma, sem likist einna helzt
fljótandi flugskýli og er á stærð
við knattspyrnuvöli, til aó vinna
með Glomar Explorer. I pramm-
anum er einnig risastór krana-
kjaftur, nægilega stór til aó
ná utan um kafbátsflakið. Þessi
kranakjaftur er sá stærsti, sem
nokkru sinni hefur Verið búinn til
og að sjálfsögóu ekkert tengdur
neinu, sem setja mætti í samband
vió vinnslu á sjávarbotni. Ekkert
var þó um hann rætt sérstaklega
af þeim sem við verkið unnu, en
þeir gerðu sér þó margir grein
fyrir að meira lá að baki verksins
en upp var látið.
í mai á sl.'ári lauk svo smíði
skipsins og þá þegar sigldi það til
Santa Catalinueyja, undan
ströndum Kalifornfu, þar sem
pramminn beið tilbúinn og var
síðan haldið til staðarins, þar sem
flakið lá austur af Hawaiieyjum.
Þangað kom skipið 4. júli og hófst
þá að sögn blaðsins Los Angeles
Times erfitt og viðkvæmt verk,
sem stóð í rúman mánuð. Þessi
langi timi bendir til að leið-
angursmenn hafi lent í einhverj-
um erfiðleikum, en enginn veit
með vissu hvort svo var. Þá vakn-
Framminn risastðri