Morgunblaðið - 21.01.1976, Síða 23

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. JANUAR 1976
23
Guðlaug Heiðvig
Bergsdóttir - Minning
Guðlaug Heiðvig Bergsdóttir
var fædd á Flateyri í önundar-
firði 8. október 1903. Faðir henn-
ar, Bergur Rósinkranzson, var
fæddur að Tröð í Önundarfirði og
var kominn af hinni svonefndu
Núpsætt. Foreldrar hans voru
bæði mikilla og merkra ætta, og
frá móður Bergs var Guðlaugar-
nafnið komið.
Móðir Guðlaugar hét Vil-
helmina Magnúsdóttir og var
fædd 8. mai 1867 á Höfða á Völl-
um og var komin af Litlu-
Sandfellsætt.
Foreldrar Guðlaugar bjuggu á
Flateyri frá því um aldamótin
1900 til ársins 1916. Faðir hennar
var þar kaupmaður og stundaði
jafnframt útgerð og gerði út þrjú
þilskip. Eftir það fluttist hann til
Reykjavíkur og gerðist starfs-
maður hjá Skipaskoðun rikisins
og vann þar 34 ár, eða þar til hann
varð áttræður.
Vilhelmína, móðir Guðlaugar,
gekk tvo vetur i Kvennaskólann í
Reykjavík i tið Þóru Melsteð,
1888—1890, en sigldi síðan til
Kaupmannahafnar og lærði hann-
yrðir og matreiðslu. Heimili
þeirra hjóna var rómað fyrir
rausn og myndarskap, og hjá Vil-
helminu voru oft ungar stúlkur i
læri.
Eftir að foreldrar Guðlaugar
fluttust til Reykjavíkur, voru þau
systkinin sett til mennta, en Guð-
laug taldi, að það hefði m.a. vakað
fyrir foreldrum sinum með flutn-
ingnum suður. Adolf eldri bróðir
hennar varð lögfræðingur að
mennt og vann síðar hjá borgar-
fógeta, en Jón yngri bróðir henn-
ar gekk i verslunarskólann og
vann siðar að verslunar- og við-
skiptastörfum, en báðir bræðurn-
ir létust á undan henni.
Guðlaug var látin feta i fótspor
móður sinnar og gekk í Kvenna-
skólann í Reykjavik og hóf þar
nám veturinn 1917—18, en varð
að hætta námi tvö ár sökum veik-
inda. Þakkaði hún það mest alúð
og umhyggju móður sinnar, að
hún komst til heilsu á ný. Hún
stundaði aftur nám við Kvenna-
skólann á árunum 1921—24 og
lauk þaðan burtfararprófi. Að
prófi loknu vildu stúlkurnar gera
sér dagaraun, og það var glaðvær
hópur, sem hélt gangandi út að
Gróttu, mikið var sungið og hlegið
og ferðin þótt ævintýri líkust. En
það er oft skammt á milli skins og
skúra. Um haustið missti Guðlaug
móður sína og sagðist sjálf þá
hafa komist næst þvi að láta bug-
ast. Eftir það annaðist Guðlaug
heimili föður síns og bræðra
sinna, meðan þeir voru heima, og
hélt áfram þeim sama myndar-
skap, sem ávallt hafði einkennt
heimili hennar frá blautu barns-
beini. Hún hélt heimili fyrir föð-
ur sinn frá haustinu 1924 og þar
til faðir hennar lést 28. apríl 1951,
að einu ári undanskildu.
Veturinn 1928—29 var Guðlaug
við nám i húsmæðraskóla i
Gentofte og vann fyrir sér í Höfn
sumarið eftir. Eftir heimkomuna
stundaði hún nám í tungumálum
og bókfærslu.
Guðlaug var félagslynd i
orðsins fyllstu merkingu. Bæði
hafði hún gaman af að umgangast
fólk og blanda geði við aðra og
einnig bjó með henni rik þrá til
að láta gott af sér leiða. Henni var
alveg ljóst að hlutur einstaklings-
ins i þeim efnum er oft litill, en
félagasamtök geta áorkað miklu.
Hún gekk í kvenfélagið Hvíta-
bandið og var gjaldkeri þess og
síðar formaður frá 1933—1945.
Það var eitthvað í fari Guðlaugar
sem vakti mönnum traust. Allir
fundu að hún kom til dyranna
eins og hún var klædd og háttvísi
hennar kallaði á háttvísi annarra.
Sigurbjörg Þorláksdóttir var
kona framsýn og dugleg og var
aðalhvatamaður þess, að sjóð-
stofnun vegna sjúkrahúss Hvíta-
bandsins var hafin 1922. Eftir
mikið erfiði og fórnfúst starf var
sjúkrahúsið vigt 18. febr. 1934 og
bætti úr brýnni þörf, sem þá ríkti
í sjúkrahúsmálum og rikir raunar
enn. Sigurbjörgu var einnig annt
um, að þessu óskabarni þeirra
væri vel stjórnað. Hún lagði hart
að Guðlaugu að taka að sér að
verða forstöðukona þess og gjald-
keri og fyrir hennar áeggjan tók
Guðlaug að sér þetta vandastarf
og gengdi því um tíu ára skeið á
árunum 1939—49.
Kvenfélagið Hvitabandið var
eitt af félögunum í Bandalagi
kvenna i Reykjavik, og sótti Guð-
laug fundi þess sem fulltrúi
Hvitabandsins. Guðlaug var
kjörin I stjórn bandalagsins árið
1935 og kosin gjaldkeri þess 1943.
Aðalbjörg Sigurðardóttir var
lengstum formaður þann tíma,
sem Guðlaug vann með banda-
lagskonum, og var samstarf
þeirra náið og gott. Frá árinu
1966, þegar Aðalbjörg dró sig í
hlé, höfum við þrjár konur gegnt
formennsku í bandalaginu. Allar
höfum við leitað trausts og halds
hjá Guðlaugu, sem jafnan var
reiðubúin að veita góð ráð og leið-
beiningar og létta okkur störfin.
Þegar Guðlaug hætti störfum
hjá Hvítabandinu, réð hún sig til
bókhaldsstarfa á vegum Reykja-
vikurborgar og vann þar síðar
sem gjaldkeri. Frá 1. september
1962 vann hún hjá Félagsmála-
stofnun Reykjavíkurborgar sem
gjaldkeri, þar til hún lét af störf-
um 1. apríl 1974, en þá hafði
heilsu hennar tekið að hraka.
Síðustu árin gekk Guðlaug ekki
heil til skógar, og hún andaðist 13.
janúar siðastliðinn.
Hér hefur i stórum dráttum
verið rakið æviágrip Guðlaugar,
og má glöggt á því sjá, að hún
hefur lagt gjörva hönd á margt.
Þó er ótalið það, sem við vinir
hennar minnumst helst i fari
hennar. Hún var óvanalega
einlæg og trygg og mikill vinur
vina sinna. Hún var óvanalega
jákvæð í garð fólks og grandvör
til orðs og æðis. Þeir, sem voru
svo heppnir að eignast vináttu
hennar, áttu hana óskipta.
Hún hafði yndi af að prýða
heimili sitt, safnaði að sér mál-
verkum og bókum og fáséðum
munum. Allt í kringum hana var
fágað og snyrtilegt og bar vitni
um smekkvísi hennar og list-
hneigð. Hún kunni alltaf að haga
orðum sinum við hvern sem var
og háttvísi hennar brást aldrei, en
hún gat brugðið á leik, verið
hnyttin, glettin og gamansöm, full
af kátinu og spaugi, og hrifið vini
sína með sér. Ef henni mislíkaði
gat hún einnig sagt álit sitt stutt-
um hnitmiðuðum orðum, sem
gleymdust ekki um leið og þau
voru sögð.
Hve oft megum við ekki, sem
yngri erum, öfunda Guðlaugu og
hennar líka af bjargfastri trú
þeirra á tilveruna, sem skapaði
með þeim festu, umburðarlyndi
og heiðarleika? Trú þeirra og
festa virðist eiga djúpar rætur,
vera í ætt við staðfestu horfinna
kynslóða og seiglu þess kynstofns,
sem alinn er upp í harðbýlu
landi. Og ekki má gleyma kjarki
og bjartsýni aldamótakynslóðar-
innar, sem trúði á mátt sinn og
megin, sá land forfeðranna í
hillingum og rakti ættir sínar til
þeirra. Það er engu líkara en
gamla landvættatrúin hafi breyst
I trú þeirra á landið, verið hlúti af
eilífðartrú þess ásamt visku um,
að eitthvað gott stýrði heiminum.
Trú þessa fólks var ekki aðeins á
vörum þess, heldur hluti af dag-
legu lífi, jafnsjálfsögð og að draga
andann.
Guðlaug var fædd eftir alda-
mótin og tilheyrði því ekki hinni
svonefndu aldamótakynslóð. En
hún var nátengd fjölskyldu sinni,
frændum sínum og forfeðrum og
fór ekki varhluta af eldmóói þess
fólks, sem lifði og hrærðist á
undan henni. Hún efaðist aldrei
um ágæti landsins, trúði þvi, aó
helgar vættir héldu enn sinn
vörð, og henni var ekki grunlaust
um, að einstaka ármaður byggi
enn í fellum. Hún hafði gaman af
ættartölum, vildi vita deili á fólki,
og hún gat rakið ættir sinar langt
aftur. Hún var hreykin af foreldr-
um sínum og frændaliði, og henni
þótti vænt um landið sitt, einkum
fæðingarbyggð sína Vestfirði.
Hana sá hún í hillingum. Þar voru
grundirnar grænar og fjöllin
teygðu sig upp i himinblámann.
Fyrir nokkrum árum ferðaðist
Guðlaug um Vestfirði með Huldu
Sveinsson lækni vinkonu sinni.
Hulda hafði orð áþvf, hve minnug
og fróð Guðlaug hefði verið, hún
hafi þulið upp nöfn fjölda bæja,
rakið ættir þess fólks, sem þaðan
var, og fylgst með afdrifum þess
fram til þessa dags, enda var fátt
mannlegt Guðlaugu óviðkomandi.
Guðlaug var ljóðelsk, setti ein-
stöku sinnum saman stökur. Hún
átti allgott kvæðasafn og batt
bækurnar sjálf i hið skrautlegasta
band, meðan heiisan var óskert,
og hún handfjallaði bækur eins
og bókamenn einir gera. Hún gat
farið með vísur og kvæði upp úr
eins manns hljóði, greip stundum
til bókanna til að rifja upp ein-
stök oró, því að rétt skyldi með
farið. Hún hafði ákveðinn smekk
á ljóðum eins og á flestu öðru.
Sumir höfundar áttu ekki upp á
pallborðið hjá henni, aðra dáði
hún og virti, einkum dáði hún þá,
sem ortu með hefðbundnum
hætti, ortu kliðmjúkt, fluttu hlýju
og angurværð, skirskotuðu til
hjartans og tilfinninganna. Einn-
ig hafði hún gaman af þeim, sem
fluttu glettni, létta gamansemi og
spaug. Eftirlætisskáid hennar
voru Páll Ölafsson, Stefán frá
Hvítadal, Davið frá Fagraskógi og
Guðfinna frá Hömrum.
Hluti af ljóðelskunni og tungu-
takinu var áhugi hennar á orðum
og orðtökum. Hún vildi fræðast
um þau og fræða aðra um þau, lét
skrásetja þau, sem ekki voru bók-
fest og vildi geta um uppruna
þeirra.
Almennur áhugi hennar á þjóð-
legum fróðleik kom sér vel, þegar
hún starfaði i myndanefnd til
undirbúnings afmælisriti
Kvennaskólans, enda hafa fáir
betur fylgst með sögu hans frá
fortíð til nútíðar. Ættvísi hennar
kom að góðum notum við nafn-
greiningu mynda, einkum af eldri
árgöngum. Fáir vissu betur, að
hér var verið aó bjarga ýmsum
fróðleik frá glötun í kapphlaupi
við tímann.
Guðlaug var sem áður segir
gjaldkeri hjá Félagsmálastofnun
Reykjavíkurborgar um 12 ára
skeið og þurfti þá oft að greiða
þeim styrki, sem verr voru settir í
þjóðfélaginu. Hún fann til með
flestu af þessu fólki, taldi oft, að
ólánið hefði elt það, og stundum
að ástæðan til erfiðleika þess væri
þeim ósjálfráð. En hún var jafn-
gröm, ef hún taldi fólk misnota
sér þá aðstöðu, sem þarna var
boðin fram, enginn væri of góður
til að standa á eigin fótum, meðan
hann gæti.
Hún kom sér vel bæði við sam-
starfsmenn sína og „skjólstæð-
inga,“ eins og hún nefndi þá,
vann störf sín af háttvísi og alúð
og heimtaði sömu háttvisina af
öðrum. Slíkt gjaldkerastarf hlýt-
ur að vera vandaverk, en flestir
fundu, hvern mann hún hafði að
geyma og að hún vildi hafa það
eitt sem satt var og rétt, og það
forðaði henni frá ýmsum árekstr-
um.
Kona úr hópi skjólstæðinganna
kom heim til hennar núna rétt
fyrir jólin og bað hana að lána sér
50 þúsund krónur, hún hafði alls
staðar fengið neitun. Guðlaug lét
hana hafa peningana og sagði
síðan: „Mér er alveg sama, þótt ég
sjái þessa peninga aldrei aftur,
það eru allir hættlr að treysta
henni, hún verður að finna, að
einhver trúir á hana.“ Þetta var
ekki eina atvikið af þessu tagi,
Guðlaug flíkaði því sjaldan, ef
hún gerði eitthvað fyrir aðra, en
ræddi oftar um, hversu sjaldan
hún hefði tapað á „svona viðskipt-
um,“ flestir væru heiðarlegir og
reyndu að standa í skilum og ef
maður gerði góðverk kæmi það til
baka i einni eða annarri mynd.
Eitt sinn sem oftar sendi Guð-
laug ávísun út i banka og bað eina
stúlkuna á skrifstofunni að nálg-
ast peningana fyrir sig. Avísunin
hljóðaði upp á rúmar 200 þús. kr.,
en stúlkan kom til baka með rúm-
ar 700 þúsund krónur. Guðlaug
skildi vel, að öllum gæti orðið á
skyssa og taldi það gjaldkeranum
til velvirðingar, að tölunum 2 og 7
væri stundum ruglað saman, en
hitt fannst henni óskiljanlegt, að
þegar gjaldkerinn stóð með
peningana í höndunum skömmu
siðar, láðist honum að þakka fyrir
skilvísina.
Guðlaug var mikið gefin fyrir
útivist og gönguferðir og naut
þess að vera úti í náttúrunni, og
var jafnan hress og kát i slikum
ferðum. Það ber vitni um skap-
festu hennar, að ferðirnar urðu
helst að hefjast á vissum degi og
vissum tímum og máttu ekki falla
niður, hvernig sem viðraði, það
væri alltaf hægt að klæða af sér
kuldann. Valinn var einhver
staður, oft i nágrenni Reykjavík-
ur, eitthvert fell eða fjall skyldi
klifið, og sjaldnast var hætt fyrr
en takmarkinu var náð.
Margt í fari Guðlaugar skir-
skotaði til þess tíma, þegar hún
var hefðarstúlka á Flateyri i
skjóli foreldra sinna, búin blúnd-
um og fíneríi, sem móðir hennar
saumaði á hana. En mikið vatn
rann til sjávar, þar til Guðlaug
dóttir hennar stóð ein niður í mið-
bæ á kvennafrisdaginn og hlust-
aði á kynsystur sínar halda ræð-
ur. Hún stóð þarna teinrétt og
prúðmannleg og fáa hefur
grunaö, að hún þyrfti að taka á
öllu sínu til aó komast þangað, og
hún hafði vakandi auga á öllu,
sem þar fór fram. Guðlaug var
ekki uppnæm fyrir nýungum, en
hún taldi konur settar hjá i launa-
skalanum og vildi rétta hlut
þeirra og og verja málstað þeirra.
Saga Guðlaugar er ekki einungis
saga hennar sjálfrar, heldur saga
einstaklingsins i umróti breyttra
tíma og breyttra aðstæðna, og hafi
einhver kunnað að sigla í þeim
ólgusjó og halda öllu sínu, þá
kunni Guðlaug það.
Það fór ekki fram hjá vinum
Guðlaugar, að heilsu hennar
hrakaði jafnt og þétt, en hún vildi
sem minnst gera úr veikindum
sinum, var hörð við sjálfa sig i
þeim efnum sem öðrum. Siðasta
daginn, sem hún var með sjálfri
sér, kom til hennar læknir sem
spurði, hvort hún hefði fótavist,
og svaraði hún því játandi. Þegar
henni var bent á, að hún hefði
ekki fylgt förum tvo siðustu daga,
bætti hún við, að hún hefði haft
fótavist „fram að þessu." Hún var
ein þeirra einstaklinga, sem sýna
ógjarna æðruleysi, jafnvel þó að
hún væri illa haldin. Hún vissi,
hvað hennar var og hvað henni
bar, og fyrir henni vakti fyrst og
fremst að gera skyldu sína og
bera sig jafnt að vonum.
Vinir Guðlaugar geta ekki kvatt
hana I orðsins venjulegu merk-
ingu, til þess er hún okkur of
geðgróin. Við andlát hennar get-
um við aðeins vonað að hið besta i
sál hennar haldi áfram að vera til
og við trúum því, að hún eigi góða
heimvon.
Guðrún P. Helgadóttir
í dag fer fram útför Guðlaugar
Bergsdóttur fv. gjaldkera hjá
Félagsmálastofnun Reykjavikur-
borgar. Guólaug var fædd 8. októ-
ber 1903 á Flateyri í Önundar-
firði. Foreldrar hennar voru
Bergur Rósinkranzson, kaup-
maður og útgerðarmaður, og kona
hans Vilhelmína Magnúsdóttir.
Guðlaug ólst upp i foreldrahús-
um, i hópi bræðra sinna, og
minntist hún oft siðar á ævinni
bernsku sinnar. Voru það henni
mjög kærar endurminningar um
samstilltan hóp, sem var umvaf-
inn kærleika, reglusemi og mikl-
um menningarbrag.
Guðlaug stundaði síðan nám við
Kvennaskólann í Reykjavik og
lauk þaðan prófi með mjög góðum
vitnisburði. Enda var hún alla
ævi afar bókhneigð. Snemma
fékk hún áhuga á félags- og mann-
úðarmálum. Hún átti sæti í stjórn
kvenfélagsins Hvitabandið á ár-
unum 1932—33 og var síðan for-
maður þess árin 1933—1944. Enn-
fremur var hún í spítalanefnd
Sjúkrahúss Hvítabandsins, sem
var opnað árið 1934 og rekið af
kvenfélagi Hvítabandsins um
margra ára skeið, þar til Reykja-
vikurborg tók við rekstri þess.
Árið 1939 varð Guðlaug forstöðu-
kona og gjaldkeri Sjúkrahúss
Hvítabandsins og gegndi því
starfi í 10 ár. Réðst hún þá til
Reykjavíkurborgar og vann fyrst
við endurskoðunardeild, en síðar
við gjaldkerastörf á skrifstofu
félags- og framfærslumála eða,
eins og það heitir í dag, Félags-
málastofnun Reykjavíkurborgar.
Hafði Guðlaug unnið þar i 20 ár
er hún lét af störfum fyrir tveim
árum.
Leiðir okkar Guðlaugar lágu
fyrst saman er ég kom til starfa
hjá Félagsmálastofnuninni. Með
okkur tókst mikil vinátta. Guð-
laug var stórbrotinn persónuleiki
og framúrskarandi trygglynd. Ég
mun ætið minnast vináttu hennar
með þakklæti. Það er mannsins
mesta lán, að eignast góða vini.
Guðlaug Bergsdóttir átti sæti i
stjórn Bandalags kvenna í
Reykjavík í 40 ár, frá árinu
1933—1973. Síðustu 30 árin var
hún gjaldkeri Bandalagsins. I
Bandalagi kvenna í Reykjavik eru
29 aðildarfélög meó á ll.þúsund
félaga. Guðlaug gegndi margþætt-
um störfum í þágu Bandalagsins í
öll þessi ár. Ríkast fannst mér í
fari hennar vera ósérhlífni, hjálp-
fýsi og trygglyndi, enda naut hún
virðingar og þakklætis allra
þeirra, sem með henni unnu. Arið
1973 var hún kosin heiðursfélagi
Bandalags kvenna í Reykjavík.
Þúsundir kvenna innan Banda-
lags kvenna i Reykjavik kveðja
Guðlaugu Bergsdóttur í dag með
þakklæti og virðingu.
Guó blessi minningu þessarar
mætu konu.
Geirþrúður Hildur Bernhöft,
formaður Bandalags
kvenna í Reykjavík.
— Guðlaugur
Framhald af bls. 10
Vestmannaeyjaskip kosti 250
milljónir króna i Þorlákshöfn.
Samkvæmt upplýsingum vita-
málaskrifstofunnar kostaði slík
aðstaða fyrir Akraborgina i
Reykjavíkurhöfn um 12 millj.
króna. Forráðamenn Vestmanna-
eyja skipsins hafa farið fram á, að
ámóta aðstaða verði byggð fyrir
skipið á tilteknum stað í Þorláks
höfn og er áætíað að hún muni á
þessu ári kosta um 20 til 25 milij.
króna. Ég tel nauðsynlegt að
benda á þetta, en hlýt að harma
að forstjóri Skipaútgerðarinnar
skuli ekki treysta sér til að ræða
málið án slíkra öfga og blekkinga.
Guðl. Gfslason.