Morgunblaðið - 13.03.1976, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. MARZ 1976
17
Núverandi lífeyristrygg-
ingar — kostir og gallar
Inngangur
F'yrir alþingi liggur tillaga til
laga um Lifeyrissjóð Islands
flutt af Guðmundi H. Garðars-
syni. I frumvarpi þessu er gert
ráð fyrir róttækum breytingum
á lífeyrissjóðakerfi lands-
manna, þar með töldum al-
mannatryggingum. Þar sem ég
undirritaður vann að tækni-
legri hlið þéssa frumvarps, þyk-
ir mér eðlilegt, að ég skýri
nánar einstaka þætti þess,
afleiðingar þess fyrir einstakl-
inginn og væntanleg áhrif þess
á þjóðarbúið í heild.
Það var á síðastliðnu sumri
að Oddur Ölafsson alþingis-
maður, Guðmundcir H. Garðars-
son alþingismaður og undir-
ritaður ákváðu að reyna að ráða
bót á því óréttlæti og þeim
vanda, sem við blasir í lífeyris-
tryggingamálum þjóðarinnar.
Hófst samstarfið að fullu í byrj-
un október með stuðningi
Verzlunarmannafélags Reykja-
víkur. Arangur þessa samstarfs
er ofangreint frumvarp og er
það von mín, að það geti orðið
grundvöllur umræðna og
skoðanaskipta.
Núverandi kerfi
Undirstöður núverandi
kerfis lífeyristrygginga á Is-
landi eru tvær. Er önnur líf-
eyristryggingadeild Trygginga-
stofnunar rikisins, en hin
undirstaðan er nærri hundrað
lífeyrissjóðir hinna ýmsu sam-
taka, félaga og stofnana.
Lífeyrir Tryggingastofnunar
ríkisins er eingöngu háður
búsetu á Islandi og er hann
hugsaður sem grunnlífeyrir.
Hann er núna að upphæð kr.
16.946 á mánuði fyrir einstakl-
ing. Að auki eru sérhverjum
elli- og örorkulífeyrisþega (ein-
stakling) tryggðar lágmarks-
tekjur þannig, að samtals fara
lifeyrir hans og aðrar tekjur
ekki undir kr. 30.684 á máhuði.
(Tekjutrygging.)
Lifeyrir hinna einstöku líf-
eyrissjóða er mjög mismun-
andi. Þó er það sterkt einkenni
hans, að hann er háður tekjum
lífeyrisþegans fyrir töku líf-
eyrisins og því, hversu lengi
viðkomandi hefur verið með-
limur i lífeyrissjóðnum. Hvern-
ig lífeyrir er háður tekjum er
mjög mismunandi eftir sjóðum.
Sumir sjóðir greiða ákveðna
prósentu af tekjum siðasta árs
fyrir töku lífeyrisins, aðrir af
meðaltekju siðustu 5 ára og enn
aðrir taka tekjur yfir lengra
tímabil inn í dæmið.
Hinum einstöku lífeyris-
sjóðum má skipta i tvo nokkuð
greinilega afmarkaða hópa
eftir því, hvort lífeyrisgreiðslur
þeirra eru verðtryggðar eða
ekki verðtryggðar eftir að taka
lífeyris hefst. I fyrri hópnum
eru allir lífeyrissjóðir opin-
berra starfsmanna.
Fjárhagsleg uppbygging
hinna einstöku lífeyrissjóða er
alltaf grundvölluö á þeirri
meginreglu, að iðgjöldum sér-
hvers einstaklings er safnað til
þess að standa undir væntan-
legum llfeyri hans. (Söfnunar-
kerfi.) Þannig sér hver kynslóð
um sig sjálfa í ellinni. Aftur á
móti er fjárhagslegri uppbygg-
ingu lifeyrisdeildar Trygginga-
stofnunar ríkisins þannig farið,
að lífeyrisgreiðslur hennar eru
fjármagnaðar að mestum hluta
beint úr ríkissjóði (með
sköttum) og að hluta með álög-
um á atvinnurekendur. Iðgjöld-
in, þ.e. skattar og álögur, renna
viðstöðulaust til lífeyrisþeg-
anna og engin söfnun á sér stað.
(Gegnstreymiskerfi.) Kynslóð
hinna vinnandi sér þannig fyrir
þeim, sem hafa lokið ævistarfi
sínu.
Kostir og gallar
Kostir núverandi lífeyris-
sjóða eru óneitanlega nokkrir.
BeF þar hæst þá uppsöfnuh og
lánastarfsemi, sem á sér stað í
lífeyrissjóðunum. Lánastarf-
semi sjóðahna hefur gert
mörgum félagsmönnum þeirra
kleift að koma sér upp eigin
húsnæði. Og lán úr lífeyrissjóði
eru ekki svo lítils virði i eins
fjármagnshungruðu landi og Is-
land er. Reyndar hafa margir
hneigst til þess að líta á lífeyris-
sjóðina sem lánastofnanir og
gleymt þeirra upprunalega til-
gangi, sem er að veita lífeyri.
Margir hafa haldið þvi fram,
að verulegur hluti þjóðar-
sparnaðarins eigi sér stað í lif-
eyrissjóðunum. En til þess að
fullyrða slíkt, verða menn að
vita i hvað lánveitingarnar
fara. Vitneskja um þetta atriði
er ekki fyrir hendi og sumir
hafa jafnvel látið að þvi liggja
að stór hluti iána lífeyrissjóð-
anna renni til bílakaupa. En
það, að 20 menn láni einum
fyrir bil, er ekki sparnaður að
minum dómi.
Höfuðgallinn við núverandi
kerfi er sá, að það fær ekki
staðist tii langframa, nema til
komi ailveruleg hækkun ið-
gjalda eða frekari skerðing líf-
eyris. Það er nefnilega gert ráð
fyrir því, að iðgjöld hvers ein-
staklings beri að minnsta kosti
3% raunvexti, þ.e. 3% vexti
yfir vísitölú jauna. Er þá gert
ráð fyrir því að lifeyrir hækki í
samræmi við almenn laun.
Slika ávöxtun vill enginn
greiða hér á landi, þar sem
menn eru vanir þvi að hagnast
á lántökum. Þvert á móti hefur
raunávöxtun sjóðanna löngum
verið neikvæð og það stundum
stórlega neikvæð. Það, sem
hefur bjargað sjóðunum til
þessa, er sú staðreynd. að þeir
eru enn mjög ungir og fáir
félagsmenn eru komnir með
full réttindi. En skriða lífeyris-
þega mun dynja yfir lifeyris-
sjóðina á næstu tveimur áratug-
um og munu menn þá furða sig
á því, hversu skammt eignir
þeirra duga.
Annar stór galli við núver-
andi kerfi er sú hlið þess, sem
að lifeyrisþegunum snýr. Þ.e.
þeím lífeyrisþegum, sem hafa
óverðtryggðan lífeyri. Sem
dæmi má nefna. að lifeyrisþegi,
sem hóf töku lifeyris 1970 með
full réttindi, fékk kr. 7200 í
lífeyri á mánuði. (60% af kr.
12000, sem voru meðal
mánaðarlaun þá.) Hann fær
þessar 7200 krónur enn í dag!
Vegna neikvæðrar ávöxtunar
sjóðanna er útilokað að greiða
lifeyrisþegunum verðbætur, ef
menn vilja viðhalda söfnunar-
kerfinu. Sennilega þyrfti að
skerða ofangreinda lífeyris-
ómynd enn frekar, til þess að
kerfið fengi staðist.
Uppsöfnunog lánastarfsemi i
lífeyrissjóðunum er þannig i
mótsögn við kröfur um verð-
tryggðan lífe.vri og verða menn
að gera upp hug sinn, hvort
þeir vilja heldur.
Hinn raunverulegi
lífeyrissjóður
landsmanna
Hvernig getur ofangreindur
lífeyrisþegi lifað með kr. 7200 í
lifeyri á mánuði? Því er til að
svara, að hann er löngu kominn
niður fyrir mörk tekjutrygg-
íngar almannatrygginga og fær
þaðan um 29 þús. á mánuði, ef
hann er einhleypur og hefur
ekki aðrar tekjur. Þannig fær
hann um 80% af sínum lifeyri
frá Tryggingastofnun ríkisins.
Og þessi hlutur almannatrygg-
ingakerfisins i lífeyri þessa
manns hækkar eftir því sem
lengra liður frá töku lifeyris-
ins. Almennt má segja, að
óverðtryggður lífeyrir, hversu
hár sem hann var i upphafi,
verði óverulegur i samanburði
við lifeyTi Tryggingastofnunar-
innai' strax 3 — 4 árum eftir að
taka hans hefst í núverandi
verðbólgu. I reynd er það því
Tryggingastofnun ríkisins. sem
Framhald á bls. 23
Að
Tove
Ditl-
evsen
lát-
inni
ÞAÐ mesta og bezta i
skáldskap Tove Ditlevsen
var vakið af hennar eigin
lífsreynslu. H'ort sem
hún sendi frá sér ljóða-
bækur, skáldsögur, smá-
sögur eöa endurminn-
ingar sínar var hún sjálf
rauði þráðurinn í verk-
inu. Hún var öðrum
glöggskyggnari á iífsins
blæbrigði og þrautir
hennar sjálfrar frá
fyrstu tíó urðu henni
aldrei tilefni sjálfs-
vorkunnsemi, heldur
spratt upp af þeim aukin
víósýni og samkennd með
náunga hennar.
Hún sendi kornung frá
sér ljóðabókina „Pige-
sind“ og hlaut mikið lof
og skipaði sér þá þegar á
bekk með fremstu ljóð-
skáldum Dana. Alla tíð
síðan hélt hún sér í ljóóa-
gerð sinni innan hefð-
bundins ramma sinna
fyrstu ljóöa og með bók-
inni „Kvindesind" upp úr
1950 vann hún nýjan list-
rænan sigur að flestra
dómi.
Mörgum þótti sem framtiðin
blasti við henni björt og fögur,
þegar „Pigesind" kom út. Líf
þessarar stúlku hlaut að verða
lukkan ljúfa og samfella list-
rænna sigra. Hvernig lif
hennar formaði sig siðan vita
margir, vegna þess að hún
skrifaði sig gegnum líf sitt i
bókum sínum af þvíliku hisp-
ursleysi að fágætt var. Bókin
„Man gjorde et barn fortræd''
sýndi lesendum að hún hafði
ekki orðið skáld upp á skáldleg
og fyrirhafnarlaus býti, heldur
með ok og angist á herðum sér.
Angistin fylgdi henni alla tíð og
var sterkasti hljómurinn i öllu
sem hún skrifaði. Angistin rak
hana i ógöngur og sálarkreppur
svo fullar ömurleika, að hún
fékk ekki undir þvi risið. En
hún hefur verið kallaður sá
danskur höfundur sem bezt
hefur skilið manneskjuna og
þann skilning túlkaði hún i
bókum sínum á listilegan hátt.
Hún þekkti bresti og kosti
manneskjunnar vegna þess að
hún þekkti sjálfa sig öðrum
betur og gerði sér grein fyrir
því sem innra með henni bjó.
Hún lýsti en dæmdi ekki, svo að
aðrir gátu dregið lærdóm af
reynslu hennar. Hún var sterk í
angist sinhi þrátt fyrir allt og
stolt af þvi sem smáborgaralegt
umhverfi kallar niðurlægingu.
Þótt hún veldi þyngsta kostinn:
að skrifa um sjálfa sig, gerði
hún það af hispursleysi og
heiðarleika svo að henni tókst
að hefja sig upp fyrir meðal-
mennsku velferðarþjóðfé-
lagsins.
Enda þótt hún teldi sig
kannski fyrst og fremst ljóð-
skáld hlaut hún miklar undir-
tektir fyrir margar skáldsögur
sinar og smásögur. Endurminn-
ingabækur hennar hafa þó
sennilega fengið stærstan les-
endahóp og í þeim tileinkaði
hún sér ákveðna fjarrænu, sem
gerði að verkum að hún gat
miskunnarlaust dregið upp
mynd af sjálfri sér og reynslu
sinni án þess nokkurs staðar
kenndi tilfinningasemi.
Tove Ditlevsen var að því
leyti sérstæð að ógerlegt væri
að gera úttekt á skáldskap
hennar einum og aðgreindum:
milli hennar sjálfrar og verka
hennar voru mörkin svo óglögg
að úr verður sú eina heild sem
hægt er að hafatil hliðsjónar.
I siðustu bók sinni „Wilhelms
værelse" sem var nýkomin út
má auðveldlega skynja að hún
bjó sig undir að de.vja. Hún
gerði fræga tilraun til að svipta
sig lífi fyrir tveimur árum og í
bókinni segir hún: „Eg skrifa
til þess eins að segja frá andláti
Lise (sem í bókinni er hún
sjálf) — þegar ég hef full-
komnað það verk get ég farið á
eftir henni.''
Bókin „Wilhelms værelse" er
ef til vill „hráasta" bók skáld-
konunnar. Svo nærri hefur það
efni sem bókin fjallar um —
hjónaband hennar, og ritstjór-
ans Victors Andreassen —
staðið henni að hún hefur ekki
á valdi sínu að standa að mestu
fyrir utan sögusviðið eins og i
mörgum öðrum bókum. En bók-
ín er mögnuð og lætur lesanda
ekki ósnortinn.
Tove Ditlevsen naut hylli
meó löndum sinum og virðingar
Tove Ditlevsen.
með kollegum sinuni, enda þótt
verkum hennar hafi ef til vill
ekki verið tekið af verðskuld-
aðri alvöru. Andlát hennar er
dönskunt bókmenntum missir
og mun án efa vekja persónu-
lega hryggð hjá mörgum. sem
þekktu hana aðeins af því sem
hún skrifaði, svo einlægum
tengslum náói hún við lesendur
sina.
h.k.