Morgunblaðið - 07.05.1976, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 7. MAl 1976
15
Spá togstreitu
milli risavelda
London, 6. maí. AP — Teuter.
EFLING hernaðarmáttar Svétrfkjanna stofnar slökun spennu,
(detente) f sambúð austurs og vesturs f hættu og treystir máfstað
þeirra sem draga þá stefnu í efa, togstreita risaveldanna eykst fskyggi-
lega en samt er ástæða til að halda slökunarstefnunni áfram segir f
ársskýrslu Herfræðistofnunarinnar f London f dag.
Þar segir að bæði Banaríkin og
Sovétríkin hafi orðið fyrir póli-
tískum áföllum á árinu 1976 og
þau hafi að vissu marki dregið úr
r
Ottast
útfærslu
Tokió, 6. mai — AP
JAPANIR, sem veiða um sjötta
hluta alls fiskafla heims, eru
mjög uggandi um framtfð fisk-
veiða sinna vegna fyrirætlana
annarra þjóða um útfærslu fisk-
veiðilögsögunnar. Japanir eru nú
um 110 milljönir, og samkvæmt
nýgerðri könnun fá þeir 51% alls
eggjahvftuefnis til nevzlu úr
sjávarafurðum.
Á árinu 1974 veiddu Japanir
10,8 milljón tonn af fiski, og af
þvi magni komu 4,4 milljónir
tonna af miðum innan 200 mílna
frá ströndum erlendra ríkja. Er
því ekki óeðlilegt að þeir óttist
hugsanlega allsherjar útfærslu
fiskveiðilögsögu þjóða í 200 mil-
ur.
Talsmenn japanska fiskiðnaðar-
ins hafa snúið sér til rikis-
stjórnarinnar með ósk um að-
gerðir til að vernda veiðarnar, og
benda á að ella sé hætta á að
aflinn minnki um rúman
þriðjung, og verulegt atvinnu
leysi verði á sjó og landi.
möguleikum þeirra til að stjórna
atburðarásinni í öðrum heims-
hlutum.
Sagt er, að þótt Rússar hafi
treyst stöðu sina í Afriku með
stuðningi sínum við MPLA í Ang-
óla, hafi dregið úr áhrifum þeirra
i Austur-Asíu, umhverfis Persa-
flóa og í Miðausturlöndum.
Því er haldið fram, að hernaðar-
leg styrkleikahlutföll i Evrópu
geri að verkum að ósennilegt sé
að annar hvor aðilinn reyni að
gera skyndiárás. Sagt er að Rúss-
ar og Varsjárbandalagið ráði yfir
öflugra herliði tölulega séð en
Bandaríkin og önnur Nato-lönd
vegi upp á móti þessum yfirburð-
um með fullkomnari vopnum sem
þau ráði yfir.
Hins vegar segir að NATO geti
misst þá yfirburði sína ef framlög
til varnarmála verði ekki nægileg.
1 skýrslunni segir að ófriðar-
hætta hafi víða aukizt í heimin-
um, fyrst og fremst í sunnan-
verðri Afríku. I Miðausturlönd-
um hafi borgarastríðið í Líbanon
leitt til ástands sem geti leitt til
árekstra milli ísraels og Araba-
ríkjanna.
Á það er lögð áherzla að ísrael
ráði yfir fullkomnari vopnum en
Arabaríkin og það vegi upp á móti
tölulegum yfirburðum þeirra,
bæði í hermönnum og hergögn-
um. Þróunin í þessum heimshluta
sé undir því komin hvernig
Arabaríkin noti olíutekjur sínar.
Kissinger vill
auðlindabanka
Nairobi, 6. maí — Reuter, NTB
A RÁÐSTEFNU Verzlunar- og þróunarmálastofnunar Samemuðu
þjóðanna (UNCTAD), sem haldin er í Nairobi í Kenya, bar Henrv
Kissinger utanrfkisráðherra Bandarfkjanna fram viðtækar tillögur til
að bæta efnahag þróunarrfkjanna, og kom þar mest á óvart tillaga hans
um stofnun alþjóða auðlindabanka. Verkefni þessa auðlindabanka
yrði að miðla einkafjármagni frá þróunarrfkjunum til uppbyggingar f
vanþróuðum rfkjum.
Fulltrúar ríkja þriðja heimsins
hafa lítil viðbrögð sýnt þessari
tillögu Kissingers, en sagt að hún
þarfnist mikillar athugunar. Þó
sagði William Eteki Mboumoua
framkvæmdastjórí samtaka Af-
ríkuríkja að hugmyndin um að
stofna banka með einkafjár-
magni, sem eðli sinu samkvæmt
væri ætlað að gefa af sér arð, væri
ekki beinlínis traustvekjandi.
Fulltrúi Frakklands á ráðstefn-
unni, Jean-Pierre Fourcade
fjármálaráðherra, benti á að
heimurinn þyrfti nú sízt á nýrri
— Námsmenn
Framhald af bls. 32
styrki sem námsmenn geta engan
veginn sætt sig við. Okkur finnst
svívirðilegt að tillögum náms-
manna var algjörlega hafnað við
samningu frumvarpsins. Það er
ljóst að frumvarpið stuðlar að
auknu misrétti til náms og bætir á
engan hátt það fjárhagslega
óöryggi, sem námsmenn hafa orð-
ið að þola.“
I orðsendingunni segir síðan:
„Við óskum eftir afnotum af tækj-
um sendiráðsins til að senda út
yfirlýsingar til Islands um þetta
baráttumál okkar. Ætlunin er að
dvelja hér einn sólarhring og
halda uppi dagskrá tengdri þessu
máli. Við leggjum áherzlu á að
aðgerðir beinast ekki gegn starfs-
fólki sendiráðsins og munum ekki
beita valdi og reynum að ganga
vel um.“ Þá segir að lokum í orð-
sendingu til starfsfölksins: Við
litum ekki svo á að sendiráðið sé
lokað, heldur munum við gera allt
sem í okkar valdi stendur til þess
að öll starfsemi fari fram með
sem eðlilegustuni hætti. Við höf-
um kosið að hafa þennan háttinn
á, svo að mótmæli okkar nái eyr-
um sem flestra þvi fyrri mótmæli
okkar hafa verið virt að vettugi.
Við vonum að þið skiljið aðstöðu
okkar og sýnið góðan samstarfs-
vilja.“
aðstæður lertgi áfram hér á landi með a m k. þrisvar
sinnum meiri hraða en I viðskiptalöndum okkar. Slik
þróun mundi ekki aðeins hafa óhagstæð áhrif á
greiðslujöfnuðinn, heldur mergsjúga fjármálakerfið,
eyða rekstrarfé fyrirtækja og draga fyrr eða slðar
alvarlega úr getu þjóðarinnar til að halda uppi því
atvinnustigi og þeim framkvæmdum, sem hún getur
sætt sig við
Þess vegna tel ég fá verkefni brýnni I dag en vekja
allan almenning í landinu til skilnings á mikilvægi þess
að draga stórlega úr verðbólgunni Þótt ekki virðist
blása byrlega í þvi efni nú um hrið, eru vonir til þess,
að verulega dragi úr verðhækkunum siðar á árinu og á
fyrra helmingi næsta árs, og hinir nýgerðu kjarasamn-
ingar hafa a.m.k. þann kost að gilda til jafnlengdar á
næsta ári. Þeir gefa því aðilum vinnumarkaðsins og
rikisvaldinu tóm til að ihuga vandlega og í sameiningu
allar tiltækar leiðir að þessu marki. Því tækifæri má
ekki kasta á glæ.
TÍMAMÓT?
Ég hef, svo sem við var að búast, orðið næsta
langorður um hin sérstöku efnahagsvandamál, sem
við hefur verið að glima hér á landi undanfarin tvö ár
Á þessu timabili hefur mest öll orka stjórnvalda í
hagstjórnarmálum farið i að sinna skammtima verkefn-
um, þar sem reynt hefur verið að bregðast við sibreyti-
legum ytri aðstæðum og sveigja útgjöld þjóðarbúsins
til samræmis við krappari kjör og minnkandi þjóðar-
tekjur.
Þegar litið er til þróunar efnahagsmála í heiminum i
dag, eru sem betur fer merki þess, að efnahagsstarf-
semin sé á leið upp úr öldudalnum, og þjóðarbúskapur
okkar er þegar farinn að njóta fyrsta yls þessa nýja vors
i hægt batnandi viðskiptakjörum og greiðari sölum á
helztu útflutningsafurðum Það er þvi ástæða til að
vona. að við séum hér við tímamót, og að framundan
sé nokkurt skeið meiri stöðugleika i efnahagsþróun, er
veiti stjórnvöldum og fyrirtækjum tækifæri til þess að
beita kröftum sínum i vaxandi mæli að hinum mörgu
skipulags- og uppbyggingarverkefnum, sem ýta hefur
orðið til hliðar i umróti siðustu tveggja ára
Og þessi verkefni eru þeim mun brýnni vegna þess,
að allar horfur eru á þvi, að hagvaxtarmöguleikum
islendinga verði þröngur stakkur skorinn allra næstu
árin, jafnvel þótt við leyfum okkur nokkra bjartsýni á
efnahagshorfur i umheiminum. Ástæðurnar fyrir þessu
liggja ekki sizt i þvi, að gengið hefur verið é tvennan
hátt á sjóði framtiðarinnar, og þær skuldir verður að
greiða að stórum hluta á næstu árum. Ég á hér annars
vegar við ofnýtingu fiskstofnanna við landið, en hins
vegar hina miklu skuldasöfnun við útlönd.
Um fyrra atriðið, afleiðingar ofveiði islenzkra fisk-
stofna á undanförnum árum, skal ég vera fáorður Á
meðan ekki hefur verið af Alþingi og ríkisstjórn mörk-
uð ákveðnari stefna varðandi hugsanlegar veiðitak-
markanir til verndar ofveiddum fiskstofnum á þessu og
næstu árum, er erfitt að gera sér grein fyrir þvi, hver sé
likleg þróun framleiðslumagns sjávarútvegsins i náinni
framtíð. Hins vegar sé ég ekki' hvernig hægt er að taka
skynsamlegar ákvarðanir um friðunaraðferðir, nema
áður hafi verið lagt efnahagslegt mat á kostnað og
ávinning þeirra friðunarleiða, sem um getur verið að
velja Hver sem niðurstaðan verður í þessum efnum er
a m.k. engin ástæða til að búast við þvi, að aukinn
sjávarafli létti róðurinn í efnahagsmálum á næstu
árum
Á siðara atriðið, skuldabyrðina við útlönd, hef ég
þegar drepið, og á ársfundi bankans fyrir réttu ári lagði
ég áherzlu á nauðsyn þess, að viðskiptahallinn við
útlönd yrði þurrkaður út á næstu þremur til fjórum
árum til að forðast óbærilega aukningu greiðslubyrðar-
innar. Þvt miður tókst ekki að ná þeim bata i viðskipta-
jöfnuði á siðasta ári, sem þá var að stefnt. Skuldabyrð-
in er því orðin meiri en reiknað hafði verið með, og er
því enn brýnna en áður, að þessu markmiði verði náð.
Ef haft er i huga, að viðskiptahallinn við útlönd nam
nálægt 1 2% af þjóðarframleiðslunni á síðasta ári, er
augljóst, að þetta getur þvi aðeins tekizt, að þróun
þjóðarútgjalda næstu árin verði settar mjög þröngar
skorður. Á þessu ári virðist ,k!.. vera að vænta neinnar
aukningar þjóðartekna, svo að lækkun viðskiptahallans
verður að öllu leyti að fást með lækkun þjóðarútgjalda
um nálægt 4%, eins og ég hef þegar minnzt á. Hvort
halda verður enn áfram að þrýsta þjóðarútgjöldum
niður á næstu árum, til að ná þessu marki. skal engu
um spáð. Hins vegar mun það fyrst og fremst ráðast af
þvi, hver skilyrði verða til aukinnar þjóðarframleiðslu
og útflutnings, þrátt fyrir ástand fiskstofnanna og
nauðsynlegar friðunaraðgerðir. Ég er hins vegar van-
trúaður á, að það takist að tryggja verulegan hagvöxt
hér á landi næstu árin, nema stefnunni I fjárfestingar-
og atvinnumálur verði breytt, og hinu takmarkaða
fjármagni, serh til ráðstöfunar er, beint í auknum mæli
til þeirra greina, sem bezt skilyrði hafa til arðbærrar
framleiðsluaukningar og útflutnings. Mikilvægur liður
I slikri stefnubreytingu er endurskoðun á starfsemi
lánakerfisins og fjármagnsmarkaðsins Vil ég að lokum
fjalla stuttlega um tvo veigamikla þætti þessa máls
JÖFNUN
LÁNSKJARA
Það hefur lengi verið eitt af höfuðeinkennum, og að
minu mati einn helzti galli hins íslenzka lánakerfis.
hversu sérhæfðar flestar stofnanir þess hafa verið eftir
atvinnuvegum. Á þetta að nokkru við um bankakerfið,
en þó fyrst og fremst fjárfestingarlánasjóðina. Hefur
þessu skipulagi bæði fylgt ósveigjanleiki i dreifingu
lánsfjár milli greina og misræmi i lánskjörum milli
atvinnuvega Hvort tveggja hefur þetta áreiðanlega
hamlað gegn þvi, að lánsfé beindist með eðlilegum
hætti til þeirra framleiðslugreina og fyrirtækja, sem
arðbærust eru hverju sinni fyrir þjóðarbúið Meðal
annars hefur þetta skipulag orðið til þess að beina
óeðlilega stórum hluta fjármagnsins til hinna hefð-
bundnu atvinnuvega á kostnað iðnaðar- og þjónustu-
starfsemi Það er t.d. athyglisvert, að 58% af atvinnu-
vegaútlánum fjárfestingarlánasjóða á sl. ári fóru til
sjávarútvegs, 1 7% til landbúnaðar, en i báðum grein-
um hefur verið tiltölulega litil framleiðsluaukning um
nokkurra ára skeið Á hinn bóginn fóru aðeins 1 5% til
almenns iðnaðar, sem þó hefur veriðeinn helzti vaxtar-
broddur þjóðarbúskápsir-r. u tdanfarin ár Hér verður
alþjóðastofnun að halda, og gætu
þær stofnanir, sem þegar eru fyr-
ir hendi, annazt alla nauðsynlega
milligöngu í þessum efnum.
í tillögu Kissingers er gert ráð
fyrir að hugsanlegur auðlinda-
banki gæti veitt einkafjármagni i
fjárfrekar framkvæmdir i þróun-
arríkjunum til dæmis með sölu á
verðbréfum, sem tryggð væru
með hráefnavinnslu viðkomandi
rikis. Fjármagninu yrði fyrst og
fremst varið til námuvinnslu og
virkjunarframkvæmda. Bankinn
ætti að vera milliliður milli fjöl-
þjóða risafyrirtækja ®g þróunar-
ríkjanna, vernda risafyrirtækin
frá þjóðnýtingu og þróunarríkin
frá arðráni.
Eftir fundinn í dag hélt Kiss-
inger á brott frá Nairobi, og lauk
þar með heimsókn sinni til 7 Af-
ríkurikja. Á Ieiðinni heim til
Bandaríkjanna kemur hann við í
París þar sem hann ræðir við Val-
ery Giscard d’Estaing forseta á
föstudag.
augsjáanlega að verða breyting á. ef takast á að
tryggja viðunandi hagvöxt næstu árin. Mikilvægasta
skrefið I þá átt er að jafna lánskjör milli allra greina
atvinnullfsins og samræma þau raunverulegum kostn-
aði lánsfjár. Nokkur bót var á þessu ráðin með
ákvörðun rlkisstjórnarinnar um breytt lánskjör ýmissa
fjárfestingarlánasjóða á síðastliðnu ári, en mikið
vantar þó enn á, að aðstöðumunurinn sé úr sögunni
bæði að þvi er varðar kjöi og aðgang að fjármagni
Með þessu er ég ekki að mæla gegn því, að sérstök
fyrirgreiðsla sé veitt, þar sem brýn félagsleg vandamál
eru fyrir hendi, en það skiptir miklu, að það gerist með
opinskáum hætti og með beinum opinberum framlög-
um, svo að það verði ekki til þess að skekkja megin-
starfsemi lánakerfisins.
AUKIN INNLEND
FJÁRMAGNSMYNDUN
Annað helzta hlutverk lánamarkaðsins er að hvetja
til aukinnar innlendrar fjármagnsmyndunar, er geti
verið grundvöllur arðbærrar fjárfestingar Er þetta
hlutverk sérstaklega veigamikið nú. ef unnt á að
reynast að halda uppi nægilegum framkvæmdum i
landinu, jafnframt því sem dregið verði stórlega úr
notkun erlends lánsfjár. Það hefur lengi verið skoðun
bankastjórnar Seðlabankans, að mikilvægasta skilyrð-
ið fyrir auknum peningalegum sparnaði I landinu sé að
tryggja eigendum sparifjár, lifeyrissjóðum og öðrum
fjármagnseigendum eðlilegan afrakstur af fé sinu með
tilliti til verðbólguþróunar og annarra fjárfestingarfyrir-
tækja Með upptöku hinna nýju vaxtaaukareikninga
innlánsstofnana hefur verið reynt að stefna að þessu
marki, en einnig með útgáfu verðtryggðra skuldabréfa
á almennum markaði og til sölu lifeyrissjóða Þótt
þetta sé vafalaust hvort tveggja skref í rétta átt, svo
langt sem það nær, felst óneitanlega i þvi varhugaverð
mismunun innan lánamarkaðsins. Vil ég þar sérstak-
lega drepa á mismunandi skattameðferð ólikra sparn-
aðarforma, en sum þeirra, svo sem innstæður í bönk-
um og rikisskuldabréf, njóta algers skattfrelsis, þar
sem önnur eru skattlögð að fullu, og má þar helzt
nefna hlutabréf og skuldabréf gefin út af einstaklingum
eða fyrirtækjum. Er tvimælalaust orðið nauðsynlegt að
taka allar reglur um skattlagningu innlána og annarra
sparnaðarforma til endurskoðunar, er miði að þvi að
tryggja öllum eigendum og notendum fjármagns sem
jafnasta aðstöðu á fjármagnsmarkaðnum.
Með þvi, sem ég hef nú sagt um æskilegar breyting-
ar á fjármagnsmarkaðnum, hef ég aðeins viljað benda
á dæmi um aðferðir, sem nauðsynlegar eru til þess, að
okkur takist sem bezt að beina fjármagni og starfsorku
þjóðarinnar að þeim verkefnum, sem geta fært henni
mesta björg i bú Þótt nokkuð hafi vissulega áunnizt að
undanförnu, fer þvi fjarri, að enn hafi i fjárfestingar-
málum og opinberum framkvæmdum verið tekið
nægilegt tillit til þeirrar gjörbreytingar, sem orðið
hefur á stöðu þjóðarbúsins á siðastliðnum tveimur
árum. Endurskoðun stefnunnar i þessum efnum á
grundvelli raunsæs mats á þróunarmöguleikum þjóð-
arbúsins er eitt mikilbægasta verkefnið, sem fram-
undan biður i stjórn efnahagsmála
— Jarðskjálfti
Framhald af bls. 1
og í Floerenz en var ekki eins
snarpur þar.
Ofsahræðsla greip um sig í Fen-
eyjum þar sem sjónarvottur
sagði: „Ég sá reykháfa hrynja og
ekki heyrðist mannsins mál fyrir
væli í sírenum lögreglu og
slökkviliðs. Enginn man eftir eins
snörpum jarðskjálfta í Feneyjum
og allir voru skelfingu lostnir."
Jarðskjálftinn mældist 4 — 12
stig á Mercalli-skala í Vin. Fréttir
um jarðskjálftann bárust einnig
frá Tékkóslóvakiu og Vestur-
Þýzkalandi.
í Prag hristust veggir og glugg-
ar og i Pilsen spangóluðu hundar
áður en tveir kippir fundust.
1 Vestur-Þýzkalandi var sagt að
jarðskjálftinn ætti upptök sín
nálægt Stuttgart en i Vín var sagt
að of snemmt væri að segja um
það en þó gætu þau verið ein-
hvers staðar í Júgóslaviu.
— Rannsókn
Framhald af bls. 2
broti á skýlausri lagagrein og mál-
ið því engan veginn flökið eða
með þeim hætti, að dráttur sé
verjanlegur. Þessi tiltekna grein
hegningarlaganna er sett til þess
að verja mikilvæga hagsmuni rik-
isins og opinbera starfsmenn,
einkum á sviði löggæzlu, en em-
bætti yðar er skylt að sjá til þess,
að opinberir starfsmenn njóti þá í
raun þessarar verndar, en laga-
ákvæðið sé ekki orðin tóm.
Þess er vænzt að ákvörðun yðar
sé tilkynnt skrifstofu minni fyrir
20. þ.m. Þegnsamlegast
Jón E. Ragnarsson, hrl.
Rætt um breytta
álagningu
VERÐLAGSNEFNDIN ræddi um
það á fundi sfnum s.l. miðviku-
dag, hvort breyta ætti verzlunar-
álagnihgu samfara hækkun vöru-
gjalds. Að sögn Georgs Ólafssonar
verðlagsstjóra var engin ákvörð-
un tekin f málinu, en það mun
verða rætt á fundi nefndarinnar
eftir helgina.
JGLÝSiNGASiMtNN ER:
22480
JHargunblabib