Morgunblaðið - 13.05.1976, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 13. MAl 1976
Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarf ulltrúi
Fréttastjóri
Augiýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavik.
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Geirfinnsmálið enn
Ý forystugrein Morg-
unblaðsins í fyrradag,
var þung áherzla lögð á, að
upplýsa yrði hið svonefnda
Geirfinnsmál og alla þá
opnu enda þess, sem nú
blasa við alþjóð. Tor-
tryggni og grunsemdum
verður ekki eytt, ótta út-
rýmt og ró komið á í okkar
samfélagi fyrr en þetta, að
því er virðist, -víðtæka
svika- og giæpamál hefur
verió til lykta leitt.
Morgunblaóið dregur ekki
dul á þá skoðun sína að það
er ekki hlutverk fjöhniðla
að dæma um það, hverjir
eru sekir og hverjir sak-
lausir. Hvorki blöð né al-
menningsálit geta hreinsað
þá, sem liggja undir grun
um saknæmt atferli, né
dæmt þá eða aðra. Það er
dómstólanna einna að ge-a
slíkt.
Þar sem einungis er á
fréttatilkynningu Saka-
dóms að byggja og biaða-
mannafundi fyrr í vetur
verður að sjáifsögðu ekk-
ert fullyrt um raunveru-
lega stöðu rannsóknar
Geirfinnsmálsins en eins
og hún blasir viö öllum al-
menningi virðist hún aó
verulegu leytí hafa siglt í
strand — og við það verður
ekki unað. Ef marka má
fyrrgreindar yfirlýsingar
rannsóknaraðila sýnist öll
áherzla hafa verið lögð á að
upplýsa atvik í sambandi
við hvarf Geirfinns Einars-
sonar með yfirheyrslum og
könnun á sannleiksgildi
vitnisburöar ákveðinna
einstaklinga. Sé það rétt
mat, að í raun hafi skammt
verið komizt þrátt fyrir
margra mánaða rannsókn-
ir og yfirheyrslur er
ástæða til að leggja stór-
aukna áherzlu á rannsókn
málsins eftir öórum leiðum
en hingað til sýnast að
mestu hafa verið farnar.
Hér má nefna til þrennt.
Fjölmörg smyglmál hafa
verið til rannsóknar og
verið upplýst nú um skeið,
sum á grundvelli upplýs-
inga, sem fram hafa komið
við rannsókn Geirfinns-
málsins. Hins vegar mun
ekki liggja fyrir. hvort þau
tengjast á einhvern hátt
því máli, eða þeim einstakl-
ingum, eóa einhverjum
þeirra, sem við sögu þessa
máls hafa komið. Aukna
áherzlu þauf að leggja á að
sannreyna, hvort þarna
megi finna tengsl á milli og
má ekkert til spara í mann-
afla og fjármunum til þess
að komast til botns í því.
í öðru lagi má nefna
rannsókn skattamála
þeirra, sem tengzt hafa
hinu svonefnda Geirfinns-
máli. Hafi Geirfinnur
Einarsson verið myrtur er
jafn liklegt að fjárhagsleg-
ir hagsmunir hafi ráðið þar
einhverju um, a.m.k. ligg-
ur ástæðan ekki fyrir. Þess
vegna gæti skattarannsókn
opnað einhverjar dyr til
íausnar þessa máls. í þriðja
lagi má svo nefna rannsókn
á bankaviðskiptum þeirra,
sem hér koma við sögu,
sem t.d. gæti leitt í ljós,
hvort um fjármálatengsl
milli einhverra þessara
einstaklinga hafi verið að
ræða, — og mun Morgun-
biaðió ef til vill víkja að því
síðar. Vel má vera, að
rannsókn þessara þátta
málsins hafi þegar farið
fram, en sé svo, hefur
almenningur ekki fengið
upplýsingar um það.
Morgunblaðið telur sig
hafa ástæðu til að ætla, að
slík fjármálatengsl gætu
gefið vísbendingu um það,
hvort einhverjir þessara
einstaklinga hafi átt sam-
skipti sín á milli, þótt enn
liggi ekki fyrir hvort og á
hvern veg leiðir þeirra
kunna að hafa legió saman
og hverjir voru í dráttar-
brautinni þetta nóvember-
kvöld.
Það er ekki óeólileg
krafa almennings í land-
inu, að rannsóknaraðilar
upplýsi, hvort og þá að hve
miklu leyti þessir þættir
málsins hafi verið
rannsakaðir.
Á fundi, sem dómsmála-
ráðherra efndi til í fyrra-
dag með helztu
rannsóknaraðilum, var
þeim heitið allri þeirri
aðstoó, sem þörf væri á. í
þessu sambandi er ástæða
til að benda á, annars
vegar að draga verður í
efa, að rannsóknarkerfi
okkar sé einfaldlega vió því
búið að takast á vió svo
víðtækt sakamál, sem hér
kann að vera á ferðinni, og
befa fram þá spurningu
hins vegar, hvort tjaldað
hafi verið því sem til er?
Svo virðist, sem ungur og
lítt reyndir menn hafi aðal-
lega haft með höndum
rannsókn þessa máls. Æsk-
una ber ekki að vanmeta
en reynslan er líka mikils
virði. Hvers vegna hafa
þeir sakadómarar og
rannsóknarlögreglumenn,
sem mesta reynslu hafa að
baki, ekki haft með hönd-
um meðferð þessa máls?
Eru önnur mál mikil-
vægari í sakadómi?
Tafarlaust verður að
gera ráðstafanir, sem sann-
færa hvern einasta íslend-
ing um, að allt sé gert, sem
mögulegt er til þess aó upp-
lýsa málið. Eins og nú er
ástatt verður ekkert annað
þolað. Fyrir liggur, að hér
er ekki einungis um svika-
mál að ræöa, heldur benda
allar líkur til að mál Geir-
finns Einarssonar sé, eins
og morð Guðmundar
Einarssonar, glæpamál af
verstu tegund og meira en
svo, að lagt hafi verið á
íslenzku þjóðina að þola
slíkt í landi sínu.
Jón Aöalsteinn Jónsson:
PðST-
ÞJÖNUSTA A
ISLANDI
HINN 13. maí 1776 — eða fyrir
réttum 200 árum — var gefin út
konungleg tilskipun um póst-
ferðir á íslandi og undirrituð af
Kristjáni VII. Danakonungi.
Hér var um mjög merkan at-
burð að ræða í sögu íslands og
íslenzku þjóðarinnar, enda þótt
almenningur hafi vart á þeim
tíma gefið honum mikinn
gaum. Segja má og, að reglu-
bundnar póstsamgöngur um
landið og svo áfram til Dan-
merkur hafi fyrst og fremst
verið hugsaðar til þess að
greiða fyrir skiptum dönsku
einvaldsstjórnarinnar i Kaup-
mannahöfn við embættismenn
sina á íslandi. Allur borri
íslendinga hafði litla þörf fyrir
breytingu í þessum efnum, eins
og þá var háttað högum lands-
manna. Eftir margs konar
þrengingar á 17. og 18. öld var
svo komið um þær mundir, að
ibúatala landsins var komin
niður fyrir 50 þúsund. Ástandið
versnaði þó enn til muna i þeim
ósköpum, sem dundu yfir
landsmenn í Móðuharðindun-
um 1783 — 1785 eftir Skaftár-
eldana, enda komst tala lands-
manna þá niður í um 40 þúsund
og hefur aldrei lægri verið, síð-
an land byggðist.
Þannig var þá högum
íslendinga háttað, þegar póst-
tilskipunin var gefin út árið
1776 og var vægast sagt hvergi
glæsilegt um að litast. Ekki
verður danska stjórnin sökuð
um allt það er aflaga hafði farið
um langt skeið, enda hafði hún
í reynd gert ýmislegt til við-
reisnar í anda upplýsingar-
stefnunnar. Má þar nefna ferð
þeirra Eggerts Ólafssonar og
Bjarna Pálssonar um landið til
rannsókna á högum lands-
manna, svo að gera mætti tillög-
ur til úrbóta. Stjórnin studdi
einnig „innréttingar" Skúla
Magnússonar. Ekki má svo
gleyma Jóni Eiríkssyni
konferensráði, sem vafalaust
átti drýgstan þátt í margs konar
viðbrögðum dönsku stjórnar-
innar til eflingar mannlífi á
íslandi á þessum árum. Er það
og hald ýmissa fræðimanna, að
hann sé frumkvöðull að póst-
stofnun þeirri, sem sett var á
fót hér á landi 1776 og við
minnumst einmitt um þessar
mundir. Raunar hafði Lands-
nefndin, sem skipuð var árið
1770 og rannsaka átti ástand og
hag þjóðarinnar og gera síðan
tillögur til viðreisnar landi og
lýð, m.a. rættpóstmáliðviðemb
ættismenn á Alþingi 1770.
Aftur á móti tók hún það ekki
upp í tillögur sínar, sem hún
samdi 1771. Samt sem áður
verður að gera ráð fyrir því, að
umræður nefndarinnar 1770
hafi komið hreyfingu á málið.
En nú skal aftur vikið að sjálfri
póststofnuninni.
Póststofnunum hafði verið
komið á fót víða í Evrópu á 16.
og 17. öld. Á Norðurlöndum
hafði þetta orðið í Danmörku
árið 1624, í Svíþjóð 1636 og árið
1647 í Noregi. Þegar þetta er
haft í huga, má einungis furða
sig á, hversu seint reynt var að
koma skipulagi á póstferðir
innan islands og svo þaðan við
umheiminn.
Ekki verður tilskipunin frá
13. maí 1776 rakin hér nákvæm-
lega. Samkv. henni var lagt fyr-
ir stiftamtmanninn yfir
íslandi, sem jafnframt var
amtmaður i Suður- og Vestur-
amti, og amtmanninn i Norður-
og Austuramti að koma á opin-
berum póstferðum þrisvar á ári
frá öllum landsfjórðungum til
Bessastaða, þar sem stiftamt-
maðurinn sat. Þá áttu þeir um
leið að undirbúa póstgöngur
þaðan út í landsfjórðungana, til
sýslumanna. Þessar ferðir
skyldu farnar um það leyti, sem
skip fóru venjulega frá islandi
til Kaupmannahafnar.Var þetta
ákveðið með tilliti ti! þess, að
bréf bærust þangað sem fyrst
hvaðanæva að af landinu.
Skyldu póstar því leggja svo
tímanlega af stað úr hverjum
landsfjorðungi, að þeir væru
komnir til Bessastaða í byrjun
marz, júní og október ár hvert.
Má á korti því, sem hér fylgir,
sjá póstleiðir og bréfhirðingar-
staði samkv. tilskipuninni.
Áður en tilskipunin var sett,
höfðu að sjálfsögðu margs
konar umræður átt sér stað,
bæði munnlega og bréflega.
Þáverandi stiftamtmaður var
L.A. Thodal (1770—1785).
Honum var með bréfi frá rentu-
kammerinu 1774 falið að gera
tillögu um heppilega og örugga
höfn í nágrenni Bessastaða, þar
sem skip gæti legið um vetur-
inn. Jafnframt átti hann að
ákveða þá staði í fjórðungum
iandsins, þar sem hagkvæmast
væri að safna bréfum saman til
flutnings til Bessastaða, svo að
þau bærust þangað þrisvar á
ári.
Thodal stiftamtmaður
svaraði bréfi rentukammersins
þegar um haustið 1774. Benti
hann á, að „Hafnarfjarðar-
tjörn" sé eina örugga höfnin á
Suðurlandi og áreiðanlega
öruggasta vetrarhöfnin, og ber
hann ýmsa skipstjóra fyrir
þessu. Hann kveður sæmilega
höfn á Viðeyjarsundi, en sá
ókostur sé á henni, að hana
leggi að jafnaði á vetrum og sé
komið fram á vor, þegar ísa
leysi. Þá bendir stiftamtmaður
á ýmis sýslumannssetúr úti á
landi, þar sem heppilegt er að
safna bréfum saman, en þarf-
laust er að rekja það nánar hér.
Danska stjórnin eða rentu-
kammerið svaraði bréfi stift-
amtmanns snemma árs 1775 og
taldi málið ekki nægjanlega
ljóst. Lagði hún fyrir stiftamt-
mann að ræða þessi mál við
amtmanninn í Norður- og Aust-
uramti, Ólaf Stephensen, og
eins andlega og veraldlega emb
ættismenn, sem hann næði til
á Alþingi þá um sumarið.
Skyldi hann svo gera uppkast
að reglugerð um póstgöngur,
sem yrði siðan lögð fyrir
konung til staðfestingar. Með
þessu sama bréfi var stiftamt-
manni falið að hefja þegar á því
ári — 1775 — póstsamgöngur i
samræmi við þær niðurstöður
sem komizt yrði að á
Alþingi. Ekkert varð samt úr
því, enda átti málið nokkur ár í
land, svo sem síðar kom fram.
Thodal stiftamtmaður samdi
umbeðið uppkast að reglu-
gerðinni með ráði embættis-
manna á Alþingi og sendi það
til rentukammersins í Kaup-
mannahöfn stuttu eftir þinglok
ásamt bréfi. I því ræðir hann
um vætnanleg burðargjöld, en