Morgunblaðið - 30.05.1976, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. MAÍ 1976
Matthías Johannessen:
n.
Þú talaðir Gils um siðbótina i fslenzkum blöðum,
en ég er ekki viss um, að hún sé eins mikil og ýmsir
vilja vera láta. Nýlega stóð i forystugrein eins dag-
blaðanna, að allir opinberir starfsmenn væru „svefn-
genglar". Heldurðu að þetta sé nú rétt? Heldurðu
að þetta orð hafi verið notað af nákvæmni í þessu
tilfelli, það held ég ekki. Opinberir starfsmenn eru
áreiðanlega eins ólíkir og annað fólk. Meðal þeirra
eru vafalaust til svefngenglar — og þó einkum
morgunsvæfir næturhrafnar eins og ég — en svona
alhæfingar heyra ekki siðbótinni til.
í leiðara í Tímanum var talað um, að íslendingar
væru óhófsþjóð. Ég held ekki að það sé hægt að tala
um alla Islendinga í einni og sömu andrá. Og við
erum hvorki betri né verri þjóð en aðrar; t.a.m. erum
við cngu mciri óhófsmertn cn oágrannarnir som ég
þekki. nema siður væri.
N’ei, við föruru ;!ia með orð. Við notum þau ekki af
beírri nákvæmni, sem Þórbergur krafðist. Við ætt-
um að staldra við. Fara dálítið gætilega með þessa
dýrmætu gjöf, málið. Galdramennirnir, forfeður þín-
ir, kunnu að nota orð, en séra Jón Magnússon
píslarvottur var svo sem ekkert ánægður með,
hvernig þeir notuðu þau til að berja úr honum
heilsuna. Píslarsaga hans hefur alltaf minnt mig á
ástandið í þeim galdraþjóðfélögum samtímans, sem
þú ert að reyna að lýsa í síðasta bréfinu þínu:
galdrapúkarnir dönsuðu i prestunum og þeir létu
brenna fólk lifandi; kannastu nokkuð við þetta?
Þú spyrð mig, hvort ég hafi komið til Sovétríkj-
anna. Já, Gils, ég kom þangað ungur. Þá var ég
sjómaður. Og ég sá tilsýndar á götu í Leningrað
ákaflega fallega sovézka hjúkrunarkonu. Hún
minnir mig á kynbombuna, sem Þórbergur sá í
Belgrað og lýsti fyrir mér á svo sannfærandi hátt, að
síðan hef ég Iátið mér detta í hug, að marxisminn
fæði af sér meiri kynbombur en nokkurt annað
pólitiskt hugmyndakerfi, sem upp hefur verið fund-
ið. Annars var reynslan af einræðisstjórn Sovétríkj-
anna ekki með þeim hætti, að ég hafi áhuga á að rifja
það upp hér — og felli talið. En ég skal leggja mig
fram, eftir áskoranir þínar og útlistingar, að reyna
að skilja Sovétríkin og ýmis önnur kommúnistariki
betur en mér hefur auðnazt hingað til. Og þá kemur
mér í hug, hvað þú varst barnslega glaður í þingræðu
nýlega um utanríkismál, þegar þú tiundaðir
velgengni kommúnistaflokka á Vesturlöndum. Ég
rek það enn til dularsálfræðinnar.
Borgaraleg stjórnarbylting forfeðra okkar i kring-
um 1800, sem ég minntist fyrr á, fór fram hjá þeim
löndum, þar sem ástandið nú á dögum er verst, þ.e. í
kommúnistaríkjunum. Forfeður okkar borgaralegir
geróu byltinguna undir vígorðinu frelsi, jafnrétti og
bræðralag, eins og ég gat um. Byltingarmenn
marxismans um allan heim tönnlast nú á þessu
borgaralega vígorði. Það er eitt af vopnunum í
útrýmingarherferðinni gegn þeirri sömu borgara-
stétt, sem lagði þeim þessi orð á tungu. Með illu skal
illt út reka, segja marxistar nú eins og borgarastéttin
forðum. En hvernig væri, að kommúnistar, sem lýsa
því yfir statt og stöðugt, að þeir hyggist kollvarpa
borgaralegu lýðræði hér á landi með vopnaðri
byltingu, fleygi burt vígorðum borgarastéttarinnar
og finni sér ný. Ég held þeir séu ekki nógu sögufróð-
ir, Gils. Ekki nógu frumlegir.
Þú hefur tileinkað þér aðferðir íslenzkrar alþýðu
að láta ekki upplýsingu framhjá þér fara. þar sem
hennar er kostur á annað borð. Þess vegna ætla ég að
ymta að dálítilli söguskýringu. Ég hef verið að búa
mér til skýringu á því, hvers vegna blóðugar
byltingar kommúnista hafa allar orðið í löndum, þar
sem stjórnarbyltingin franska fór fyrir ofan garð og
neðan. Það er, gæti ég trúað, vegna þess að sagan
hefur sýnt, að bylting er óþörf, þar sem borgarastétt-
in náði völdum og „hreinsaði" þjóðfélagið af léns-
kláðanum. Síðan hefur stéttaskiptingin verið sára-
lítil móts við það, sem var — og hér á landi éngin. En
þar sem stjórnarbyltingin franska kom vart eða ekki
við sögu hefur marxismanum tekizt að festa rætur
hjá kúguðum stéttum, sem hafa haft allt að vinna en
engu að tapa. Þannig var ástandið í Sovétrikjunum,
Kína o.s.frv. En þetta vesalings fólk áttaði sig ekki á
þvi, að það gekk í lið með vopnuðum ribböldum, sem
hrifsuðu völdin í nafni alþýðunnar og dettur ekki í
hug að láta þau af hendi við þessa sömu alþýðu í
frjálsum kosningum. Þetta fólk hefur þvi i raun og
veru gert byltingu gegn sömu yfirstéttinni, sem
borgarar Frakklands steyptu af stóli 1789. en aftur
á móti ekki fengið þau mánnréttindi, sem borgara-
stéttin náði til sin á sínum tíma. Eg held þið sósíalist-
ar ættuð að velta þessu fyrir ykkur, því að ég er
sannfærður um, að ef þessi skýring mín er rétt, þá
hafið þið von um betri sósialisma, þegar ósköpin eru
afstaðin; þ.e. þegar franska Jjyltingin og hin
sósíaliska hafa gengið í hjónaband, eins og komizt
pistli í Þjóðviljanum.
En nú fór ég út í aðra sálma eins og þú. Ég var af
gefnu tilefni að tala við þig um siðbótarhreyfinguna
í blöðunum. Eitt af því sem Vilmundur vinur minn
Gylfason sagði i Vísisgrein um fyrri bréf mín var
það, að málavextir skiptu ekki máli, eða orðrétt: „Eg
Hvar
er 1%
iréö?
Svar viö
bréfkornum Gils
tek strax fram að mér eru ekki kunnir málavextir i
málum Magnúsar Guðmundssonar frá árinu 1932,
enda skipta þeir ekki máli í þessu samhengi."
(letrubr. mín M.J.).
Ég tel aíiur d móti, að málavextir skipti öllu máli,
ég tala nú ekki um í rökræðum; jafnvel pólitísku
karpi af því tagi, sem er því miður eitt helzta
einkenni íslenzkra blaða. Og nú ætla ég enn að taka
tvö eða þrjú dæmi um siðleysi i blaðamennsku:
Föstudaginn 7. maí s.l. var i Þjóðviljanum verið að
rifja upp einhver atriði f sambandi við komu varnar-
Iiðsins til islands fyrir aldarfjórðungi og m.a. vitnað
í svofellda frásögn Þjóðviljans frá 1951: „1 hvíta
húsinu (stjórnarráðinu) var svo afhent tilkynningin,
sem birt er á öðrum stað i blaðinu, tilkynningin um
það að Bjarni Benediktsson hefði á laugardaginn var
með undirskrift sinni bætt enn einum landráða-
samningi I safn sitt.“
Heldur þú, Gils, að svona endurprentanir auki
hróður ykkar? Slíkt svartnætti heimsku og haturs
kallar aðeins á fyrirlitningu allra góðra islendinga.
Það reisir enginn Bjarna Benediktssyni niðstöng án
þess finna fyrir því. Lif hans og minning eru
nátengdari þjóðarsálinni en svo, að hún rísi ekki upp
til öflugra andmæla. En söm er gerð Þjóðviljans:
Orð, orð, orð. . . Rógur. . .
II
Ótti sem
sprettur
af rnis-
skilningi
er h*‘tulegt leiðarljós
I

III
í Þjóðviljanum sunnudaginn 25. april siðastliðinn
segir í grein eftir annan ritstjóra blaðsins, Svavar
Gestsson: „En lítilmannlegar voru móttökur þær
sem verðlaun (svo) Ólafs Jóhanns fengu i Morgun-
blaðinu að ekki sé meira sagt. Þvílík viðbrögð gleym-
ast ekki...“
Svo mörg voru þau orð.
Ritstjórinn var eitthvað að tíunda það gagn, sem
þið Þjóðviljamenn hafið haft af skáldskap Snorra
Hjartarsonar og Ólafs Jóhanns Sigurðssonar, en um
það skrifaði Jóhann Hjálmarsson athyglisverða
grein hér í Morgunblaðið fyrra laugardag. Ég efast
nú satt að segja um, að þessi ágætu skáld hafi
sérstakan áhuga á því, að þetta gagn sé tíundað. Og
satt bezt að segja eiga þeir annað og betra skilið, en
látum það vera (annars finnst mér einkennilega að
orði komizt að tala um þær móttökur sem verðiaun
fá, það er eins og þau skipti meira máli en skáldið).
En hvaða viðbrögð eru það sem gleymast seint?
Þegar Ólafur Jóhann Sigurðsson hlaut bókmennta-
verðlaun Norðurlandaráðs, var fréttin á forsíðu
Morgunblaðsins með samtali við Ólaf Jóhann, eins
og vera bar (sjá Mbl. 15. jan. s.l.). Auk þess var
mynd af honum, konu hans og syni og loks mynd af
allri dómnefndinni. Morgunblaðið sýndi Ólafi
Jóhanni og íslenzkum bókmenntum allan þann sóma
og hlýhug, sem efni stóðu til. Sómi Ólafs Jóhanns var
okkar sómi, gleði hans okkar gleði. Og í forystugrein
Morgunblaðsin’s 3. marz s.l. segir m.a. að verðlauna-
veitingin sé „mikil viðurkenning til þessara tveggja
íslenzku listamanna (Ólafs Jóhanns og Atla Heimis),
en hún hefur almennara gildi vegna þess, að hún
verður til þess að beina athygli fólks á Norðurlönd-
um að íslenzkum bókmenntum og íslenzkri tón-
mennt.“
í blaðinu frá 15. jan. var einnig grein eftir Jóhann
Hjálmarsson, Trúnaður við eigin tilfinningar. Ef
ritstjóri Þjóðviljans hefur haft eitthvað við þá grein
að athuga, er ekki við Morgunblaðið að sakast,
heldur Jóhann einan, því að hann ber ábyrgð á
skrifum sínum og er einfær um að standa við skoðan-
ir sínar. Ég veit ekki betur en hann hafi nú fyrir
skemmstu skrifað hér í Morgunblaðið um ljóð eftir
okkur Kristján Karlsson í Eimreiðinni nýlega og
sagði þar m.a., að sér virtist helzt, að hvorugur okkar
hefði verið „allsgáður", þegar við ortum ljóð þessi.
Ég efast um að það hafi gerzt í annan tima, að
ritstjóra dagblaðs hafi verið brigzlað um ölvun — og
það í hans eigin blaði. En kannski var einhver galsi í
Jóhanni, kannski er þetta hans húmor, ég veit það
ekki og læt mér það i léttu rúmi liggja. Kannski átti
hann við það sem Baudelaire sagði, að öll skáld séu
ölvuð af einhverju, ást, orðum — eða þá bókum eins
og Borges.
Þegar Ólafur Jóhann og Atli Heimir tóku við
Norðurlandaverðlaunum sinum á þinginu I Kaup-
mannahöfn, skýrði Morgunblaðið að sjálfsögðu með
fullri reisn frá því, birti myndir af þeim báðum,
ræður beggja, ummæli við afhendinguna um tón-
smiðar Atla Heimis og úr ávarpi vinar míns, Norð-
mannsins Arne Hannevik, en hann lýsti fyrir hönd
dómnefndar ljóðlist Ólafs Jóhanns við afhendingu
bókmenntaverðlaunanna. Myndin, sem birtist i
Morgunblaðinu, er af Knud Engaard, forseta
Norðurlandaráðs, þegar hann afhenti Ólafi Jóhanni
verðlaunin (sjá Mbl. 3. marz s.l.).
Og svo segir ritstjóri Þjóðviljans kaldur og
rólegur: „Þvilík viðbrögð gleymast seint...“ Hvað
segir þú nú, Gils, um svona vinnubrögð þeirra, sem
næstir þér standa þarna á Þjóðviljanum? í þínum
sporum mundi ég fórna höndum og ákalla Marx mér
og málstað minum til fulltingis, eða þá Óðin sjálfan,
ef það dygði ekki.
Þessi sami fyrrnefndi ritstjóri blaðsins þíns,
vitnaði nú I vikunni (undir s-i, en hefði vel mátt
merkja sig K-inu) í athugasemd Péturs Sigurðssonar
alþm., sem að sjálfsögðu birtist hér í Morgunblaðinu,
ásamt bréfaskriftum hans og stuðningsmanns hans
— og bætir svo við af alkunnri sannleiksást: „er
Pétur. . . talinn verri glæpamaður i augum Morgun-
blaðsritstjóranna en landhelgisbrjótar og freigátu-
skipstjórar."
Hvernig finnst þér að sitja undir þessum pólitísku
sjónhverfingum þinna manna? Þá langar ekki einu
sinni til að segja satt eins og þú segir, að
þingfréttaritari Morgunblaðsins hafi mestan áhuga
á.
Á útifundi verkalýðsfélaganna 1. mai s.l. tróð
eitthvert alþýðuleikhús upp á Lækjartorgi og heyrði
ég ekki betur en aðalárásarefni þessara smekklausu
skemmtikrafta væri ljóðlist Tómasar Guðmunds-
sonar. Þeir tönnluðust á því, að borgarastéttin væri á
móti pólitískri list, því að hún þjónaði ekki hagsmun-
um hennar, og Tómas væri fulltrúi þeirrar listar
fyrir listina, sem borgarastéttin krefðist. Síðan var
skopazt að því, að Tómas hefði einungis ort um vor,
blóm og fugla. Hvað segir þú um það, Gils, að nota
hátíðahöld islenzkrar alþýðu 1. mai til að hafa ljóð
listrænasta skálds okkar frá dögum Jónasar
Hallgrimssonar að skotspæni og háðsefni? Ég bíð i
eftirvæntingu eftir því, hvernig þú svarar þessari
spurningu minni. Það er sem sagt orðið háðsefni á
islandi, að skáld vandi til listar sinnar, en hafi ekki
einungis í frammi eitthvert pólitískt holtaþokuvæl,
kvílllir li I HlÞil U V/ ÍI* Ail Í'ÍPm* i»m AT 5PtTi
fluttar voru á Lækjartorgi, — eða ruglið í alþýðuleik-
húsinu. Og — hvers eiga fuglar, vor og blóm að
gjalda?
En látum það vera, það er ekki lengra síðan en á
15. alþjóða leikhúsdeginum, sem sjálfur Ionesco
varar við því i ávarpi, að „pólitískir hugsjóna-