Morgunblaðið - 30.05.1976, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. MAÍ 1976 25

THE OBSERVER THE OBSERVER THE OBSERVER vttfc THE OBSERVER THE OBSERVER
Dularfulli hershöfðinginn sem
líklega verður f orseti Portúgals
Eftir
Paul Ellman
LISSABON — Það skiptir mjög
í tvö horn með álit manna á
Antonio dos Santos Ramalho
Eanes, því að ýmist er hann
kallaður bjargvaettur Portúgals
eða væntaniegur einræðis-
herra. En sannleikurinn er sá,
að lítið er um mann þennan
vitað.
25. april sl. voru haldnar
fyrstu frjálsu þingkosningarn-
ar í Portúgal um hálfrar aldar
skeið og niðurstaða þeirra varð
sú að tveir helztu stjórnmála-
flokkar landsins stóðu nokkurn
veginn jafnfætis. Síðan hefur
nafn Ramalho Eanes, formanns
herforingjaráðsins, sem er 41
árs að nafni, æ oftar verið nefnt
í sambandi við forseta-
embættið.
Það er mjög mikilvægt að það
falli í skaut færum manni, og
getur skorið úr um, hvort
takast má að skapa pólitiska
festu eftir tveggja ára rótleysi
og ringulreið.
Ramalhö Eanes fór ekki að
láta verulega að sér kveða fyrr
en i nóvember sl., er róttækir
fallhlífahermenn og aðrar
sveitir gerðu tilraun til valda-
ráns, sem kæft var í
fæðingunni. Var honum að
miklu leyti þakkað það að gerð-
ar voru raunhæfar áætlanir um
gagnráðstafanir, sem gerðu
stuðningsmönnum Costa Gomes
forseta kleift að bæla uppreisn-
ina auðveldlega niður.
Áður en þessir atburðir áttu
sér stað hafði verið hljótt um
Ramalho Eanes um skeið, eða
frá því að honum var vikið frá
störfum sem yfirmanni útvarps
og sjónvarps. Var sagt, að
honum hafi einkum verið gefið
það að sök, að hafa verið of
seinn á sér við að lýsa yfir
stuðningi við vinstrisinnana,
sem báru sigurorð af stuðnings-
mönnum Antonio de Spinola
fyrrum forseta 11. marz 1975.
Einnig var það notað gegn
Ramalho Eanes, að hann væri í
fjölskyldutengslum við flug-
stjóra vélarinnar, sem sveimaði
yfir bækistöð vélaherdeildar-
innar í Lissabon daginn sem
valdaránið var gert, en deildin
var alræmd fyrir það að vinstri
menn réðu þar lögum og Iofum.
Þegar verkamannaráð út-
varps og sjónvarps, sem að
mestu var skipað kommúnist-
um, hafði vikið Ramalho Eanes
ofursta (sem hann var þá) frá
völdum, hvarf hann af sjónar-
sviðinu og tók við óspilltra
málanna bak við tjöldin í aðal-
bækistöðvum hersins í Lissa-
bon. Þar kom hann sér upp
hópi heimildar- og stuðnings-
manna úr ýmsum deildum og
sveitum hersins sem veittu
honum dygga aðstoð við að
koma vinstri mönnum á kné 25.
nóvember sl.
Ramallho Eanes var skipaður
formaður herforingjaráðsins
vegna framgöngu sinnar í
nóvember. Hann hófst þegar
handa um að koma upp ein-
hvers konar heraga, en baráttu-
hugur og hæfni hafði farið
mjög dvínandi í hernum vegna
Eanes — Margt er á huldu um
viðhorf hans.
stöðugra flokkadrátta frá því
25. apríl 1974.
Nánustu starfsmenn hans eru
yfirleitt úr röðum atvinnuher-
manna, en ekki stjórnmála-
menn eins og í byltingarráði
hersins, sem álítur það grund-
vallaratriði, að byltingin i
Portúgal hneigist ekki frá
vinstri stefnu.
Hershöfðinginn hefur dökk
gleraugu, er gert hafa blaða-
mönnum erfitt fyrir, þegar þeir
reyna að gefa lýsingu á honum.
Hann hefur verið óþreytandi
við að ferðast á milli herdeilda
viðs vegar um landið til að
kanna hug manna sinna og
brýna fyrir þeim, að þeir skuli
vera yfir stjórnmálaflokka
hafnir.
Hann hefur þráfaldlega látið
þess getið við samstarfsmenn
sína og aðra, sem hafa náið
samneyti við hann, að hann
hafi engan áhuga á að taka við
pólitísku embætti, og vilji
miklu fremur halda áfram sem
formaður herforingjaráðsins,
en það er mjög valdamikil
staða, a.m.k. i Portúgal, þar sem
grunnt er á óánægju og átök
geta brotizt út þá og þegar.
Vissulega hafa nöfn félaga í
byltingarráðinu verið nefnd i
sambandi við forsetaembættið
en tillögum þar að lútandi
hefur verið vísað á bug, þar
sem þeir þykja yfirleitt of ein-
harðir i stjórnmálaafstöðu.
Ramalho Eanes fór hins vegar
að eigin ráðum og lét ekki
bendla sig við neinn ákveðinn
stjórnmálaflokk. Viðræður
hans og flokksleiðtoganna hóf-
ust ekki af alvöru fyrr en eftir
kosningarnar 25. apríl, og bend-
ir það til þess, að erfitt reynist
að koma saman rikisstjórn í
landinu, sem standi nægilega
föstum fótum.
í þessum viðræðum hefur
einkum komið til greina, að
efna til samsteypustjórnar
þriggja stærstu flokka landsins,
sósíalista, alþýðudemókrata
(PPD) og miðdemókrata
(CDS). Hins vegar hefur
Ramalho Eanes, sem hefur for-
göngu um þessar viðræður,
aldrei látið neitt uppiskátt um
það sjálfur, hvort hann hyggist
verða forseti.
Þeir, sem tekið hafa þátt í
viðræðum við hershöfðingjann
verða allir að viðurkenna, að
þeir hafi ekki hið minnsta hug-
boð um stjórnmálaafstöðu hans
persónulega. Stjórnmálaleið-
togar í Lissabon sem eru
hlynntir honum telja að hann
hafi engan áhuga á að taka sér
einræðisvald eins og stundum
hefur verið fleygt. Því til
sannindamerkis benda þeir á
viðrögð hans við byltingartil-
raununum í nóvember sl. svo
og lýðræðishneigð hans, sem
oft hafi komið fram.
Það er ekki einvörðungu
margt á huldu um stjórnmála-
afstöðu hershöfðingjans,
heldur er fátt eitt Vitað um
manninn sjálfan. Tekizt hefur
að grafa upp ýmsa þætti og
drætti úr lífi hans og sögu og úr
Framhald á bls. 35
fram að færa. Geir.Hallgrímsson,
forsætisráðherra, fór til Osló til
þess að taka þar eina dagstund
þátt í viðræðum utanríkisráð-
herra við Knut Frydenlund, utan-
rikisráðherra Norðmanna og Jos-
eph Luns, framkvæmdastjóra At-
lantshafsbandalagsins. Brezki ut-
anríkisráðherrann óskaði eftir
sameiginlegum fundi með forsæt-
is- og utanrfkisráðherra íslands
er hann frétti af komu Geirs Hall-
grimssonar til Osló. Hér var á
engan hátt um samningaviðræður
að ræða, heldur kynntu aðilar
sjónarmið hvors annars. í forystu-
grein Tímans, í dag, laugardag,
upplýsir Þórarinn Þórarinsson,
formaður utanrikisnefndar Al-
þingis, að Geir Hallgrímsson hafi
spurzt fyrir um það á fundi land-
helgisnefndar hinn 12. maí sl.,
hvort ekki þætti rétt að loknum
fundi hafréttarráðstefnu að
kanna á ný viðhorf Breta til land-
helgisdeilunnar. Það sætti engum
andmælum að sögn Þórarins Þór-
arinssonar og er því ljóst, að full-
trúar stjórnarandstöðunnar hafa i
raun verið búnir að fallast á þá
könnun á sjónarmiðum Breta,
sem tækifæri gafst til í Osló.
Sagt er, að íslendingar hafi ekk-
ert um að semja við Breta, þar
sem ástand þorskstofnsins sé svo
bágborið, að við getum ekkert af
hendi látið. í rauninni má segja,
að þessi „röksemd" sé dæmigerð
fyrir allan málflutning þeirra,
sem eru andstæðir samningavið-
ræðum á grundvelli Oslóarvið-
ræðnanna. Við skulum eitt andar-
tak segja sem svo, að þessi rök séu
í fullu gildi og að á grundvelli
þeirra yrði ákveðið að semja ekki
við Breta. Þá lítur dæmið þannig
út, að við ákveðum að takmarká
heildarafla þorsks á tslandsmið-
um við 280 þúsund tonn. Frá því
aflamagni dregst nokkur þorsk-
afli, sem við höfum heimilað
Þjóðverjum, Færeyingum og
Norðmönnum að veiða hér. Síðan
gerum við róttækar ráðstafanir til
þess að skera niður þorskaflann í
ár og um áramót getum við sýnt
fram á það með tölum, að heildar-
afli okkar og fyrrnefndra þriggja
þjóða fari ekki fram úr 280 þús-
und tonnum. Þorskstofninum er
bjargað — eða hvað? Svo mætti
ætla skv. „röksemdum“ þeirra,
sem segja, að við eigum ekki að
semja við Breta, að því að við
getum engan þorsk af hendi látið.
Það sjá auðvitað allir, að dæmið
gengur ekki upp með þessu móti.
Við lifum í blekkingarheimi, ef
við teljum okkur trú um það, ein-
faldlega vegna þess að Bretar
halda áfram að veiða hér við land
undir herskipavernd, þótt við
semjum ekki við þá. Þess vegna
mundum við standa frammi fyrir
því um áramót, að til viðbótar
þeim 280 þúsund tonnum, sem við
hér að framan gáfum okkur, að
íslendingar, Þjóðverjar, Færey-
ingar og Norðmenn hefðu veitt,
mundu Bretar hafa veitt, kannski
um 100 þús. tonn. Þar með væri
heildarþorskaflinn á íslandsmið-
um kominn langt yfir hættumörk-
in. Andstæðingar samninga vilja
sem sagt stinga höfðinu i sandinn
og gleyma því, að Bretar geta
veitt hér undir herskipavernd. En
þorskstofninn bjargast ekki með
slíkri gleymsku.
Af sama toga er spunnin sú
staðhæfing svonefndrar sam-
starfsnefndar um verndun land-
helginnar, að samningur við
Breta á grundvelli hugmyndanna
frá Osló mundi þýða rýrnun þjóð-
artekna íslendinga um 30 millj-
arða króna og verða „óbætanleg
blóðtaka fyrir íslenzkt efnahags-
líf og mundi leiða til stórfellds
atvinnuleysis og hruns þorsk-
stofnsins," eins og segir í ályktun
frá nefnd þessari. Hér virðist
gengið út frá því sem vísu, að ef
ekki verður samið við Breta muni
þeir hætta veiðum hér við land
þegar í stað og íslenzk fiskiskip
veiða þann fisk, sem Bretar
mundu ella hafa veitt! Það er
erfitt að trúa þvi, að forseti Al-
þýðusambandsins sem á sæti í
þessari nefnd, trúi sjálfur svona
vitleysu. Hér á það sama við og í
fyrra tilviki, að nefndarmenn sýn-
ast ioka augunum fyrir þeifri
staðreynd, að brezkir togarar eru
hér við veiðar ög verða það áfram
undir herskipavernd, ef við kjós-
um þann kostinn að semja ekki.
Tilraun til
blekkingar
Það er fordæmanlegt athæfi af
hálfu ábyrgra manna ac),reyna að
blekkja almenni»g''með þessum
hætti, halda fram röksemdum
gegn samningum sem byggðar
eru á forsendum, sem eru ekki
fyrir hendi. Sú blákalda stað-
reynd, sem við okkur blasir er, að
Bretar eru hér við veiðar undir
herskipavernd og þeir munu
halda þeim veiðum áfram. Við
eigum hins vegar kost á því að
tryggja, að aflamagn þeirra verði
meira en helmingi minna það sem
eftir er ársins en það ella mundi
verða, með því að semja við þá.
Hvar eru þeir íslendingar, sem
vilja láta Breta veiða 40 þúsund
tonnum meira en nauðsyn krefur
og hafa friðunarsvæði að engu?
Þeir verða áreiðanlega vand-
fundnir, þegar upp verður staðið.
Þá heldur fyrrnefnd samstarfs-
nefnd þvi fram, að með því að
semja á grundvelli Oslóarvið-
ræðna sé verið að færa „beina
aðild Breta að deilunni í hendur
stjórnar Efnahagsbandalags
Evrópu“. Þessi staðhæfing stenzt
heldur ekki. Við getum engu um
það ráðið hvað gerist í þessum
efnum. Með inngöngu í Efnahags-
bandalag Evrópu taka Bretar á
sig ákveðnar kvaðir, þeir afsala
sér forræði í eigin málum að vissu
marki í hendur Efnahagsbanda-
lagsins. Það hefur legið ljóst fyrir
um nokkurt skeið, að Efnahags-
bandalagið mundi innan tíðar
taka við öllum samningaviðræð-
um aðildarríkja sinna við þjóðir
utan bandalagsins um fiskveiði-
mál. EBE hefur þegar tekið við
samningaviðræðum fyrir Breta
höndNúð Norðmenn um fiskveiði-
heimildir og hugsanlegir samn-
ingar Breta og íslendinga eru sið-
ustu samningar, Sem Bretar, sem
slikir gera við aðra þjóð. Hér er
um að ræða þátt í samskiptum
EBE-ríkja sín á milli, sem við
getum engin áhrif haft á og kem-
ur til framkvæmda, hvort sem við
semjum við Breta eða ekki.
Loks heyrast stundum þær
raddir, að við eigum ekki að
semja við Breta vegna þess
„hvernig þeir hafa komið fram
við okkur". Hér er um að ræða
tilfinningaleg viðbrögð, sem hægt
er að virða. En þau breyta engu
um hitt, að við verðum að láta
skynsemi og málefnaleg rök ráða
afstöðu okkar til hugsanlegra
samninga við Breta. Við hljótum
að taka afstöðu til slíkra samn-
inga, ekki út frá tilfinningalegum
sjönarmiðum, heldur á grundvelli
þess, hvort okkur tekst betur að
vernda þorskstofninn með samn-
ingum eða án samninga. Stað-
reynd er, að frá júní-byrjun til
nóvemberloka 1975 voru 45—50
brezkir togarar að veiðum hér við
land og veiddu um 70 þúsund
tonn af fiski. Ef engir samningar
verða gerðir við Breta nú, má
búast við, að þeir verði með svip-
aðan togarafjölda á miðunum hér
og í fyrra og nái svipuðu afla-
magni. Ef við hins vegar semjum
nú getum við skorið þennan tog-
arafjölda niður um helming og
aflamagn sömuleiðis. Áætlað er,
að 24 togarar mundu veiða um 30
þúsund tonn á næstu 6 mánuðum
eða um 40 þúsund tonnum minna
en þeir mundu taka án samninga.
En til viðbótar kemur, að Bretar
mundu með samningum virða
auknar friðunaraðgerðir íslend-
inga, sem þeir ekki mundu gera
án samninga og dregur það enn
úr aflamöguleikum þeirra á
næstu 6 mánuðum. Þessar tölur
tala sínu máli og vega þyngra er)
bæði blekkingartilraunir and-
stæðinga samninga og tilfinninga-
leg sjónarmið.