Morgunblaðið - 09.07.1976, Side 21

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 9. JÚLl 1976
21
Möguleikar tempraða beltisins
ÍarAímocinc i ifm;nrri ímtncinc
Betri stjórnunar á því þörf
VIÐFANGSEFNI okkar er endurheimt illa farins
lands og skaddaðra lífkerfa í vötnum í tempraða
beltinu, sagði dr. M. W. Holdgate, forseti umhverfis-
málaráðstefnu Nato og formaður Environmental
Institute í Cambridge, f upphafi máls síns á ráðstefn-
unni um umhverfismál sem nú stendur yfir á Hótel
Loftleiðum.
Mikilvægi þessa viðfangsefn-
is er augljóst. Við lifum í ver-
öld, þar sem mannfjöldinn mun
áreiðanlega tvöfaldast og lík-
lega fjórfaldast áður en þróun-
inni, menntuninni og læknavís-
indunum tekst í sameiningu að
koma á jafnvægi. Við vitum
fullvel að eins og málin standa
fæðum við ekki mannfjöldann i
heiminum eins og við ættum að
gera, og að þörfin á að auka
matvælabirgðirnar hlýtur að
vaxa um leið og fólkinu fjölgar.
Þessari þörf má mæta með
ýmsu móti: Með því að taka
nýtt land til ræktunar, með því
að nýta sjávarafurðir sem enn
eru ónýttar, með þvi að rækta
nýjar tegundir af plöntum og
dýrum, með því að vinna efni
úr jurtum, sem við og skepnur
—nægt magn fæst til að tvö-
falda landaðar sjávarafurðir i
heiminum á ári — í Suður-
skautshafinu, án þess að. hætta
á ofálag á lifkerfi þar (þó við
vitum þetta ekki fyrir víst og
þurfum meiri rannsókna við til
öryggis). Margt má gera með
ræktun jurta og dýra (ef við
gætum þess að varðveita upp-
runalega erfðaeiginleika og
frumþætti villtra ættingja
þeirra, svo að fullkomin fjöl-
breytni sé fyrir hendi til miðl-
unar). En við skulum rifja upp
lexíu um grænu byltinguna á
Indlandi: Árangurinn kom
fram, þegar nýjar plöntur og
dýr stóðu til boða fólki, nægi-
lega vel uppfræddu, til að nýta
það og félagslega uppbyggingu
samfélags til að uppskera af-
fyrri skaða. Hvað er vistkerfi?
Tansley skýrgreindi það sem
plöntusamfélag, ásamt þeim
dýrum, sem beinlínis eiga sitt
undir því, svo og næstu eðlis-
þáttum í umhverfinu, þar sem
dýr og jurtir hafa víxlverkandi
áhrif hvert á annað. I fyrsta
þætti ráðstefnunnar munum
við kanna í hve ríkum mæli
vistfræðikerfi starfa eins og
séu þau ein heild: einstakling-
ur eða samfélög með eigin fasta
skipan og í hve rikum mæli
þeirra einkaeignir eru einfald-
lega óskipt eign alls hópsins.
Hvað ákveður stöðugleika
þeirra (ef hann er þá viðvar-
andi), og heldur við kjarnateg-
undinni, til að svo megi verða?
Getum við gert grein fyrir öllu,
sem þessu tilheyrir með hrein-
um rökrænum líkönum? Getum
við notað þau og spáð um ýmiss
konar breytingar, ef maðurinn
hegðar sér á mismunandi hátt.
Þetta leiðir okkur svo aftur
til skipulagsins í heiminum,
eins og hann raunverulega er.
Við munum endurskoða dæmi
um skaða, sem orðið hefur á
jarðvegsins, jafnvægi vatnsins,
framleiðni plantnanna, erfða-
fræðilegri fjölbreytni og yfir-
leitt verkhæfni hinnar stórkost-
legu náttúrulegu hringrásar,
sem allt líf byggist á, þar á
meðal líf mannsins. Við skulum
leggja áherzlu á þetta verndun-
arviðhorf á breiðum grunni,
hvað sem við erum að fást við.
Líka skulum við viðurkenna, að
sem vísindamönnum ber okkur
að skýra frá þessum úrkostum
og koma i veg fyrir afleiðingar
af stefnum, sem hljóta líka að
veróa að taka vistfræðilega og
félagslega þætti inn í dæmin.
Niðurstaðan af þessari ráð-
stefnu verður ekki — eða ætti
ekki að vera — kokkabók
handa stjórnum með umhverf-
isvandamál. Hún ætti að vera
vel skyrður hugmyndarammi
um það, hvernig á að nálgast
slik vandamál. Við erum að
leita eftir leiðbeiningum með
almennt gildi. Náum við þvi, þá
held ég að við höfum réttlætt
það átak, sem farið hefur í að
koma þessum fundi á, þá fjár-
muni sem Nato hefur látið i það
og gestrisni, sem íslenzkir gest-
gjafar okkar hafa sýnt, með því
að bjóða okkur velkomna hing-
að.
mestir
Erindi dr. Holdgates
forseta umhverfis-
ráðstefnu Nato við
setningu hennar
ísland er ekki aðeins land,
með mikið aðdráttarafl fyrir
vísindamenn, í jarðfræðilegum
skilningi, þar sem það er eitt af
yngstu löndum heims, heldur
líka rétti staðurinn fyrir þessa
ráðstefnu vegna þess umhverf-
isvanda, sem landsmönnum
hefur mætt. Loftslagið er svalt,
temprað — sumir kynnu að
vilja leggja mesta áherslu á
„kuldann“. Gljúpum eldfjalla-
jarðvegi er erfitt að halda frjó-
sömum. Forfeður ykkar eyði-
lögðu birkiskógana sem frjó-
semin hlýtur að hafa byggzt á
og kindurnar hafa vafalaust
valdið gróðureyðingu á mörg-
um stöðum. Nú eru vísinda-
menn ykkar að endurbæta líf-
kerfið á mörgum stöðum, þar
sem það var skaðað á liðinni tíð.
Okkur er mikii ánægja að vera
hér og hlökkum til að fræðast
um þeirra starf, og vonum að
árangur
DR. Holdgate, forseti umhverfisráðstefnunnar i miðið á myndinni við setningu ráðstefnunnar. Til hægri
Einar Agústsson utanrfkisráðherra f ræðustóli og til vinstri dr. Sturla Friðriksson, framkvæmdastjóri
ráðstefnunnar.
HBTEL LOFTLEIÐiR
/f\
Wfiiim
okkar geta nú ekki nýtt og með
því að breyta mataræði manns-
ins, til að auka nýtinguna á
frumafrakstri jarðarinnar.
Ekkert af þessu er auðvelt.
Þeir heimshlutar, sem hafa við-
ráðanlegt loftslag, nægar vatns-
birgðir, frjósaman jarðveg og
eru lausir við umhverfisstreitu
— þ.e. tempraða beltið — hafa
verið byggðir í þúsund ár. Nýju
landsvæðin, sem nú er verið að
taka til notkunar I hitabeltis-
löndunum, eru hreint ekki auð-
veld til nýtingar. Þar koma iðu-
lega langvinnir þurrkar. í skóg-
unum eru nauðsynlegustu nær-
ingarefni í ríkum mæli bundin
til langframa í trjánum og
hverfa alltof auðveldlega, ef
skógareldar geisa. Þessi svæði
er erfitt að rækta án þess að
þau verði ófrjósöm: menntun,
orku og péninga mun þurfa til
þess í ríkari mæli en nú er fyrir
hendi í þróunarlöndunum.
Núna vegur jarðvegseyðing,
stsékkun eyðimerkurinnar og
of míkil selta vegna rangra
áveituframkvæmda árlega upp
á móti því sem á vinnst. Ráð
landnemanna við meiri þörfum
— farið og nemið land — er
ekki lengur nein lausn. Bezta
ónumda landið hefur þegar ver-
ið tekið til notkunar og mikið af
því, sem eftir er, hefur sitt gildi
sem timburframleiðandi og við
að binda vatnið, svo það hripi
ekki niður. Við verðum að hafa
betri stjórn á því, sem við höf-
um — einkum í tempraða belt-
inu, þar sem auðveldast er að
halda við landbúnaði og frjó-
sömum skógum.
Vissulega eru nýjar auðlindir
i sjónum. Líklega mætti taka
100 milljón tonn á ári af átu
urðirnar, geyma, flytja og setja
þær á markað. Undraplanta er
þá fyrst gagnleg að afrakstur
hennar komist til neytandans í
nothæfu ástandi. Og að end-
ingu, fjöldi fólks hefur komið
með ágætustu uppástungur um
heillandi fæðubirgðir: Við skul-
um borða antilópur, sem lifa á
villijurtum á kjarrlendi, frem-
ur en naut, sem verður aó
rækta ofan í gras. Við skulum
fá eggjahvítuefni úr laufi villta
gróðursins fremur en rugla til í
jarðveginum með því að rækta
korn. Við skulum borða ána-
maðka. Við skulum borða
sjávargróður. Allt þetta kann
að eiga mikla framtíð fyrir sér
— á réttum stöðum og í réttu
samfélagi — en margt af þvi
krefst tækni og orkunotkunar.
Eins og er hlýtur viðhald okkar
að byggjast á uppskeru og dýr-
um, sem fólk getur borðað og
vaxa í jarðvegi eða vatni, sem
hægt er að rækta eða veiða.
Ráðstefnan okkar hér er um
efni, sem á margan hátt er
kjarninn í lífi mannkynsins.
Hvernig getum við haldið við
frjóseminni, ríkidæminu, á
landi og i vatni í tempraða belt-
inu, sem hefur hrörnað fyrir
misnotkun á íiðnum árum?
Þetta er hagnýtt við fangsefni
og ráðstefnan okkar hefur því
hagnýt markmið. I einföldu
máli, þá er markmið okkar að
rannsaka hvað visindi vistfræð-
innar geta nú sagt okkur um þá
þætti, sem ákvarða samsetn-
ingu og framleiðni vistkerfisins
og viðbrögð þess við truflun af
hendi mannsins. svo að við get-
um fengið af þvi levtóbeiningu,
til að forðast að valda tjóni, og
snúa til betri vegar afleiðingum
vistkerfum í Norðvestur-
Evrópu, á íslandi og við Mið-
jarðarhaf. Um leið og við ger-
um það, skulum við spyrja okk-
ur sjálf — hefðum við getað
sagt fyrir eða hindrað þennan
skaða með þeirri þekkingu, sem
við nú höfum? Ef ekki, hvar
skortir okkur skilning? Þá snú-
um við okkur að ýmiss konar
sögum um árangur, endur-
heimt á lífkerfum í vötnum,
endurvinnslu frjósams jarð-
vegs. Enn skulum við spyrja —
hvernig draga megi lærdóm I
víðari skilningi af þessum
dæmum — hvernig geta þau
hjálpað okkur til að skilja vand-
ann í framtíðinni?
Að lokum munum við reyna
að draga upp einhverja stefnu.
Og það í nokkrum þáttum.
Hvaða samsetning er bezt í nýt-
ingu lands í heimi, þar setn eðli
umhverfisins er mjög breyti-
legt? Hvernig ættum við að
stjórna vatninu, lyklinum að
meiri hluta framleiðslunnar.
Hvernig eigum við að vernda
hina fjölbreyttu erfðaeigin-
leika lífvera heimsins? Hvernig
eigum við að dæma um hvað
hafi forgang, ef litið er til
tengsla á möguleikum um-
hverfisins og þessa óendanlega
fjölbreytta mynsturs er saman-
stendur af þörfum mannsins,
löngunum hans og erfðavenj-
um.
Þessi ráðstefna er, I vissum
skilhingi, um verndun. Ekki i
þrengsta skilningi orðsins, þeg-
ar það er notað um verndun
villidýra og plantna, svo mjög
sem það hefur áhrif á gæði
mannlífsins, heldur í þeirri
víðu merkingu að viðhalda um-
I hvérfinu í heild — frjósemi

BANKASTRÆTI
íí-14275

LAUGAVEGUR
■Sr-21599
rriTjj TT3 nryj