Morgunblaðið - 22.07.1976, Blaðsíða 5

Morgunblaðið - 22.07.1976, Blaðsíða 5
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. JULI 1976 5 „Niðurstöður lygamælinga skal aðeins nota sem vísbendingu” Rabbað við Gísla Guðjónsson sál- fræffinema og rannsduiarlögreghunann um rannsóknir hans á lygamælum í rannsóknarlögreglunni — Ilelga Danfelssyni. Ljósm. Fr.H. LYGAMÆLIR er tæki nefnt sem notað hefur verið f vaxandi mæli á sfðustu áratugum við rannsókn- ir ýmissa sakamála á Vesturlönd- um. Hingað til hefur slfkt tæki ekkert komið við sögu hér á Is- landi, en hins vegar vill svo til að ungur fslenzkur sálfræðinemi vinnur n einmitt að rannsóknum á slfku tæki f tengslum við meist- araprófsritgerð f kli nfskri sálar- fræði, sem hann vinnur að um þessar mundir. Jafnframt þvf starfar hann f sumarafleysingum sem rannsóknarlögreglumaður hjá Sakadómi Reykjavfkur — annað sumarið f röð, en áður hafði hann nokkra reynslu að baki f sumarafleysingum hjá götulögreglunni. Gfsli Guðjónsson heitir maður- inn, og blaðamaður Morgunblaðs- ins hitti hann fyrir skömmu að máli f húsakvnnum rannsóknar- lögreglunnar til að forvitnast frekar um þetta furðutæki sem kallað er lygamælir. „Frá því um síðustu aldamót hafa sálfræðingar og lífeðlisfræð- ingar unnið að rannsóknum á tækjum sem notuð hafa verið til lygamælinga,“ sagði Gísli. „Þegar fólk lýgur eiga sér oft stað ýmsar eðlisfræðilegar breytingar svo sem breytingar á blóðþrýstingi, hjartaslætti, öndun, skinnmót- stöðu við rafmagni, og stærð auga- steina. Ýmis tæki hafa verið fram- leidd til að mæla slikar breyting- ar, og eiga þau það öll sameigin- legt að mæla á einn eða annan hátt líkamleg viðbrögð, sem eiga sér stað hjá þeim sem mælingin er gerð á, þegar spurt er vissra spurninga. Tvær tegundir tækja hafa aðal- lega verið notaðar við lygamæl- ingar. Það tæki sem er meira þekkt er svo kallað polygraph- tæki en það mælir samtimis blóð- þrýsting, æðaslátt, öndun og skinnmótstöðu rafmagns. Munsterberg hagnýtti sér fyrstur manna slikt tæki árið 1904. Poly- graph-tæki hafa verið geysilega mikið notuð siðan 1921 við rann- sóknir sakamála, en þó aðallega i Ameríku. Annað tæki sem rutt hefur sér til rúms síðustu árin er svo kallað Dektor P.S.E. tæki sem mælir microsveiflur í röddinni. Þetta tæki sem ég er aðallega að reyna er G.S.R. tæki en það er hluti af ofangreindu polygraph- tæki, og mælir mjög nákvæmlega breytingar i skinnmótstöðu við rafmagni. Það er rétt að taka það fram strax að hvorki þetta tæki né önnur mæla sjálfa lygina held- ur mæla þau tiltekin líkamleg við- brögð fólks við ákveðnum spurn- ingum. G.S.R. tæki mæla t.d. svit- ann í lóéanum og fingurgómun- um, sem oft sprettur þegar menn ljúga en þó er það ekki einungis háð svitanum, þvi að hægt er að taka svitakirtlana úr sambandi, en tækið getur engu að síður kom- ið a gagni." Að því er Gisli segir er stundum töluverðum vandkvæðum bundið að meta þau viðbrögð sem tiltekin spurning veldur hjá þeim sem spurður er. „Stundum geta við- brögðin bent til að viðkomandi skýri ekki rétt frá, en hann kann engu síður að vera saklaus ef hann er tilfinningalega viðkvæm- ur fyrir vissum spurningum eða hefur framið svipuð afbrot áður. Þess vegna verður að vanda mjög til spurninganna til að forðkst við- brögð sem eru málinu óviðkom- andi. Það er að mínum dómi algjör forsenda fyrir notkun þessara tækja að þeir menn sem fara með þau, búi yfir talsverðri þekkingu á sviði lífeðlisfræði og sálarfræði. I þjálfuðum höndum eiga slik tæki vafalaust rétt á sér við lyga- mælingar og geta i mörgum til- fellum komið að gangi við rann- sóknir sakamála. Ég held að lög- reglumenn geti oft fengið vís- bendingu um sannleiksgildi fram- burðar með slikum tækjum. Það er þó rétt að taka það fram að þau tæki sem notuð hafa verið til lyga- mælinga eru engin galdratæki sem í öllum tilfellum sanna sekt eða sakleysi sakborninga. Ég tel að niðurstöður lygamæla skuli að- eins nota sem vísbendingu við rannsóknir mála. Það er einnig rétt að geta þess að ég tel að notkun lygamæla eigi aðeins rétt á sér i sumum tilfellum, en slik- um tækjum er oft hætt við mis- notkun." Galli allra þessara tækja er að þau hafa ekki verió nægilega rannsökuð eða öllu heldur þau viðbrögð sem mælirinn sýnir. Gísli segir t.d., að í þeim tilfellum þar sem menn eru fengnir til að segja ósatt undir mælingum, t.d. segja rangt til um númer, sem þeim eru fengin, þá reynast G.S.R. mælingar yfirleitt mjög ná- kvæmar og réttar, enda eru þá oft fá tilfinningaleg eða sálræn atriði sem fléttast þar inn í. „Öðru máli gegnir, þegar mælirinn er notað- ur á sakamanni. Hann kann að vera undir mikilli streitu og sú spenna hefur óhjákvæmilega áhrif á það sem kemur fram á mælinum. Þetta á allt eftir að rannsaka betur,“ segir Gisli. Gísli hefur undanfarió lagt stund á kliniska sálarfræði við Surrey-háskóla í Bretlandi, en kennari hans í þeim skóla er dr. Haward, einn þekktasti dóms- málasálfræðingur í Bretlandi. Dr. Haward hefur komið við sögu í mörgum frægum dómsmálum þar i landi, og hefur hann stundum notað G.S.R. tæki við slík mál, einkum í þágu verjanda þegar þurft hefur að fá upplýsingar um hvort hinn ákærði er að segja sannleikann eða ekki. „Ég tel, að það megi einmitt hagnýta sér þessi tæki enn frekar á þennan hátt i framtiðinni, þegar rannsakað hefur verið hvernig þessi tæki vinna. Við vitum nefni- lega ekki nægilega vel hvað það er sem gerist í sálarlífinu og lik- amanum þegar menn ljúga og það er nauðsynlegt að reyna að kom- ast að þvi hvernig fólk það er sem hægt er að nota þessi tæki við,“ segir Gísli ennfremur. Sjálfur hefur Gisli einmitt valið að fjalla um þennan þátt lyga- mælinganna I meistaraprófsrit- gerð sinni i klínískri sálarfræði og samhliða starfi sínu hjá rann- sóknarlögreglunni vinnur hann að rannsóknum með G.S.R. tæki hér heima og mun að sögn starfs- félaga sinna i rannsóknarlögregl- unni vera orðinn stórum fróðari hversu sannsöglir rannsóknarlög- reglumenn eru. „Rannsóknir mínar í þessu sam- bandi snúast um það að kanna hinar sálfræðilegu hliðar, sem hafa áhrif á G.S.R. mælitækió þegar menn eru beðnir að ljúga um viss atriði,“ segir Gísli. „Góð- ur undirbúningur undir notkun tækisins skipt höfuðmáli. Það verður að vanda mjög til spurn- inganna — hafa þær sem hlut- lausastar til að þær eða kannski einstök orð i þeim veki ekki ein- hver tilfinningaleg viðbrögð. Helzt þarf spyrjand^nn að þekkja vel manninn sem spurður er og vita fyrir hverju hann er næmast- ur. Til dæmis er hugsanlegt að-í spurningu kunni að vera orð sem hafi sérstaka merkingu fyrir þann sem spurður er og geta þá komið fram áþekk viðbrögð og maður inn væri að ljúga. En markmiðið með þessari rannsókn og það sem ég hef sérstakan áhuga á er að reyna að grafast fyrir um hvað það er i líkams- starfseminni, sem á sér stað í fólki þegar það lýgur, og hvað það er i sálarlifinu sem v^eldur slíkri breytingu." GIsli segir ennfremur, að enda þótt hann telji að tæki þessi geti komið að gagni í sakamálum sé hagnýtt gildi þeirra þó aðallega fólgið i meðferð á tugasjúkling- um, því með þvi megi mæla hversu afslappaður sjúklingurinn sé eða til að koma fólki undir sefjunaráhrif og finna taugaveikl- unar einkenni þess. Hann segist gera ráð fyrir því, að ofangreint Dektor P.S.E. tæki eigi eftir að verða meira notað i framtiðinni til lygamælinga heldur en poly- graph tæki, enda mæli þau rödd- ina, þannig að ekki þarf að festa neinar leiðslur úr því við þann sem spurður sé og hægt sé að nota slíkt tæki án þess að viðkomandi verði þess var. Dektor P.S.E. tæki hafa þó þann ókost að þau eru geysilega dýr og kosta margfalt meira heldur en dýrustu poly- graph tæki, enda er ekki til nema eitt slikt tæki i eigu ríkisins i Bretlandi. Alan Smith heitir mað- urinn sem vinnur við það tæki og hefur hann oft verið kvaddur til í ýmsum frægum sakamálum i Bretlandi. Til dæmis var hann beðinn um aðstoð í svonefndu George Davies-máli, þar sem mað- ur var grunaður um afbrot sem gerðist á sama tíma og vitni báru að hann hefði verió á öðrum stað. Það er líka rétt að geta þess að rannsóknir á Dektor P.S.E. tækj- um eru skammt á veg komnar og er því að svo stöddu ekki hægt að slá neinu föstu um raunverulegt notagildi þess við lygamælingar. Rannsóknir hafa sýnt að streita veldur mismunandi breytingu á likamsstarfsemi eftir einstakling- um, t.d. streita hjá sumum veldur mjög viðtækum lífeðlisfræðileg- um breytingum en hjá öðrum eiga sér staó mjög afmarkaðar breyt- ingar. Ef um mjög afmarkaðar breytingar er að ræða geta tæki sem mæla aðeins eina breytingu verið ófullnægjandi. Polygraph tæki hafa oft reynzt vel þvi þau mæla samtimis fjórar lifeðlis- fræðilegar breytingar — blóð- Framhald á bls. 29 HOOVER er heimilisprýöi HOOVER Tauþurrkarar. Stærð: Hæð 85 cm, breidd 59 cm, dýpt 55 cm. Hleðsla: 3,5 kg, af þurrum þvotti. Þurrkkerfi: Tvö, annað fyrir náttúrulegan vefnað en hitt fyrir gerfiefni. Hitastig: 55 C, 75 C Timastillir: 0 til 110 mínútur. Öryggi: Öryggislæsing á hurð, 1 3 A rafstraumsöryggi, Taurþurrkarinn er á hjólum. Allur stjórnbúnaður er staðsettur að framan mm FALKINN Suðurlandsbraut 8 Sími 8-46-70 HOOVER- VERKSMIÐJURNAR ÁBYRGJAST VARAHLUTI í 20 ÁR. EFTIR AÐ FRAMLEIÐSLU SÉRHVERRA TEGUNDA ER HÆTT HOOVER þvottavélar Stærð: HxBxD. 85x59x55 sm. Þvottamagn: 5 kg af þurrum þvotti Þvottakerfi: 1 2 til 16 algjörlega sjálfvirk þvottakerfi. Vatnsinntak: Heitt og kalt (blandar), eða eingöngu kalt vatn. Vatnshæðir: Vélarnar velja á milli vatnshæða Sápuhólf: Skúffa sem skipt er i 3 hólf, forþvottur, aðalþvottur og bætiefni. Hitastig: 30 gr. C, 40 gr. C, og 60 gr. C, og 95 C Öryggi: Öryggislæsing á hurð, vatnsöryggi á sápuskúffu. 13 A rafstraumsöryggi. Þvottatromla úr ryðfriu stáli Vélarnar eru á hjólum. Allur stjórnbúnaður er staðsettur að framan. Þær falla því vel í innréttingar eða undir borð. Einnig má sameina þvottavél og tauþurrkara á þann hátt að skorða þurrkarann ofan á vélina.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.