Morgunblaðið - 22.07.1976, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. JULl 1976
MÉR var það ljóst, þegar ég fór
aö hugsa um að rita togarasögu,
að ég þyrfti að vita einhver
deili á Tryggva Ófeigssyni og
þess vegna hef ég haldið til
haga ýmsu, sem mér hefur ver-
ið sagt um hann eða rekizt á
ritað um hann og á því í fórum
mínum nokkrar svipmyndir af
manninum, sem mér finnst
ekki úr vegi að bregða upp nú
þegar kempan er áttræð.
Ég vil taka það fram, að per-
sónuleg kynni mín af Tryggva
Ófeigssyni eru nánast engin, ég
met þvi manninn úr fjarlægð
líkt og Vífilfellið, sem ég horfi
á útum gluggann minn og þykir
mikilúðlegt og gerðarlegt fjall.
Það blása vindar um það fjall
og það er nokkuð einmana inn-
anum skapfellilegri og kollótt-
•ari móbergshnúka og hraun-
dyngjur.
En það eru nú þessir stöku
tindar, sem auka tilbreytnina í
fjallasýnina og mannlífið og um
þá myndast sögur.
„Tryggvi Ófeigsson er einn af
mestu afburðamönnum ís-
lenzku þjóðarinnar á þessari
öld," sagði Jón Pálmason
alþingismaður um Tryggva
sjötugan. Jón hafði aðstöðu til
að meta Tryggva á breiðari
grundvelli en ég — sem læt
mér nægja að fullyrða að
Tryggvi Ófeigsson verður jafn-
an talinn einn af atkvæðamestu
skipstjórum og útgerðarmönn-
um islenzkrar togarasögu og
svo sérstæður er hann að gerð,
að hann er þegar orðinn þjóð-
sagnapersóna. Það hljóta marg-
ir að verða til þess að minnast
hans á þessum afmælisdegi og
lýsa honum frá ýmsum sjónar-
hornum. É ætla mér ekki annan
hlut en rifja upp nokkur atriði
úr sjómannsferli hans.
— Saga Tryggva —
saga togaranna
Það má segja, að æviferill
Tryggva Ófeigssonar falli alveg
saman við sögu íslenzkrar tog-
araútgerðar. Það var ekki mal-
að undir barnmargar þurrabúð-
ar fjölskyldur í þennan tíma og
foreldrar Tryggva stríddu við
ómegð en rýra atvinnu. Hann
dundar sér við það, sem dreng-
hnokki tæpra 9 ára gamall að
skera sundmagana úr hryggj-
um sem flutu á land úr afla
fyrsta íslenzka togarans, Coots,
eftir nóttina frægu, sem hann
nefndi sjálfur svo í blaðaviðtali
síðar, en þá hafði Coot komið
inn eftir eina nótt úti á veiðum
með afla sem nam heilum túr
og honum góðum á skútu. Það
er einmitt þessi mikli afli, sem
stuðlar að þvi að fjórir skútu-
skipstjórar ákveða að selja
hluti sina i þeim skútum, sem
þeir voru með og ganga á fund
Thor Jensen einmitt einn af
þessur vordögum 1905 og biðja
hann að hafa forgöngu um tog-
arakaup. Þannig var Tryggvi
Ófeigsson í raun þátttakandi án
þess að vita það fyrr en síðar í
frumgerð islenzkrar togaraút-
gerðar og ef undan eru skilin
nokkur unglings ár sem hann
var á bátum, þá fellur starfs-
saga hans sem fyrr segir alger-
lega saman við sögu islenzku
togaraútgerðarinnar til þessa
dags. Tryggvi hefur sjálfur lýst
sjómennsku sinni á unglings ár-
unum í Vísi 1966 og því verður
hér farið hratt yfir. 1910 byrjar .
hann á vetrarvertíð; það er í
Leirunni á árabáti. Hann er
næstu ár eða þar«til veturinn
1914 ýmist á árabátum eða
mótorbátum. Reri á Austfjörð-
um nokkur sumur eins og
eftir ÁSGEIR
JAKOBSSON
Söguþáttur
af Tryggva
margir úr verstöðvunum við
Faxaflóa á þeim árum.
Það er vertíðina 1914, sem
togarasjómennska hans hefst
með því, að hann ræðst á lítinn
holienzkan togara, Ocean I, sem
hafði bækistöð í Hafnarfirði.
Hann fór aftur austur til
róðra um sumarið og er síðan
enn á árabátum og mótorbátum
þar til á vertíðinni 1916, að
hann ræðst á Braga með Jóni
Jóhannessyni og eftir það er
hann óslitið á togurum hartnær
aldarfjórðung eða þar til síðla
sumars 1940, að hann fór alfar-
inn i land að sinna útgerðinni,
en útgerðarfélagið Júpiter h.f.
hafði verið stofnað 1929, Venus
h.f. 1936 og Marz h.f. 1939 og
átti Tryggvi aðild að þeim öll-
um en útgerðarsögu hans er
ekki tækifæri né tími til að
rekja hér, enda margir kunn-
ugrí þeirri sögu en ég, og skyld-
ara að rekja hana skilmerkilega
vegna hinnar almennu togara-
sögu, ef hún verður einhvern
timann rituð aó gagni.
Á Braga var hann svo þar til
hann var seldur 1917 og lenti
þvi í hinni frægu herleiðingu
1916. Haustið 1917 fór Tryggvi í
stýrimannaskólann og lauk það-
an prófi með hæstu einkunn þá,
vorið 1919. Á þessum árum var
hann um tíma með Páli Matthí-
assyni á Snorra goða og áfram
(með Jóni Jóhannessyni?) á
Vínlandinu og Ara. A vertið-
inni 1921 var hann með skozkan
togara fyrir Bookles i Hafnar-
firði, en sú útgerð var þá að
syngja sitt síðasta vers (gjald-
þrota ‘22) og þvi varð ekki
framhald á skipstjórn Tryggva
í það sinn og hann varð áfram
ýmist bátsmaður eða stýrimað-
ur. Það var haustið 1922 áð
hann réðst stýrimaður á Wal-
pole til Jóns Otta Jónssonar,
og var með honum á vertið-
inni 1923. Um sumarið var
hann með síldarbát og síðan
aftur með Jóni Otta á vertíð.
Hann var skipstjóri á
togaranum Helga magra
á síldveiðum, sumarið 1924,
og fer þá að líða að því að
sköpum skipti í sjómannsferli
hans. Smásaga, sem Jón Otti
sagði mér af stýrimanni sinum
lýsir því að Tryggvi er farinn
að búa sig undir aukin átök. Ég
hef að visu sagt þessa stuttu en
lýsandi sögu áður á prenti en
geri það aftur nú af þvi að hún
tengist máli mínu siðar. Þannig
var að flestir islenzku togar-
anna voru að veiðum á Selvogs-
banka; — voru að toga við
Hraunið. Jón Otti tekur þá eftir
því að stýrimaður hans, sem var
hjá honum í brúnni, horfir stöð-
ugt í kíki á 3 togarana: Belg-
aum en á honum var Þórarinn
Olgeirsson þá skipstjóri, Skalla-
grím, þar var Guðmundur Jóns-
son skipstjóri, og Leif heppna
en með hann var Gisli Oddsson.
Jón Otti spurði Tryggva, því
hann einbeindi svo athyglinni
að þessum þremur skipum, og
svaraði þá Tryggvi:
—Af þessum mönnum get ég
lært...
Það reyndist svo skammt í
það, að Tryggvi þyrfti á lær-
dóminum að halda og þá komu
einmitt þessir menn við söguna.
Örlaganornin tekur
að spinna
þráðinn fastar
Eins og kunnugt er hófu hin-
ir þekktu brezku togaraútgerð-
armenn, Hellyersbræður, starf-
semi sína í Hafnarfirði 1923,
voru með eina 5 togara á vertið-
inni 1924 frá Hafnarfirði og
einn af þeim var Kings Grey og
var hann talinn mestur þessara
togara. Hellyerábræður, Owen
og Orlando voru miklir fyrir-
myndarútgerðarmenn að allra
dómi sem til þeirra þekktu og
Tryggvi hefur gefið þeim svo-
felldan vitnisburð i viðtali:
„Hellyersbræður voru úrvals-
menn. Vera min hjá þeim var
minn háskóli. Þar fékk ég þá
undirstöðuþekkingu og fjár-
hagsgrundvöll, sem gerói mér
fært að gerast nokkuð stór hlut-
hafi í togaraútgerð og þá kunn-
áttu sem þarf til að standa fyrir
togaraútgerð."
Hellyersbræður, voru óragir
við að gefa ungum mönnum
tækifæri til að spreyta sig við
skipstjórn og létu þá hugboð
sitt tíðum ráða valinu. Hugboð
þeirra var byggt á langri og
inngróinni reynslu af þeim eig-
inleikum, sem góður fiskiskip-
stjóri þyrfti að vera gæddur.
Þeir héldu spurnum fyrir um
líkleg skipstjóraefni, og segja
mátti að mottó þeirra væri:
P’yrst finnum við skipstjór-
ann, síðan smíðum við skipið
Árið 1924 áttu Hellyersbræð-
ur nýtt og mikið skip í smiðum
og þegar það kæmist i gagnið
myndi vanta skipstjóra á Kings
Grey. Nýja togarann átti að
gera út frá Hafnarfirði. Geir
Zoéga réð alla skipstjórana á
Hellyerstogarana, sem gengu
frá Hafnarfirði, og þess vegna
ræddi Owen Hellyer þetta við
hann á skrifstofu útgerðarinn-
ar í Hafnarfirði. Það samtal og
sú atburðarás, sem fylgdi í kjöl-
far þess, varð ekki litill örlaga-
valdur í lífi Tryggva Ófeigsson-
ar. Sagan sem Geir G. Zoéga
sagði mér af þessu á sinn
skemmtilega hátt sýnir glöggt
þá staðreynd að það sem skilur
afreksmanninn frá meðalmann-
inum er hvernig hann nýtir
tækifæri sem honum gefast.
Hann grípur þau hiklaust og
ákveðið fullur sjálfstrausts og
sigurvissu.
Þegar Owen hafði lagt málið
fyrir Geir og beðið hann að
huga að liklegum skipstjóra á
Kings Grey, og hafa hann til
taks þegar þar aðkæmi.að hans
væri þörf, svaraði Geir honum
svofelldum orðum:
— Viltu ekki ganga með mér
hérna niður á bryggjuna?
Jú, Owen hafði ekkert á móti
því og þeir gengu saman niður
á bryggju. Við hana lá togarinn
Walpole. Þegar þeir félagaj*,
Geir og Owen komu niður á
bryggjuna, var ungur maður og
þreklegur í blárri duggara-
peysu að bjástra við það á dekk-
inu á Walpole að handlanga
bobbinga niður í netalestina.
Þetta voru 24 tommu bobbingar
en þeir eru um 120 pd á þyngd.
Bobbingarnir virtust léttir í
höndum mannsins sem rétti þá
niður í lúguna. Þegar þeir Geir
og Owen höfðu horft um stund
á vinnubrögð unga mannsins,
sagði Geir:
— Þarna er pilturinn, sem þú
átt að láta hafa Kings Grey á
næstu vertíð ... Hann heitir
Tryggvi Ófeigsson og er stýri-
maður á Walpole og ég hef trú
á þvi, að það ætti að gefa hon-
um kost á að reyna sig .. .
Owen Hellyer spurði þá,
hvort Geir vildi ekki sjá til
þess, að Tryggvi Tcæmi uppá
skrifstofu og hefði tal af sér og
taldi Geir það vandkvæðalaust,'
sem og varð. Að lokinni vinnu
sinni um borð, mætti Tryggvi
uppi áskrifstofu Hellyers.
Hellyer bauð honum
vafningalaust Kings Grey í eitt
ár til reynslu. Nú er það efa-
laust að margur ungur maður
hefði tekið þessu boði fagnandi
og án þess að leyfa sér að setja
skilyrði, en þessi ungi maóur
sagði ákveðinn:
— Ég vil fá hann i tvö ár ...
Owen át þetta upp eftir hon-
um — tvö ár —
— Já, það getur verið að
óheppnin elti mig fyrsta árið
meðan ég er að þreifa mig
áfram, en ég skal fiska ...
Hann var ráðinn þarna á
stundinni til tveggja ára á
Kings Grey.
Um haustið fór Geir Zoéga að
venju út að ræða við Heilyers-
bræður um útgerðina í Hafnar-
firói næstu vertíð, það er
vertíðina 1925. Þá var það einn
dag, að Owen Hellyers biður
hann að koma með sér til
Beverley að líta á nýjan togara,
sem hafi verið að hlaupa af
stokkunum. Þetta var Imper-
ialist, stærsti togari þeirra
Hellyersbræðra, 160 feta lang-
ur og stærsti togari Englend-
inga'þá og 8-fetum lengri en
stærstu togarar okkar (Skalla-
grímur — t.d.).
Þar sem það átti að gera
togarann út frá Hafnarfirði
spurði Hellyer hvern Geir vildi
vélja sem skipstjóra á þetta
nýja skip.
— Tryggva Ófeigsson, svar-
aði Geir samstundis.
— Er það nú ekki fuli-mikið í
ráðizt með ungan og óreyndan
mann, spurði Owen — og er
ekki rétt að lofa honum að
reyna sig fyrst á Kings Grey,
eins og ákveðið hefur verið?
— Jú, það er rétt, að hann er
óreyndur og ungur maður, en
það er einmitt ungur maður,
sem á aö taka svona skip;
maður sem ekki er orðið ^ieitt
lát á. Allir okkar skipstjórar
eru af léttasta skeiði og teygjan
farin úr þeim. Það hentar þeim
ekki að fara að berjast á nýju
og dýru skipi. Það þarf
orustuglaðan ungan mann ...
Owen Hellyer ræddi málið
ekki meira í bili, en áður en
Geir fór aftur upp til Islands,
bað hann Geir að taka skilaboð
til Tryggva að finna sig, þegar
hann kæmi út i nóvember á
Walpole. Einnig bað hann Geir
að nefna ekki samtal sitt og
hans úti i Beverley. •
Geir flutti Tryggva skila-
boðin og þegar Tryggvi kom út
til Hull fór hann að hitta Owen
Hellyer, sem bauð honum með
sér úti Beverley að líta á hihn
nýja togara, Imperialist, sem
var þá að heita mátti fullbúinn.
Owen spurði Tryggva, hvernig
honum litist á þetta skip til
saltfiskveiða. Tryggvi taldi
skipið myndu vera það bezta
sem þekktist...
— Hvað heldurðu að þurfi til
að vera með svona skip? spurði
Owen.
— Maðurinn verður að vera
hæstur með afla, sagði Tryggvi.
— Það dugir ekki minna.
— Treystir þú þér til þess ?
spurði Owen
— Já.
— Þá er þetta þitt skip, sagði
Owen.
Þannig atvikaðist það, að
Tryggvi tók aldrei Kings Grey,
og þannig hófst frægðarferill
Tryggva Ófeigssonar á
Imperialist að sögn Geirs
Zoéga, sem manna bezt má vita,
hvað rétt er i því efni.
Og hvað hafði
svo maðurinn lært...
Tryggvi fékk Imperialist í
vertíðarbyrjun 1925 og hóf á
honum veiðar i salt. Guð-
mundur Jónsson á Skalla-
grimi er óumdeilanlega
frægasti aflamaður islenzkrar
togarasögu en aflaskýrslur eru
ónákvæmar og aflinn oft gefinn
upp aðeins i lifrarfötum en
fiskur mislifraður eftir árstíma
og veiðislóð, skippundatala
uppúr skipi sagði heldur ekki
nákvæmlega til um aflamagn,
fiskur var mjög misstaðinn
eftir lengd túra og þannig er
erfitt að meta nákvæmlega,
hver hefur verið jafnmestur
aflamaður á þeim tima, sem
Tryggvi er með Imperialist,
Guðmundur Jónsson með
Skallagrím, Guðmundur
Markússon með Tryggva gamla
og Ráðherrann og, Þórarinn
með Belgaum og siðar Júpiter.
En það er víst, að þessir menn
kepptu örugglega um þann titil
ár eftir ár frá 1925 og fram yfir
1930 að ný kynslóð aflamanna
var farin að ögra þeim hressi-„
lega. Óheppnin elti ekki
Tryggva fyrstu vertiðina með
Imperialist, eins og hann hafði
hálft í hvoru óttast. Afli
Imperialists á saltfisksveiðun-
um var 5985 skpd, en Skalla-
gríms 5603 skpd. Afli
Imperialist var 30 skpd. á
úthaldsdag en Skallagríms 28
skpd. Tryggvi gamli var með
svipaðan afla og raða þessir
þrír sér i efstu sætin vertiðina
1925. 1926 er Guðmundur
Framhald á bls. 23