Morgunblaðið - 01.09.1976, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. SEPTEMBER 1976
Aðalstræti 17 á Akureyri(fremst til hægri). t þessu húsi stofnaði Oddur Björnsson prentsmiðju sfna 1.
sept. 1901.
þá rísa upp ný forlög hér, og var
Þorsteinn M. Jónsson þá umsvifa-
mestur og síðar Bókaútgáfan
Noróri o.fl. og voru nær allar
bækur þeirra prentaðar í P.O.B.
Kom svo um skeið, að prentsmiðj-
an var ein mesta bókaprentsmiðja
í landinu. Margt blaða og tímarita
var einnig prentað þar: blöðin
Norðurland í nær 20 ár, Dagur
yfir 50 ár, Verkamaðurinn og
Islendingur um langt skeið.
Einnig tímaritin Ársrit
Ræktunarfélags Norðurlands frá
upphafi 1903, Ársritið Hlin um
tugi ára og Nýjar kvöldvökur auk
tímarita þeirra, sem bókaforlag
prentsmiðjunnar gefur út, Heima
er best og Týli, auk margra ann-
arra. Þannig hafa flest héraðarit
Norðurlands verið prentuð þar.
Árið 1922 seldi Oddur Sigurði
syni slnum og Ingólfi Jónssyni
lögfræðingi prentsmiðjuna.
Höfðu þeir báðir numið þar
prentiðn, og gerðist Sigurður nú
forstjóri prentsmiðjunnar um
skeið. En 1926 keypti Oddur
Steindór Steindórsson:
Prentverk Odds Björns-
sonar á Akureyri 75 ára
ÞAÐ er ekki algengt hér á landi,
að fyrirtæki gangi að erfðum frá
kynsióð til kynslóðar um áratuga
skeið, og haldi ekki einungis
óbreyttu nafni, heldur einnig við-
horfum og vinnubrögðum, að vísu
í fullu samræmi við tímann og
þróun þjóðfélagsins á hverjum
tíma. En eitt slíkt fyrirtæki á 75
ára afmæli nú 1. september. Er
það Prentverk Odds Björnssonar
á Akureyri sem hóf starfsemi sína
hinn 1. september 1901, og hefir
æ síðan sett svip á bæinn, og átt
drjúgan þátt í að skapa forystu-
hlutverk Akureytar norðanlands
sem stærsta og fullkomnasta
bókagerðarfyrirtæki utan höfuð-
staðarins.
Ekki voru þó bumbur barðar til
að fagna hinu nýja fyrirtæki á
Akureyri. Hið eina blað bæjarins,
Stefnir, lét þess að engu getið,
rétt eins og það væri síður frétt-
næmt, að ný prentsmiðja tæki til
starfa, en telja vandlega farþega
á skipum, sem til bæjarins komu,
en slikt gleymdist aldrei í bæjar-
fréttunum. Að vísu er Oddur
Björnsson „sem setur hér upp
nýja prentsmiðju" talinn meðal
farþega á Ceres 13. ágúst. Vera
má, að Birni Jónssyni, ritstjóra
Stefnis og eiganda hinnar hálfrar
aldar gömlu Prentsmiðju Björns
Jónssonar hafi þótt Oddur og
prentsmiðja hans litlir aufúsu-
gestir, óttast samkeppnina, að því
ógleymdu, að með hinni nýju
prentsmiðju átti að koma nýtt
blað til að berjast fyrir stefnu dr.
Valtýs Guðmundssonar, sem
Stefnir var mjög andvígur.
En Oddur Björnsson hafði hrað-
an á. Röskum hálfum mánuði eft-
ir komuna til Akureyrar tekur
prentsmiðjan til starfa, og
mánuði seinna kom fyrsta tölu-
blað hins nýja blaðs, Norður-
lands, út undir stjórn Einars
Hjörleifssonar Kvarans. En þá
varö það ljóst, að hér hafði verið
brotið blað I sögu bókagerðar og
biaða á Norðurlandi og raunar
landinu öllu. Ný öld var ekki
aðeins hafin í tímatali, heldur
einnig í íslensku prentverki.
Einar Hjörleifsson var þá þegar
þjóðkunnur sem einn slyngasti
biaðamaður landsins svo að eng-
um kom blaðstjórn hans á
Norðurlandi á óvart, en nýjungin
var í því fólgin, að Norðurland
var þá snyrtilegast og' best
prentað blað á islandi, bæði að
letri og uppsetningu. Var synt, að
þar fjallaði um maður, sem bæði
hafði kunnáttu, smekk og tæki til
að hefja nýtt tímabil í sögu
islenskrar prentlistar.
Stofnandi hinnar nýju prent-
smiðju, Oddur Björnsson, var
Húnvetningur, f. 18. júlí 1865.
Prentnámi lauk hann í Isafoldar-
prentsmiðju 1886, sigldi til Kaup-
mannahafnar 1889 til að afla sér
meiri þekkingar og færni í iðn
sinni en þá var kostur hér á landi.
Vann hann þar í Prentsmiðju J.H.
Schultz til 1901, að hann kom til
Akureyrar, sem fyrr segir. Jafn-
framt gekk hann þar í fagskóla
prentara, sem var nær einsdæmi
um islenska prentara þá. Var það
almannarómur, að hann væri
einn hinn færasti islendingur i
iðninni, og auk þess flestum
starfsbræðrum sínum betur
menntur af sjálfsnámi í hinum
ólikustu fræðum.
1 Kaupmannahöfn hóf Oddur
bókaútgáfu og gaf þar út Bóka-
safn alþýðu, er hófst 1897. Skortir
því Bókaforlag Odds Björnssonar
raunar aðeins eitt ár í áttrætt.
Bókasafn alþýðu var fullkomin
nýjung í islenskri bókagerð um
allan frágang og svip, svo að slikt
hafði ekki þekkst hér áður. Bóka-
valið var og með fágætum, og
sýndi hvorttveggja, að þar var að
verki kunnáttumaður í iðninni,
vel ménntaður á almenna vísu og
áhugamaður um að efla ísienska
menningu. En þetta voru þeir
hornsteinar, sem Oddur Björns-
son reisti fyrirtæki sitt á, að
ógleymdum þó hinum traustasta
þeirra allra, vandvirkni og þeim
metnaði að láta aldrei frá sér fara
annað en hið besta, sem auðið var.
Hin nýja prentsmiðja hóf starf-
semi sína í Aðalstræti 17. Var hún
þá ein fullkomnasta prentsmiðja
landsins bæði um vélakost og
leturval. Helstu véiar hennar
voru hraðpressa, handknúin að
visu, en gat engu að siður prentað
1000 eintök á klukkustund, lítil
fótstigin pressa fyrir smáprent,
pappírsskurðarvél og götunarvél,
en mörg smærri áhöld að auki.
Letur var fjölbreytt og eitt hið
fegursta, sem þá var til í landinu
og nýtískulegt I hvívetna. Var
prentsmiðjan ein hin fullkomn-
asta í landinu allt þar til Guten-
berg tók til starfa nokkrum árum
siðar. Þá var P.O.B. búin ýmsu
prentskrauti, sem þá var lítt
þekkt hér. Var allt, sem frá henni
kom, með sérstöku sniði, fegurra
og fjölbreytilegra en áður var titt.
Meðal annars, sem Oddur Björns-
son mun fyrstur hafa gert hér á
Iandi, voru skrautprentaðar
bókarkápur með litum. Þá hóf
hann og myndprentun, sem var
nær óþekkt í prentsmiðjunum
syðra. Fordæmi Odds hafði
greinileg áhrif til bóta íslenskri
prentiðn, og má sjá þess glögg
merki á fyrsta tug aldarinnar.
i fyrstu var Oddur eini lærði
prentarinn í prentsmiðjunni, en
auk prentvinnunnar hafði hann
meó höndum öll skrifstofustörf,
bókhald og umsvif út á við. En
brátt tók hann nema, og var fyrst-
ur þeirra Jakob Kristjánsson, sem
síðar lærði vélsetningu fyrstur
íslenskra prentara og kenndi
hana síðan bæði I Reykjavík og
síðar á Akureyri.
Jafnframt því að Oddur Björns-
son var brautryðjandi I iðninni
gerðist hann og forgöngumaður
um að efla menntun og hag prent-
ara. Hann átti manna mestan þátt
I stofnun iðnskóla á Akureyri, og
hann varð fyrstur íslenskra at-
vinnurekenda til að taka upp 8
stunda vinnudag á árunum
1919—1920.
Þegar eftir stofnun prentsmiðj-
unnar hóf Oddur bókaútgáfu og
bókagerð, enda þótt hann neydd-
ist til að hætta útgáfu Bókasafns
alþýðu sakir fjarskorts. En auk
sinna eigin bóka prentaði hann
margt bóka fyrir aðra aðila. Á
heimsstyrjaldarárunum fyrri dró
mjög úr bókaútgáfu á Akureyri,
og hélst svo fram undir 1930. En
prentsmiðjuna á ný og stjórnaði
henni síðan meðan kraftar entust.
Fram að þessu hafði lítil breyt-
ing orðið á tækjabúnaði prent-
smiðjunnar önnur en að mótor
var fenginn til að knýja hrað-
pressuna 1920. Var nú hvort-
tveggja að letur og tæki voru tek-
in að slitna jafnframt því sem
verkefnum fjölgaði við aukna
bókaútgáfu. Vélsetning hafði
haldið innreið sína í prentiðnað-
inn, og varð það til þess að Oddur
keypti setjaravél frá Noregi 1926.
Sá Jakob Kristjánsson, sem þá
var prentari f Danmörku um kaup
á henni, og kom hann til
Akureyrar um stundarsakir til að
koma vélinni fyrir og kenna
Sigurði O. Björnssyni meðferð
hennar. Varð hann fyrsti
starfandi vélsetjari á Akureyri og
kenndi mörgum þá iðn.
Heilsu Odds tók að hnigna
nokkru eftir 1930, og tók þá
Þrfr sonarsynir Odds Björnssonar, Gunnar, Geir og Bjarni, fyrir
framan hina nýju prentsmiðjubyggingu við Tryggvabraut á Akureyri.
Oddur Björnsson
prentmeistari.
Sigurður O. Björnsson
prentsmiðjustjóri.
Sigurður brátt við stjórn fyrir-
tækisins. Oddur lést 5. júlf 1945.
Skömmu eftir að Sigurður tók
við stjórn prentsmiðjunnar varð
sonur hans Geir S. Björnsson
verkstjóri og brátt önnur hönd
föður síns við stjórn Prent-
verksins, uns hann tók við aðal-
stjórn þess 1975 að föður sínum
látnum. Skrifstofustjóri og gjald-
keri hefir frændi hans Gunnar
Þórsson verið um langt skeið.
En þótt skipt hafi um nöfn for-
stjóranna, hafa þeir allir fylgt
dyggilega því merki og stefnu,
sem Oddur Björnsson markaði í
upphafi um vandaða vinnu, og að
halda prentverkinu í fararbroddi
um allt, er að prentiðn laut. Bóka-
útgáfa prentverksins færðist í
aukana, og undir stjórn þeirra
feðga hefir Bókaforlag Odds
Björnssonar nú um margra ára
skeið verið meðal stærstu útgáfu-
fyrirtækja landsins og vandlátt
um bókaval ekki sfður en bóka-
gerðina sjálfa.
P.O.B. hóf starfsemi sína eins
og fyrr sagði í Aðalstræti 17, og
átti þar heima til 1932, er það
fluttist í Hafnarstræti 90 í hið
gamla verslunarhús KEA. En
brátt reyndist þar of þröngt um
starfsemina, sem jókst með
hverju ári, og fluttist prentverkið
í eigið húsnæði f Hafnarstræti 88
1945. Var það nýreist steinhús,
tveggja hæða, 36x14 m. Og nú á
þessum tfmamótum er POB að
ljúka smíði nýrrar prentsmiðju-
byggingar, sem vera mun ein hin
fullkomnasta sinnar tegundar
hérlendis. Nýja byggingin er við
Tryggvabraut á Oddeyri, og er