Morgunblaðið - 20.11.1976, Qupperneq 15

Morgunblaðið - 20.11.1976, Qupperneq 15
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. NÓVEMBER 1976 15 Helgi J. Halldórsson: ísland væntir þess að alþingismenn og kenn- arar geri skyldu sína Kæri Sverrir. Af því að okkur tókst ekki að ræða neitt saman að gagni þeg- ar við sátum stutta stund við kaffidrykkju fyrir nokkru lang- ar mig áð skrifa þér nokkrar línur. Og þar eð efni bréfsins er ekki einkamál okkar í milli spillir ekki þó að fleiri lesi. Ég kann betur við að ganga opin- skátt til verks en hafa I frammi launmál í baksölum Alþingis eða treysta á fjölskyldutengsl. Síðastliðið sumar las ég allar umræður sem fóru fram á Al- þingi undir þingslit I vor um fslenska stafsetningu svo og umræður 1975 um sama efni. Ég var litlu nær um rökin fyrir þvf að þú og fleiri sækja svo fast að fá aftur inn í íslenskt ritmál z, hið umdeilda rittákn. Eg varð hinsvegar nokkru fróð- ari um þær bardagaaðferðir sem beitt er f þessari virðulegu stofnun, en það er önnur saga sem ég ræði ekki hér. Þú talar mikið um að þú þurfir að ná vopnum þfnum. En það skyldi nú ekki vera að þau séu ekki eins bitur og þú heldur og betri vopna sé annars staðar að leita. Ég átti engan hlut að brott- námi z úr fslensku ritmáli f september 1973 og vissi ekkert um þá breytingu fremur en þú fyrr en hún var auglýst. Hins- vegar fagnaði ég breytingunni en þú reist öndverður gegn henni. Nú skal ég segja þér og öðrum hvers vegna ég fagnaði brottnámi z úr fsl. stafsetningu. Fljótlega eftir að ég byrjaði að kenna fslensku 1945 komst ég á þá skoðun að misráðið hefði verið að taka z aftur inn f fsl. ritmál 1929 og fella hana f það kerfi sem þá var gert. Með aug- lýsingu stjórnarráðsins 1918 hafði z verið hafnað. Ástæð- urnar fyrir afstöðu minni voru einkum þessar: 1. Z hefur ekkert framburðar- gildi f íslensku eða réttara sagt: hún hefur sama framburðar- gildi og s. Hún á að bæta upp brottfall tannhljóðanna ð, d og t., sem falla brott í framburði, hvort sem þau eru stofnlæg eða bætast við í endingum. Þetta er gert til að varðveita tengslin við stofninn. Segja má að nokkurt gagn sé að þessu þegar tann- hljóðin eru stofnlæg. Þó er það nú svo að ekki er hægt að rita z réttilega nema finna fyrst brottfallið. Og hver er þá vinningurinn? 1 endingum sagna kemur z ýmist f staðinn fyrir stofnlægt t eða viðbótar t í endingum. Þar er víða að henni harla lftill vinningur og sum- staðar er hún fráleit. Hvaða vinningur er t.d. að þvf að rita ég sest með zt (sezt) en ég hef sest (sami framburður) með tzt (setzt)? Ég sé ekki betur en þetta sé hréin tölfræði sem á ekkert skylt við hljóðfræði og hefur aldrei átt. Þá er ærið langsótt sú regla að það hefur veiðst skuli rita með ðzt (veiðzt). Það skýrist með því að sögnin beygist f kennimyndum í germynd: veiða — veiddi (veiðdi) — hef veitt (veiðt). Þarna verður samlögun sam- kvæmt þeirri reglu að hinn sterkari ræður, ð er linast tann- hljóða en t harðast. í miðmynd- inni bætist st við germyndina. Það hefur veiðst. Aður ritað hefur veiðzt. Þarna kemur z í staðinn fyrir s f miðmyndar- endingunni og t sem bættist við f lýsingarhætti þátfðar f hvorugkyni germyndar. Sum- staðar var z ranglega rituð vegna samræmis. Venja var að rita: Hann hefur ferðast með z (ferðazt) en fyrir þvf eru engin málfræðileg rök. Sögnin að ferðast er miðmyndarsögn sem er ekki til í germynd. Hann hefur ferðað — er tilbúin ger- mynd. Ég á erfitt með að skilja röksemd, sem sumir hafa haldið fram, að þeir geti ekki gert sig skiljanlega i ritmáli nema nota z en geti gert sig skiljanlega f talmáli þrátt fyrir brottfall tannhljóðanna. Ef menn skilja ekki að hist og flust er lýsingarháttur þátfðar af sögnunum að hitta og flytja, hvernig fara þeir þá að þvf að skilja að þú lást og brást er þátíð af sögnunum að liggja og bregða? 2. Þá er það verulegur ókostur við notkun z að ekki er talið fært að byrja að kenna hana fyrr en í 7. bekk grunnskóla, sbr. fengna reynslu á liðnum árum svo og 4. grein í frum- varpi til laga um fsl. staf- setningu flutta af Gylfa Þ. Gíslasyni o.fl. á Alþingi 1975. Hún hljóðar svo: „Heimilt skal menntamálaráðherra að kveða svo á, að þess skuli ekki krafizt f 1.—6. bekk grunnskóla, að kennt sé að nota z, og f stað tzt megí nota st, t.d. rita styst, stystur, flust, breyst o.s.frv." Hér er gert ráð fyrir að kenna brottfall tannhljóða talmálsins í 6 fyrstu af 9 bekkjum grunn- skóla, en sfðan á að taka upp í 3 efstu bekkjum kennslu á rit- tákni sem hefur ekkert fram- burðargildi í íslenskri tungu. 3. Það fer óhjákvæmilega mikill tfmi f að kenna og læra notkun z. Samkvæmt kerfinu frá 1929 — eða eins og það hefur verið útfært — þrengir hún sér inn á svo mörg svið málsins, a.m.k. meðan verið er að kenna hana, eins og gjörla má sjá á kennslubókum f staf- setningu. Nýleg könnun á tfðni bókstafa f skáldsögunni Hreiðrinu eftir Ólaf Jóhann Sigurðsson sýnir hinsvegar að hún er ekki fyrirferðarmikil f fallegu og vönduðu máli. Kom sú niðurstaða mér ekki á óvart. Ég sagði eitt sinn við kunningja minn að einu lýtin á ljóðabók- um Ólafs Jóhanns Sigurðs- sonar, Að laufferjum og Að brunnum, væru þau að ljóðin væru prentuð með z. Þetta hornótta rittákn, sem hefur ekkert sjálfstætt hljóðgildi, fellur svo ..a að kliðmjúkum ljóðum. Að sjálfsögðu er viss þjálfun fólgin f þvf að læra að rita z eftir settum reglum og einnig fróðleikur. En er þessi fróðleik- ur ekki of dýrt keyptur og er ekki hægt að öðlast hann eftir öðrum leiðum? Og nú kem ég að meginefni þessa bréfs. Þegar rætt er um stafsetningu megum við ekki gleyma því að mál er tjáningarmiðill f samskiptum manna. Búningur málsins, starfsetningin, þarf að henta þessu hlutverkl Þess vegna er vafasamt að vera f daglegri notkun að burðast með rittákn sem á sér ekkert hljóð- gildi og er eingöngu notað til fróðleiks. Hið sama má auð- vitað segja um y. En sá er þó munurinn að y er f kjarna máls- ins en z hangir utan á þvf. Svo er annað. Y er alltaf orðið til við hljóðvarp og segja má að hljóðvörpin séu enn lifandr f málinu. Enn er hægt að mynda nýyrði með hljóðvarpi. En er ekki hægt að afla sér fróðleiks um þróun málsins án þess að hafa hann grunnmúrað- an í daglegt mál, þennan tjáningarmiðil f • viðskiptum manna? Vissulega. Þú minntist á tvenns konar æ. Engin hefur lagt til að taka þau aftur upp f daglegt mál. Þó væri mikill fróðleikur fólginn f þvf að rekja uppruna þeirra, og sennilega væri það sfst erfiðara en hvort heldur er að finna uppruna y eða z. Æ f fslensku er orðið til við i-hljóðvarp annaðhvort úr á eða ó (láta — læti, góður — goeði) En eins og ég sagði er hægt að afla sér þess fróðleiks eftir öðrum leiðum en gegnum stafsetningu daglegs máls. Til eru útgáfur með slfkri staf- setningu. Sannarlega er við nóg að fást við kennslu íslenskrar staf- setningar þó að henni sé ekki íþyngt með fróðleik aðeins fróðleiksins vegna. Hinsvegar er misskilningur að staf- setningarkennsla sé erfiðari en aðrir þættir málsins. Að engum námsþætti er hægt ganga eins reglufast og vafningalaust og að stafsetningu. Það er eins og að herða rær á færibandi í síldarbræðslu. Ég gerði það á námsárunum. En eigi ég að kenna samningu ritgerða eða lestur bókmennta, verð ég að setja alla heilastarfsemina f gang. Þó hef ég aldrei látið nemendur mína greina Völuspá setningafræðilega. En sú var tfðin að til mfn komu nemendur úr Menntaskólanum f Reykja- vík og báðu mig að þjálfa sig í að greina Völuspá f setningar- hluta af því þeir ættu að taka próf í þvf. Þú ert stundum nokkuð harð- orður f garð kennara sem van- rækja starf sitt. Ekki mun ég kveinka mér undan þvf þó mér og öðrum sé sagt til syndanna. Allir hafa gott af þvf. Á 17. og 18. öld og reyndar síðar var sagt: „Nú eru flestir sótraftar á sjó dregnir." Stéttarbróðir minn á 20. öld vildi heldur orða það þannig að nú væri sótraftar af sjó dregnir til að gerast getu- litlir kennarar. Ég er einn slík- ur sótraftur á sjó dreginn f hinni fornu merkingu og af sjó dreginn samkvæmt orðfæri þess kennara á tuttugustu öld sem telur sig hafa vald til að dæma stéttarbræður sfna. En sá sem kennir á æðri stigum sem kaflað er, hvort sém það er í hinu virðulega menntasetri við Lækjargötu eða annars staðar, ætti að minnast þess að til eru Framhald á bls. 19 Opið bréf til Sverris Hermannssonar —---_ iekjuin hjóna skipt til leiminga eimtatóingaíatv^^tSí^ Kolbrún S. Ingólfsdóttir, Hamborg: Breyting skattakerfis Skattamál manna eru alltaf við- kvæmt efni. Flestir álfta þó, að skattar séu nauðsynlegir. Það hafa alla tíð verið einhvers konar álögur á mannfólkinu, þótt þær hafi ekki alltaf verið nefndar skattar. Skattakerfi okkar er alltaf að verða flóknara og flóknara. Þeir, sem fjalla um þessi mál, hafa látið f það skína, að- það sé hreinlega völundahús á enda. Alltaf koma nýjar tillögur og nýjar álögur. Lfklega má gera ráð fyrir þvf, að hver eintaklingur greiði um 50 til 60% launa sinna til hins opinbera í formi skatta, útsvars, tolla, sölu- skatts og alls kyns álagna. Eftir lestur Reykjavfkurbréfs Morgunblaðsins þann 10. október sfðastliðinn, komu ýmis atriði f huga minn, sem mig langar til að vfkja að. Það má eiginlega skipta skatt- greiðendum f hópa eftir þeim hlunnindum, sem hver fær af hálfu skattayfirvalda. Þar er fyrst að nefna giftar kon- ur, sem vinna úti og eiga eigin- mann, sem einnig vinnur fyrir kaupi. 50% af launum konunnar eru skattfrjáls. Þó fá hjónin ekki tvöfaldan persónufrádrátt ein- staklings. 1 öðrum hópnum eru einstæð foreldri. Fyrir utan það, að ein- stætt foreldri fær persónufrá- drátt hjóna, verður það að greiða fullan skatt af sínum launum og það sem einstaklingur, jafnvel þótt börn séu á framfæri þess. Og svo má nefna einstaklinga. Þeir hafa fæst skattfríðindi, þar sem þeir eru álitnir bezt settir af öllum skattþegnum þjóðfélagsins, og lifa einir af sínum launum. Og að lokum mætti nefna kvænta menn, sem eru eina fyrir- vinna heimilsins. Þeir leggja til grundvallar sínu heimilislífi ein laun. Þeir fá engin 50% til frá- dráttar, þótt segja megi, að þeir hafi að minnsta kosti einn ein- stakling á sfnu framfæri. Einnig má búast við, að hjónin eigi ein- hver börn og þá vandast málið. Reyndar verður maður að gera ráð fyrir því, að þjóðfélagið borgi þannig kaup, að maður með fjöl- skyldu eigi að geta séð fyrir sér og sfnum, án þess að eiginkonan þurfi líka að vinna úti, en því fylgir að börnin þurfa að vera í leikskólum rfkis og bæjar árum saman, þar til skóli og gata tekur við. Þrátt fyrir persónufrádrátt hjóna til handa einstæðum for- eldrum, eru þessir þegnar verst settir innan þjóðfélagsins. Karl- maður, sem sér einsamall um heimili og börn, hefur það þó mun betra fjárhagslega, en til að mynda kona, sem verður ef til vill að fara allt í einu út á vinnumark- aðinn eftir margra ára hlé. Hús- móðir, sem fer út að vinna, á afar erfitt með að fá sér viðunandi vinnu með góðum launum, sem hún hefur þó fulla þörf á. Það er auðveldara að vera „ólærður" að heimilisstarfi en á vinnumarkað- inum. Maður fhugar oft, hvers vegna þjóðfélagið verðlaunar giftar kon- ur fyrir að vinna úti, en lætur þær konur, sem vinna heima við, ekki sitja við sama borð, svo og þá þjóðfélagsþegna, sem einir sjá um uppeldi barna sinna. Jafnrétti er ágætt, en það nær bara alls ekki inn á hvert heimili í skattamálum. Og að jafnvel yfirvöldin skuli styðja þá stefnu, að mismuna borgurum sfnum, jafnt körlum sem konum, er mér eiginlega tor- skilið. Grundvallaratriði skattkerfis okkar, sem er að miða hlunnindi við fjölskyldustærð og fjölskyldu- stöðu, er ekki réttlátt í fram- kvæmd. Mig langar til að koma fram með eftirfarandi tillögur. 1. Allir fá sama persónuafslátt án tillits til stöðu eða starfa innan þjóð- félagsins. 2. Hjón, sem vinna bæði úti, fái 25% launa sinna skatt- frjáls. 3. Hjón, þar sem einungis annar aðilinn vinnur úti, fái 40% launa sinna skattfrjáls. Þar með væri vinna húsmóður loksins met- in. 4. Einstæð foreldri fái 50% launa sinna skattfrjáls. Það tekjutap, sem rfkið myndi verða fyrir vegna þessara breyt- inga og það telur sig ekki þola, mætti koma f veg fyrir með því að hækka skattprósentuna. Þessar tillögur myndu að mfnu áliti auka réttlæti þjóðfélags okk- ar hvað varðar skattmál. Einnig væri ekki úr vegi, að vinnuveitendur, verkalýðsfélög, ríki og bær tækju höndum saman og reyndu að hjálpa þeim ein- stæðu foreldrum, sem allt í einu standa uppi með börn og bú. Það eru til alls konar trygging- ar innan þjóðfélagsins, en engin nær til þessa fólks, svo nokkru nemi. Mætti ekki veita kvenfólki, sem þarf fyrir heimili :ð sjá, möguleika á þvi að mennta sig í þvf starfi, sem þær hafa áhuga á? Bezt væri, að þær gætu mennt- að sig hálfan daginn með aðstoð opinberra trygginga, og hinn helming dagsins myndu þær nota á vinnumarkaðinum. Sama ætti að gilda fyrir karlmenn, sem eru einir með sitt heimilishald. Koma á námskeiðum fyrir þá í heimilis- rekstri og aðstoða þá til að aðlag- ast þessari breyttu aðstöðu, sem reynist þeim oft erfið. Þetta er afar erfitt vandamál, en ég held, að allir séu sammála um, að góð menntun verði ekki aftur tekin. Því betur sem þjóðfélagið er menntað, þeim mun meiri af- rakstur gefur það af sér. Því heil- steyptara heimilislíf, sem við bjóðum börnum okkar, þeim mun betra verður þjóðfélagið. , hér hefur legt er _ bei af þclm 6róa. sem > Og llllll fjölskyldan, veroui nu ®'ns sem hér var Reykjavíkurbréf »Laugardagur 9. október .„•roehvertþeirf^a ,em nauðsynlecur e »ð ekkerf^ dómgreind 1 vit * milij Vttggur v var h»nn s bústaö»k»uP°l skólabókardæ* langt mörg ij eru leidd. vega að alnt um. sem ÞJ frjilsumj

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.