Morgunblaðið - 22.02.1977, Síða 16

Morgunblaðið - 22.02.1977, Síða 16
* 16 í höndum heimamanna A þingkjali 168 flyt ég tillögu til þingsályktunar um athugun á sölu Graskögglaverksmiðjunnar í P’latey á Mýrum í Austur- Skaftafellssýslu. í tíllögunni er lagt til, að ríkis- stjórninni sé falið að rannsaka möguleika á að selja samtökum bænda í Austur-Skaftafellssýslu Graskögglaverksmiðjuna í Flatey á Mýrum. Ég vil í upphafi leggja ríka áherzlu á, að hér er einungis lagt til að rannsaka möguleikana á sölu verksmiðjunnar. I stuttri greinargerð er bent á þá stað- reynd að framkvæmdin var fyrst og fremst fyrir frumkvæði heima- manna sjálfra og sú eindregna skoðun flutningsmanna látin i ljós, að fyrirtæki sem þetta sé bezt komiðí höndum þeirra. Framfarir í vinnslu og dreifingu Um langan aldur hefur íslenzk- ur landbúnaður verið mjög fast- mótaður. Hinar ytri aðstæður, svo sem landkostir, ræktunarkostir og veðrátta hafa mótað land- búnaðinn að nokkru að stað- háttum hvers byggðarlags. Þótt á siðari árum hafi átt sér stað mikil uppbygging og vélvæðing i land- búnaði, þá hefur fjölbreytni í framleiðslu hans á framleiðslu- stigi líti aukizt. I vinnslu og dreif- ingu hefur hins vegar átt sér stað mikil breyting. Vinnslustöðvar hafa verið reístar og iðnaður stór- aukizt, sem fær hráefni frá land- búnaði. Það er svo mál út af fyrir sig, að hin mikla verðmætaaukn- ing i landbúnaði hefur ekki siður komið þéttbýiinu til góöa, þar sem verzlun með vörur landbúnaðar- ins fer að mestu fram þar. Menn standa sem sagt gagnvart þeirri staðreynd, að umsvif í landbúnaði á síðari árum hafa ekki að marki lagfært byggðaþróunina í landinu. Sá þáttur verður þó ekki rakinn hér nánar, þótt erfitt sé að hugsa sér, að til langframa verði litið framhjá þessari staðreynd, heldur reynt að efla sveitirnar með nýjum verkefnum. Fóðuriðnaður í þessum efnum sem öðrum eru þó til undantekningar. Ný fram- leiðslugrein í landbúnaði hefur á síðari árum hafizt til nokkurs vegs, en það er fóðuriðnaðurinn. Arið 1962 voru fyrstu grænfóður- verksmiðjurnar reistar, en þær eru eins og kunnugt er i (lunnars- holti '63 og á Hvolsvelli 62. Síðan bættust við verksmiðjurnar í Brautarholti á Kjalarnesi, í Dölum vestur (23), þrjár litlar verksmiðjur — Svalbarðsströnd — Brautarholt á skeiðum — Fjallafóður, Eyjafjöllum — i framleiðslu heyköku og verk- smiðjan í Flatey í Austur- Skaftafellssýslu, sem þessi tillaga fjallar einmitt um. Aðdraganda MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 22. FEBRÚAR 1977 Valddreifing: að byggingu verksmiðjunnar i P'latey er ótvírætt að rekja til þeirra ræktunarframkvæmda, sem bændur í sýslunni höfðu unnið að, m.a. á félagslegum grundvelli, allt frá árinu 1962. Sú ræktun var stærri í sniðum en áður hefur þekkzt og auk þess sem í landbúnaði í sýslunni náðist Sverrir Hermannsson Fyrirtæki í höndum heimaaðila nú stórbættur árangur, var veldur þó þrennt mestu um; 1. mönnum nú enn ljósara en áður Hringdansinn í kerfinu sem hinir ákjósanlegu ræktunarkostir embættismennirnur slá undir af þar i sýslu. Er þá ótalið sem mestu varðaði og réð raunar úr- slitum um stofnun verksmiðj- unnar, en það var hið mikla starf samtaka bændanna í sýslunni að vinna að framgangi málsins, og síðar, við upphaf framkvæmd- anna, áð taka að sér framkvæmd ræktunarinnar, sem var auðvitað forsenda þess að verksmiðju- rekstur gæti hafizt. Þessi fáu orð um aðdraganda að verksmiðju- framkvæmdum læt ég nægja til að sýna, hvern hlut bændur í Austur-Skaftafeilssýslu hafa átt að þeim framkvæmdum og þar að leiðandi hversu starfsemi verk- smiðjunnar er, eða a.m.k. ætti að vera, nátengd störfum bændanna þar. Eignarformið hemiil á hraða verkþátta Margir þeir, sem unnið hafa að uppbyggingu Flateyjarverksmiðj- unnar hafa lagt af mörkum gott starf, og meta verður það að verð- leikum, að verksmiðjan er nú komin í sæmilegt rekstrarform. En ýmsa og raunar marga erfið- leika og tafir, sem orðið hafa á hraða hinna einstöku verkþátta, er að rekja til þess eignarforms, sem nú er á verksmiðjuani. Þar setningi. 2. Takmarkantr a fjár- magnsöflun, sem bundnar eru við það eignarform, sem nú er. 3. Ekki eins hnitmiðuð forysta og þörf er á vegna fjarlægðar foryst- unnar. Ekki þykir mér ástæða til að ræða þessa þætti frekar, þar sem uppbyggingu verksmiðjunnar er að verulegu leyti lokið og ætti þessi skipan að gera starfseminni í Flatey minna til hér eftir en hingað til. Þótt reynslan af bygg- ingu verksmiðjunnar í Fiatey bendi ótvírætt til, að heppilegra sé að slíkt fyrirtæki sé í eigu aðila i héraði, sýnist mér þó. að rök- semdir, er snerta framtíðina, séu enn ótvíræðari. Það sem kemur fyrst fyrir sjónir er, að hér er um landbúnað að ræða og fram til þessa hefur þótt bezt hæfa, að AIÞMGI hann væri í höndum bændanna í landinu. Verksmiðjurekstur í fóðurframleiðslu og búskapur bændanna á það sammerkt, að hann grundvallast á ræktun túna og grænfóðurakra. Því er það, að þar sem bændurnir hafa náð tökum á að rækta og uppskera fyrir sín eigin bú, er þeim hægur vandinn að inna af hendi hlið- stætt verkefni fyrir grænfóður- framleiðslu, og raunar er reynsla þeirra dýrmæt trygging fyrir að vel farnist í þeim efnum. Ein fjolskylda skapar atvinnutækifæri 5 til viðbótar Oftlega hefur verið á það bent, að einhver tiltekinn atvinnuvegur eða framleiðslugrein gæfi færi á nýjum verkefnum á öðrum sviðum. Formaður Stéttarsam- bands bænda sagði nýverið frá því, að framleiðsla einnar fjöl- skyldu í landbúnaði fengi fimm fjölskyldum starf við sölu og vinnslu á framleiðsluvörum at- vinnugreinarinnar. Að þessu ber mjög að hyggja varðandi verk- smiðjuna í Flatey. Þegar slík framleiðsla er fjarri þéttbýli og vinnuafl þvi ekki tilækt á staðn- um, væri æskilegt, að unnt reynd- ist að fá önnur viðfangsefni við hliðina á verksmiðjunni. E.t.v. gætu ýmis verkefni beinlínis átt þar samleið, t.d. viðgerðarþjón- usta af ýmsu tagi. Enn fremur ýmsar greinar létts iðnaðar. Þótt gengið sé út frá þeirri forsendu, að ríkið skili verksmiðju- rekstrinum skammlaust er aug- ljóst, að það megnar ekki að laða fram önnur þau áform, sem æski- legt væri að yxu þar upp einnig. Slikt getur ekki orðið með öðrum hætti en þeím, að heimaaðilar og þá sérstaklega sveitarfélögin sjálf hafi þar forgöngu um. Traust kaupenda framleiðslunnar Enn er ótalinn sá þátturinn, sem ég tel hvað mestan, en það er að samræma sjónarmið og hags- muni framleiðandans og kaup- andans. Þar kemur þá fyrst til athugunar verðlag á framleiðslu verksmiðjunnar. Þótt að baki kostnaði á slíkri framleiðslu séu margir þættir, mun þó hag- kvæmni og vinnutilhögun valda mestu um þegar fram líða Þingræða Sverris Hermannssonar um grasköggla- verksmiðju í Flatey á Mýrum stundir. Með því að fá samtökum bænda slíkan rekstur í hendur, verður um leið eðlilegt aðhald í rekstri verksmiðjunnar, þar sem sameinast í einum punkti sjónar- mið bóndans, að framleiðslan verði verðlögð á því verði, að hún reynist í búrekstri fjárhagslega hagkvæm, og framleiðandans að framleiða vöru, sem tryggir verk- smiðjureksturinn, en nýtur jafn- framt trausts kaupandans. Vera má, að mönnum þyki sú tillaga, sem hér liggur fyrir, ótímabær, þar sem milliþinga- nefnd skipuð af landbúnaðarráð- herra hefur málið í heild til endurskoðunar og mun nefndin skila áliti bráðlega. Ég vil þó leggja áherzlu á, að þessu tvennu er óþ^arft að blanda saman, m.a. vegna þess að hér er einvörðungu rætt um eignarform á verksmiðj- unni og nálega útilokað að hugsa sér, að breytt skipan í þeim efn- um varðandi verksmiðjuna f F’Iat- ey geti gengið i berhögg við væntanlegar tillögur i þessum málum. Valddreifing Að lokum legg ég áherzlu á, að sú tillaga, sem hér er til umræðu, felur aðeins í sér könnun á hvort hugsanlegt sé að breyta til um eiganda graskögglaverksmiðj- unnar í Flatey. Auðvitað er já- kvæð afstaða beggja aðila, þ.e. samtaka bænda i Austur- Skaftafellssýslu og ríkisins, for- senda þess, að svo geti orðið. Afstaða þessara aðila hlýtur að mótast af undangengnum viðræð- um milli þeirra um málið. A það vil ég legg.ja áherzlu, að sala er vart hugsanleg af hendi ríkisins heldur öllu heldur afhending. Afhending eða sala ríkisins á fyrirtækjum, sem það hefir reist, eða eignazt með öðrum hætti, í hendur sveitarfélögum, samtaka heimaaðila eða einstaklinga, er sú valddreifing sem fyrst og fremst.á að koma til álita. Stjórnarfrumvarp: Stjórnskipan Póst- o g símamálastofnunar breytt — Umræða um atvinnulýðræði Halldór E. Sigurðsson, samgönguráðherra. mælti í gær í efri deild Alþingis fyrir stjórnarfrumvarpi til laga um stjórn og starfrækslu póst- og síma, sem ætlað er að leysa af hólmi liðlega 40 ára göm- ul lög að stofní til. Póstur og sími er stærsta rikisstofnunin og snertir beint og óbeint daglegt líf hvers lands- manns, sagði ráðherrann, og því nauðsynlegt, að vanda vel til lagasetningar hér að lútandi. Rakti hann i ítarlegu máli sögu stofnunarinnar allt frá fyrstu lögum um hana (nr. 8/ 1 935). Frumvarpið felur í sér að- skilnað i stórum dráttum milli stefnumörkunar (yfirstjórn- unar) og rekstrar. Þetta þýðir verulegan flutning á verkefn- um og forsjá mannafla út í umdæmín, sem verða fjögur, i samræmi við valddreifingar- og byggðastefnusjónarmið Umdæmin verða stærri og sjálfstæðari starfseiningar. Stofnunin skiptist að öðru leyti i fjórar höfðudeildir: Fjármáladeild, tæknideild, umsýsludeild og viðskipta- deild Stjórnunar og rekstrar- aðilar stofnunarinnar gera sameiginlegar áætlanir til nokkurra ára, sem lagðar verða fyrir Alþingi ýmist sem fjárlagatillögur eða langtima- áætlanir. Samkvæmt bráða- birgðaákvæði nær fyrsta áætlunin til áranna 1978 og 1979 en verða síðan gerðar til fjögurra ára í senn. Lögin kveða nánar á um starfssvið og einkarétt stofn- unarinnar sem ber framvegis nafnið Póst- og símamála- stofnunin, ef frumvarpið verður að lögum. Frumvörp milli deilda. Fjögur frumvörp voru af- greidd frá efri deild (til neðri deildar) í gær: 1) Framlag íslands til Alþjóðagjaldeyris- sjóðsins, 2) Lífeyrissjóður bænda, 3) Viðbótarsamning- ur milli íslands og annarra Norðurlanda um aðstoð i skattamálum og 4) Skot- vopn. Atvinnulýðræði. Sighvatur Björgvinsson (A) mælti fyrir frumvarpi þingmanna Alþýðuflokksins um atvinnulýðræði. Frum- varpið, sem er að hluta sniðið eftir norskri löggjöf, en að- hæft hérlendum aðstæðum, fjallar um hlutdeild starfs- manna í stjórn fyrirtækja og stofnana, um samstarfs- nefndir starfsfólks og eig- enda fyrirtækja, og tilheyr- andi breytingar á gildandi lögum um hlutafélög, sam- vinnufélög og tiltekiri ríkis- fyrirtæki í sambandi við efni frumvarpsins. — Nokkrar umræður urðu um málið Það kom fram I máli Eðvarðs Sigurðssonar (Abl) að milli 60 og 70% vinnuþega hér á landi væru í atvinnu hjá fyrir- tækjum og stofnunum, sem væru í eigu ríkis, sveitar- félaga eða samvinnufélaga. Hliðstæðum málum hefur oft áður verið hreyft á Alþingi, en þá í formi tillagna til þingsályktunar.

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.