Morgunblaðið - 28.04.1977, Blaðsíða 24

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. APRIL 1977,
24
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingasjóri
Ritstjóm og afgreiSsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavlk.
Haraldur Sveinsson.
Matthlas Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni GarSar Kristinsson.
ASalstræti 6, slmi 10100.
ASalstræti 6, slmi 22480
Valdajafnvægið
á N-Atlantshafi
Nokkrar umræður urðu
um varnarmál á Al-
þingi í fyrradag. Þar lýsti
Einar Ágústsson utanríkis-
ráðherra yfir því, að hann
væri enn sömu skoðunar
og hann hefði verið í
vinstri stjórninni, að varn-
arliðið ætti að hverfa af
landi brott í áföngum, hins
vegar ættu Bandaríkja-
menn að haldá hér áfram
um sinn lendingarrétti fyr-
ir herflugvélar. Utanríkis-
ráðherra sagði að þessi
stefna hans hefði ekki hlot-
ið kjörfylgi í kosningunum
1974 og samstarf Sjálf-
stæðisflokks og Framsókn-
arflokks hefði leitt til þess,
að samstarfsaðilar hefðu
þurft að slá um tíma af
hörðustu afstöðu sinni. Þá
sagði Einar Ágústsson, að
varnarliðið hefði verið ein-
angrað meir en áður var
með ýmsum aðgerðum,
stefnt væri að því, að varn-
arliðsmenn byggju allir
innan vallarins og skilja
bæri að farþegaflug og her-
flug með væntanlegri flug-
stöðvarbyggingu. Þar vísar
ráðherrann til þess sam-
komulags sem gert var
haustið 1974 og hefur
Morgunblaðið verið
fylgjandi þeim samningi.
Jafnframt þessu sagði Ein-
ar Ágústsson hins vegar,
að hann væri andvígur úr-
sögn íslands úr Atlants-
hafsbandalaginu, það væri
sannfæring sín, að Atlants-
hafsbandalagið væri for-
senda valdajafnvægis í
heiminum, sem friður
grundvallaðist á. í því sam-
bandi vitnaði hann til um-
mæla aðstoðarutanríkis-
ráðherra Sovétríkanna,
sem hér var fyrir skömmu,
þess efnis, að slíkt valda-
jafnvægi væri forsenda
friðar í heiminum.
Þessi ummæli utanríkis-
ráðherra eru þess eðlis, að
óhjákvæmilegt er að gera
þau að umtalsefni. Á tím-
um vinstri stjórnar mátti
ætla, að framsóknarmenn
hefðu látið draga sig svo
langt í átt til þess að segja
varnarsamningnum upp
sem raun bar vitni, vegna
þess, að þeim væri í mun að
halda stjórnarsamstarfinu
við lýði. Slíkar ástæður eru
ekki fyrir hendi nú. Sam-
starfsflokkur Framsóknar-
flokksins í ríkisstjórn,
Sjálfstæðisflokkurinn, hef-
ur mjög eindregið barizt
fyrir áframhaldandi varn-
arsamstarfi við Bandarík-
in. Ummæli utanríkisráð-
herra nú koma því nokkuð
á óvart.
Þá vekja þessi ummæli
utanríkisráðherra athygli
af þeim sökum, að ósam-
ræmi er í orðum hans um
varnarsamstarfið og valda-
jafnvægið. Svo virðist, sem
grundvallarskoðun utan-
ríkisráðherra sé sú, að
valdajafnvægi i heiminum
sé forsenda friðar.
Hann telur Atlantsnafs-
bandalagið og tilvist þess
eina helztu forsendu valda-
jafnvægis og þess vegna
styður hann eindregið að-
ild íslands að Atlantshafs-
bandalaginu. Hann vill
stuðla að valdajafnvægi,
sem aftur stuðlar að friði.
Það er auðvitað öllum ljóst
og þarf ekki að hafa um
það mörg orð, að ef nú væri
fylgt fram þeirri stefnu
Einars Ágústssonar utan-
ríkisráðherra, að flytja
varnarliðið af landi brott í
áföngum, mundi það raska
stórkostlega valdajafnvæg-
inu á N-Atlantshafi. Um
þetta þarf ekki einungis að
hafa skoðanir Morgun-
blaðsins, heldur mundi ut-
anríkisráðherra áreiðan-
lega fá þessi sömu viðbrögð
i utanríkisráðuneytum
allra höfuðborga Norður-
landa, einnig í Helsingfors.
Brottför varnarliðsins frá
Keflavíkurflugvelli mundi
valda geysilegri röskun á
valdajafnvægi í okkar
heimshluta. Hún mundi
leiða til þess að mjög hall-
aði á aðildarríki Atlants-
hafsbandalagsins á þessu
svæði, og alveg sérstaklega
mundi hún hafa í för með
sér mjög erfiða stöðu lýð-
ræðisríkjanna á Norður-
löndum, Noregs, Danmerk-
ur, Svíþjóðar og Finnlands.
Noregur og Danmörk
liggja undir mjög auknum
hernaðarþrýstingi frá
Sovétríkjunum, og það er
auðvitað alveg ljóst, að slík
röskun valdajafnvægis á
N-Atlantshafi, sem leiða
mundi af stefnu utanríkis-
ráðherra íslands gagnvart
varnarliðinu, hlyti að
stofna lýðræði, frelsi og ör-
yggi frændþjóða okkar á
Norðurlöndum i hættu, að
ekki sé talað um okkur ís-
lendinga sjálfa, og þar með
friðinum á þessum slóðum.
Út frá þessum röksemd-
um á Morgunblaðið erfitt
með að skilja yfirlýsingar
Einars Ágústssonar á Al-
þirigi í fyrradag. Það er
augljóslega mótsögn í því
að hvetja annars vegar til
brottfarar varnarliðsins nú
en vilja hins vegar stuðla
að valdajafnvægi. Ástæða
er til að undirstrika, að
ólíku er saman að jafna,
hvort óbreyttur þingmaður
lýsir persónulegum skoð-
unum sínum eða ráðherra í
ríkisstjórn. Þessi afstaða
Einars Ágústssonar veldur
því að sjálfsögðu, að yfir-
lýsingar beggja forystu-
manna Alþýðuflokksins að
undanförnu, þeirra Bene-
dikts Gröndals og Gylfa Þ.
Gíslasonar um ótviræða og
afdráttarlausa afstöðu Al-
þýðuflokksins til varnar-
samstarfsins við Bandarík-
in og aðildar íslands að At-
lantshafsbandalaginu fær
margfalda þýðingu. Það er
ljóst, að lýsi persónulegar
skoðanir utanríkisráðherra
meginstefnu Framsóknar-
flokksins í varnarmálum er
sú brotalöm í sameiginlegri
afstöðu þeirra þriggja lýð-
ræðisflokka, sem mótuðu
upphaflega stefnuna í ör-
yggis- og varnarmálum
1949 og 1951, að ástæða er
til að hafa áhyggjur af.
Þeir kjósendur í landinu,
sem reynslan hefur sýnt að
eru meirihluti þjóðarinn-
ar, sem vill standa vörð um
stefnu okkar í utanríkis- og
varnarmálum, hljóta að
sjálfsögðu að veita því
eftirtekt, að þessa ein-
dregnu og ótvíræðu af-
stöðu er sem stendur ein-
ungis að finna í tveimur
flokkum, hjá Sjálfstæðis-
flokknum og Alþýðu-
flokknum. Að vísu mátti
skilja orð Ólafs Jóhannes-
sonar, formanns Fram-
sóknarflokksins, í ræðu á
miðstjórnarfundi Fram-
sóknarflokks fyrir skömmu
á annan veg en ummæli
Einars Ágústssonar í fyrra-
dag.
Hér er um að tefla hin
viðkvæmustu öryggismál
þjóðarinnar. í engum
málaflokki skiptir jafn-
miklu, að festa ríki.
Stefna núverandi ríkis-
stjórnar er alveg Ijós og
byggist á stjórnarsáttmála
og endurskoðun varnar-
samningsins haustið 1974.
Það er öllum fyrir beztu, að
meðan samstarf þessara
tveggja flokka stendur, sé
staðið á þeim grunni og við
þá stefnu.
Sigurlaug Bjarnadóttir alþm.;
Hvers vegna nýjan sjóð?
Eitt af hinum mörgu þing-
málum, sem bíða afgreiðslu nú
á síðustu dögum þingsins er til-
laga til þingsáiyktunar frá
ríkisstjórninni um „Skipulags-
skrá fyrir Þjóðhátíðarsjóð", en
þannig hljóðar fyrirsögn tillög-
unnar.
Allmiklar umræður urðu í
þessu máli við framsögu þess
og skiptar skoðanir þingmanna.
Kom fram breytingartillaga,
þar sem lagt er til, að i stað þess
að stofna sérstakan þjóðhátíð-
arsjóð þá verði þessar 300 millj.
kr. — ágóði af útgáfu þjóðhátið-
armyntar, látnar renna til að
hrinda myndarlega af stað
byggingu Þjóðarbókhlöðu (200
millj.) og til Húsfriðunarsjóðs
(100 millj.). Hér er sem sagt
lögð til einskonar millileiö, —
en ekkert hefði verið eðlilegra
en að upphæðin hefði óskipt
runnið tii Þjóðarbókhlöðu.
Sex þingmenn úr fjórum
flokkum standa að þessari
breytingartillögu en þeir eru,
ásamt undirritaðri: Guðmund-
ur H. Garðarss., Sighvatur
Björgvinss., Svava Jakobsd.,
Jón Ármann Héðinss. og Karvel
Pálmason.
Aðdragandi málsins
gagnrýnisverður
Fréttaflutningur fjölmiðla af
þessu þingmáli hefir verið
nokkuð einhiiða og tel ég því
ekki úr vegi að kynna hér í
meginatriðum rök okkar sex-
menningánna fyrir því að
ganga með þessum hætti gegn
tillögu rikisstjórnarinnar í
máli, sem f sjálfu sér verð-
skuldar samstöðu á Alþingi:
Við teljum aðdraganda málsins
gagnrýnisverðan. Við teljum,
að hér hafi það gerzt, þótt reynt
sé að láta það líta öðruvísi út, að
stofnun utan Alþingis hafi
seilst inn á verksvið þess með
ákvarðanatöku um ráðstöfun
mikilla fjármuna, sem heyrir
undir fjárveitingavald þings-
ins. Við teljum, að það sé í senn
óæskilegt, hættulegt — og óvið-
unandi, að einstakir njenn eða
stofnanir I okkar fámenna þjóð-
félagi fái í hendur — eða taki
sér það mikil völd, að jafnvel
sjálft Alþingi verði, beint eða
óbeint að lúta vilja þeirra og
ákvörðunum.
Ákvörðun um stofnun
Þj óðhátíð ars j óðs
Seðlabanki íslands, eign ís-
lenzka ríkisins, gefur út í sam-
ráði við Þjóðhátíðarnefnd og
rikisstjórn, þjóðhátiðarmynt og
annast sölu hennar i tilefni af
1100 ára afmæli íslands byggð-
ar árið 1974. i des. s.l. liggur
fyrir uppgjör á hagnaði þeim,
sem af útgáfunni varð, nokkuð
á 4. hundrað millj. kr. Banka-
stjórn Seðlabankans býður i
þessu tilefni til vegiegrar mót-
töku forseta íslands, ríkisstjórn
og fleira stórmenni og tilkynnir
þar, að bankaráð Seðlabankans
hafi nú „að tillögu bankastjórn-
ar ákveðið að stofna sérstakan
sjóð af ágóða af útgáfu þjóðhá-
tíðarmyntar og er stofnfé hans
300 millj. kr.“ Er hér vitnað
orðrétt til ávarps eins af banka-
stjórum Seðlabankans við þetta
hátíðlega tækifæri, er tilkynnt
var opinberlega um þessa
ákvörðun hans.
Yfirgripsmikil
verkefni
Það fer sem sagt ekkert á
milli mála, að hér var ákvörð-
unin tekin og að Alþingi er hér
að fjalla um þegar stofnaðan
sjóð. Eftir er aðeins að sam-
þykkja skipulagsskrána, sem er
að efni til nákvæmlega i sam-
ræmi við „tillögur“ Seðlabank-
ans að öðru leyti en því, að gerð
hefir verið sú þakkarverða
bragarbót í meðförum forsætis-
ráðuneytisins, að í stað þriggja
Sigurlaug Bjarnadóttir.
manna sjóðsstjórnar er nú gert
ráð fyrir fimm mönnum, þar af
þremur kjörnum af sameinuðu
Alþingi.
Þetta skal látið nægja um
sjálfa meðferð málsins. En
hvað um hið fyrirhugaða hlut-
verk Þjóðhátíðarsjóðsins:
„Varðveizla og vernd þeirra
verðmæta lands og menningar,
sem núverandi kynslóð hefir
tekið f arf“? Vist eru hér stór
og verðug verkefni annars veg-
ar en þau eru jafnframt svo
feikilega yfirgripsmikil, dreifð
og margþætt, að varla er raun-
hæft að ætla að þessi sjóður,
þótt allgildur sé þessa stundina,
geti sinnt þeim öllum að
nokkru verulegu gagni.
Árlegt ráöstöf-
unarfé — 66 millj.
Gert er ráð fyrir að árlegt
ráðstöfunarfé sjóðsins muni
nema um 66 millj. kr. Fjórðung-
ur þess skal renna til Friðiýs-
ingarsjóðs (sem þegar er til) til
náttúruverndar á vegum Nátt-
úruverndarráðs. Meðal verk-
efna þessa sjóðs eru talin:
landakaup, framkvæmdir i
þjóðgörðum, rekstur og umsjón
um 40 friðlýstra svæða víðsveg-
ar um landið, girðingar um frið-
lönd, rannsóknir — svo nokkuð
sé nefnt. Annar fjórðungur
hins árlega ráðstöfnunarfjár á,
samkvæmt skipulagsskránni,
að renna til varðveizlu forn-
minja, gamalla bygginga og
annarra menningarverðmæta á
vegum þjóðminjasafns. Að öðru
leyti á stjórn sjóðsins að út-
hluta ráðstöfunarfé hverju
sinni í samræmi við megintil-
gang hans, sem að ofan greinir.
Þingsályktun
frá1970
Við eigum hinsvegar eitt af-
markað stórverkefni, sem of
lengi hefir verið vanrækt og nú
þarfnast stórátaks, það er Þjóð-
arbókhlaða, sem Alþingi stend-
ur auk þess siðferðilega í skuld
við, vegna vanefnda þess á sér-
stöku þjóðhátíðarheiti um
byggingu hennar, er gefið var
með þingsályktun, sem sam-
þykkt var einróma á Alþingi 30.
april 1970. Það er ljóst af þing-
tíðindum frá þeim tíma, að um
þá tillögu var mikil samstaða og
einhugur á Alþingi. Einn þing-
maður eftir annan reis upp til
að lýsa ánægju sinni og fögnuði
yfir hinum frábæru undirtekt-
um við málið. Menn voru að
komast í þjóðhátíðarskap. í um-
ræðunum kom jafnframt fram
skilningur þingmanna á því
vandræðaástandi, sem ríkir í
safnamálum okkar, vegna
þrengsla og aðstöðuleysis.
Menningarleg verðmæti liggja
þar undir skemmdum. En öll
þessi fögru orð og heitstreng-
ingar komu því miður fyrir lítið
og það fór svo, að íslenzkar
bækur og bókmenntaarfleifð
sjálfrar söguþjóðarinnar urðu
útundan á þjóðhátiðarárinu.
Þjóðhátiðargjöf Alþingis var
landgræðslu- og gróðurverndar-
áætlun til fjögurra ára, sem fól
i sér 1000 millj. kr. verðtryggt
framlag til náttúru- og land-
verndar. Einnig má minna á
ákvörðun um byggingu sögu-
aldarbæjar í þessu sambandi.
Ætla má, að þegar Iandgræðslu-
Framhald á bls. 27