Morgunblaðið - 28.04.1977, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. APRÍL 1977
Þorvaldur Garðar Kristiánsson:
Sjálfstæði sveitarfélaga
og stjórnun heimaaðila
Alþýðubandalagið týndi
j ar ð varmanum
Hér fer á eftir útvarps-
ræða Þorvalds Garðars
Kristjánssonar, forseta
efri deiidar Alþingis, í
umræðu um tillögu þing-
manna Aiþýðubandalags-
ins um framtíðarskipulag
orkuöflunar og -nýtingar.
0 Jarðvarminn
týndist
í fyrirsögn aö þingsályktunar-
tillögu þeirri, sem hér er til
umræðu, er talað um stefnu-
mótun i orkumálum. Þetta ætti að
benda til þess, að tillagan fjallaði
um orkumálin í heild eða helztu
ínnlendu orkugjafana, þar á
meðal jarðvarma til upphitunar
húsa, ylræktar og iðnaðar. En í
tillógunni sjálfri er einungis fjall-
að um raforkumál, sem að vísu
eru ákaflega þýðingarmikil en
algerlega sleppt þeim þættinum,
sem ekki verður talinn þýðingar-
minni í framtiðinni, þó ekki væri
fyrir annað en þá staðreynd, að
talið er, að þær orkuauölindir
landsins, sem felast í jarðvarman-
um, geti verið jafnvel mörgum
sinnum fleiri en þær auðiindir,
sem taldar eru felast í orku fall-
vatna landsins.
Þessi tillaga, sem hér er til um-
ræðu, fjallar því ekki nema um
hluta af skipulagi og stefnumótun
í orkumálum landsins. Ber og
efnismeðferð í tillögu þessari
ýmis önnur merki þess, að tekið
„Já, það mun eflaust fara smá
sneið af Hljómskálagarðinum við
breikkun Sóleyjargötu, en það
verður aldrei nema smá ræma,
sem skiptir áreiðanlega ekki
miklu máli. Annars er ekkert fyr-
irhugað með framkvæmdir varð-
andi breikkun götunnar I 4 ak-
reinar á næstunni, og hefur t.d.
ekki verið gerð um hana nein
framkvæmdaáætlun. Það verður
þv( allavegana ekki á næstu 5
árum, sem þessi breikkun kemur
til.“
Þannig mæltist Hilmari Ólafs-
syni, forstöðumanni Þróunar-
stofnunar Reykjavíkurborgar, er
Morgunblaðið spurði hann um
fyrirhugaða breikkun Sóleyjar-
götu i Reykjavík, en við af-
greiðslu endurskoðaðs aðalskipu-
Dagvistarsamtökin munu gangast
fyrir hverfafundi í Fellahelli í
kvöld 28. apríl kl. 20.30 í sam-
vinnu við Framfarafélagið í
Breiðholti III. Guðný Guðbjörns-
dóttir, sálfræðingur, mun flytja
erindi, fóstra segir frá degi barns
á dagvistarheimili og Dagvistar-
samtökin verða kynnt. Þá verður
kvikmyndasýning og umræður.
Þessi fundur er til að kynna
fólki ástandið í dagvistunar-
málum í Breiðholti og er hann
hafður um svipað leytí og
opnaður verður nýr leikskóli í
Hólahverfi. Þá munu Samtökin
er á þessu máli að því er virðist af
takmarkaðri yfirsýn og skilningi
á víðfeðmi þess og mikilvægi.
0 Á að taka cignar-
hlut sveitar-
félaga
eignarnámi?
Þegar meta skal gildi hinna ein-
stöku leiða í skipulagi orkumál-
anna, ber fyrst og fremst að hafa í
huga, hvað sé þjóðhagslega hag-
kvæmt, þ.e. með hverjum hætti
bezt verði náð því markmiði, að
fullnægt verði orkuþörf lands-
manna með innlendum orkugjöf-
um og með sem lægstu og jöfnuð-
ustu orkuverði um land allt.
Tillaga þessi til þingsályktunar
gerir ráð fyrir samruna Lands-
virkjunar og Laxárvirkjunar í eitt
orkuöflunarfyrirtæki, Islands-
virkjun, er síðan nái til alls lands-
ins. Spyrja má, hvort það sé þá
ætlunin að þetta verði fram-
kvæmt hvort sem sameigendum
rikisins f þessum virkjunum,
Reykjavíkurborg og Akureyrar-
kaupstað, líkar betur eða verr. Og
ef vilji er ekki fyrir hendi, er þá
kannski ætlunin að lögbinda
þessa skipan og taka hlut Reykja-
víkur og Akureyrar eignarnámi?
0 Meinbugir á
ríkisforsjá
Og einhverja meinbugi virðist
flutningsmenn sjálfir sjá á þess-
ari ríkisforsjá í orkumálum, sem
þeir leggja til. Samkvæmt tillög-
unni skal íslandsvirkjun starf-
Iags borgarinnar í borgarstjórn í
gærkvöldi og nótt gat formaður
skipulagsnefndar, ÓJafur B.
Thors, um þessa fyrirhuguðu
breikkun. Sagði hann þar, að
breikkunin kæmi til fyrst og
fremst vegna aukins umferðar-
þunga.
Hilmar Ölafsson sagði, eins og
að ofan greinir að ekkert væri
ákveðið um hvenær breikun Sól-
eyjargötu kæmi til, heldur væri
einungis verið að halda opnum
möguleika fyrir breikuninni.
„Það verður farið í það á næst-
unni að vinna að framkvæmda-
áætlun, þar sem Sóleyjargatan
verður sennilega tekin inn i, en
það verður samt áreiðanlega ekki
á næstu 5 árum sem hafizt verður
handa við breikun götunnar,"
sagði Hilmar að lokum.
standa fyrir fundum í fleiri
hverfum í haust.
Nú nýlega hafa Dagvistunar-
samtökin sent aðildarfélögum
A.S.Í. og B.S.R.B. bréf, þar sem sú
krafa er ítrekuð, að í komandi
samningum verði ríkið skyldað til
að byggja fleiri dagvistarheimili.
1. mai ætla félagar Dagvistar-
samtakanna að safnast saman hjá
Bernhöftstorfunni kl. 2 og standa
þar með kröfuspjöld, einnig verða
seld merki Dagvistarsamtakanna
og útbýtt dreifiriti til kynningar.
Þarna gefst fólki kostur á að
gerast félagar.
(Fréttatilkynning).
rækt i deildum eftir landshlutum
með þátttöku allra sveitarfélaga
til að tryggja eðlileg áhrif heima-
manna á stjórn hennar, eins og
það er orðað. Þetta virðist eiga að
lögbinda, hvort sem sveitar-
félögin vilja eða vilja ekki. En
auðvitað er það sveitarfélaganna
sjálfra að meta, hver séu eðlileg
áhrif heimamanna á stjórn orku-
málanna. Og það vill svo til, að
það má fara nokkuð nærri um
það, að eitt fyrirtæki fyrir allt
landið fullnægi ekki hugmyndum
manna um þessi efni.
Á undanförnum árum hafa ver-
ið miklar umræður um skipan
orkumála. í tillögum Sambands
íslenzkra sveitarfélaga um verka-
skiptingu rfkis og sveitarfélaga
hefur verið lagt til, að raforku-
öflun verði i höndum sameignar-
fyrirtækja ríkis og sveitarfélaga.
Þegar árið 1972 efndi Samband
íslenzkra rafveitna til ráðstefnu
um skipulag orkumáia, þar sem
mörkuð var sú meginstefna, að
raforkuvinnslufyrirtæki skuli
vera sameign sveitarfélaga og
ríkis og framtiðarskipan yrði sú,
að landinu verði skipt niður á
svæði með hvert sitt landshluta-
fyrirtæki i raforkumálum. í þessu
sambandi má og minna á, að árið
1965 setti Alþingi lög um Lands-
virkjun og Laxárvirkjun, tvö
orkufyrirtæki í sameign ríkis og
sveitarfélaga fyrir tilteknu svæði
í landinu. Telja má, að með þeirri
samþykkt hafi Alþingu fylgt
þeirri stefnu að skipta landinu í
orkuveitusvæði eftir hvagkvæmu
landfræðilegum mörkum og
stjórnunarlegum. En framhald
hefur ekki orðið. Aðrir landshlut-
ar hafa ekki fengið sín lands-
hlutafyrirtæki í sameign viðkom-
andi sveitarfélaga og ríkisins.
Hins vegar hefur reynslan af
Landsvirkjun og Laxárvirkjun
verið slík, að sannað hefur ágæti
þessa fyrirkomulags. Það er því
ekki óeðlilegt að um alllangt skeið
hafa verið uppi raddir í hinum
ýmsu landshlutum um að þar
verði komið upp landshlutafyrir-
tækjum í sameign viðkomandi
sveitarfélaga og ríkisins. Hin
ýmsu landshlutasamtök hafa
raunar gert ítrekaðar samþykktir
um stefnumörkun í orkumálum á
þessum grundvelli.
0 Landshlutafyrirtæki
Tillaga sú, sem hér er á dag-
skrá, fellur ekki saman við þessar
hugmyndir, því að hún gerir ráð
fyrir einu orkuöflunarfyrirtæki
fyrir allt landið í stað landshluta-
fyrirtækja.
Sú mótbára hefur heyrzt gegn
landshlutafyrirtækjum, að það
skipulag orkumála, sem þau bjóða
upp á, hafi þann galla, að heildar-
stjórn orkumálanna verði ábóta-
vant. Það sé ekki tryggð sú
heildarstjórn, sem óneitanlega
fylgir því að hafa orkufyrirtækið
eitt fyrir allt landið eins og þessi
þingsályktun gerir ráð fyrir.
Þessi ótti hefur jafnvel gengið
svo langt, að það er eins og sumir
virðist óttast, að ekki sé hægt að
samtengja raforkukerfi landsins
nema fyrirtækið sé eitt. Og þá
hafa sumir haft við orð, að verð-
jöfnun á raforkuverði gangi erfið-
lega, ef fyrirtækin eru mörg í stað
eins fyrirtækis. Hvort tveggja er
að sjálfsögðu mikill misskilning-
ur. Samtengingin er tæknilegt
mál óháð því hvert skipulag er á
orkufyrirtækjunum. Það þurfti
engan samruna Landsvirkjunar
og Laxárvirkjunar til þess að
leggja Norðurlínuna, sem nú er
orðin staðreynd. Raforkukerfi
heilla þjóðlanda eru að fullu sam-
tengd, þótt orkuvinnslufyrir-
tækin séu mörg og hið samtengda
háspennukerfi i eigu margra
fyrirtækja. Þarf ekki að eyða orð-
um að þessari mótbáru.
Þorvaldur Garðar Kristjánsson.
0 Orkunefndir
Verðjöfnun á raforkuverði er
nauðsynleg til að jafna aðstöðuna
milli landshluta, sem stafar ýmist
af misjöfnum landfræðilegum að-
stæðum eða mismunun í orku-
framkvæmdum á fyrri tið. En af
þjóðhagslegum ástæðum verður
að setja verðjöfnun þau takmörk,
að ekki sé verið að verðlauna lé-
lega stjórn og rekstur, hver sem í
hlut á. Hygg ég, að betur geti
verið séð við því, þegar um lands-
hlutasamtök er að ræða og hver
ber ábyrgð á sínu en ekki er allt í
sömu skál sem verða myndi, ef
fyrirtækið væri eitt fyrir allt
landið.
En fjarri sé mér að gera lítið úr
því, að traust heildarstjórn sé yfir
orkuvinnslunni og orkudreifing-
unni. Samrýma þarf þau sjónar-
mið, sem leggja áherzlu á heildar-
stjórnina eins og gert er í þessari
þingsályktunartillögu og þau
þjóðhagslegu sjónarmið, sem hug-
myndin um landshlutafyrirtækin
byggjast á. Það má gera með
ýmsum hætti, t.d. með því að setja
á fót stjórnunaraðila skipuðum
fulltrúum landshlutafyrir-
tækjanna. Slíkur stjórnunaraðili
verður að hafa afgerandi vald til
þess að kveóa á um skipulagslega
samræmingu, stjórnun stofnlínu-
kerfa samrekstur orkuvera og
annað, sem lýtur að hagkvæmum
rekstri fyrir þjóðarheildina.
Til að mæta viðhorfum sveitar-
stjórnarmanna og óskum, sem
fram hafa komið skipaði hæstvirt-
ur iðnaðarráðherra, Gunnar
Thoroddsen, rkunenedrrffyrr
ööll jördmmi landsins utan
Reykjavíkur með það fyrir augum
að gera tillögur um framtiðar-
skipan orkumála í hverju
umdæmi fyrir sig. Störfum
þessara nefnda er mismunandi
langt komið. Sumar hafa lokið
störfum en aðrar ekki. Lengst er
komið þessum málum varðandi
Vestfirði, þar sem samþykkt voru
lög á síðásta þingi um landshluta-
fyrirtæki Vestfirðinga, Orkubrú
Vestfjarða, en nú er unnið að
stofnun þess fyrirtækis. Sam-
kvæmt lögunum um Orkubú Vest-
fjarða er gert ráð fyrir viðtæku
hlutverki fyrirtækisins, sem ekki
einungis nær til raforkuvinnslu
og dreifingu raforku, heldur og
til hagnýtingar jarðvarma til hita-
veit na og raunar fjarvarmaveitna
með öðrum orkugjöfum en jarð-
varma. Aftur á móti gera tillögur,
sem fyrir liggja um Norðurlands-
virkjun ráð fyrir, að hlutverk
þess landshlutafyrirtækis nái
:ðeins til raforkuvinnslu. Og til-
lögur frá Austfjarðanefnd gera
ekki ráð fyrir sjálfstæðu lands-
hlutafyrirtæki. Allt er þetta
ihugunarefni.
0 Sjálfstæöi sveitar-
féiaga —stjórnun
heimaaðila
Þegar ég tala um landshluta-
fyrirtæki á ég við fyrirtæki sem
Sóleyjargatan
varla breikkud
á næstu 5 árum
Dagvistarsamtök kynnt
viðkomandi sveitarfélög vilja
vera aðilar að af frjálsum vilja.
Af þessu leiðir, að ekki er hægt að
ganga út frá því fyrirfram, að öllu
landinu verði af hálfu ríkisvalds-
ins skipt upp í landshlutafyrir-
tæki. Það yrði þá komið undir
sveitarfélögunum i hverjum
landshluta, hvort landshlutafyrir-
tæki yrði stofnað, hvenær það
yrði stofnað og hve víðtæku hlut-
verki því væri ætlað að gegna.
Mér virðist, að ekki sé raunhæft
að ætla að lögbinda sveitarfélögin
til að vera aðila að landshluta-
fyrirtækjum. Þau verði sjálf að
meta og ákveða, hvaða fyrirkomu-
lag þau telji bezt þjóna hagsmun-
um fólksins og viðkomandi
byggðarlaga. Annað fær og naum-
ast samrýmst þvi sjálfstæði
sveitarfélaganna, sem stjórnar-
skráin gerir ráð fyrir.
Þetta leiðir hugann að þeim
möguleika, að hvorki verði gert
ráð fyrir einu fyrirtæki né að
landinu yrði öllu skipt upp i
landshlutafyrirtæki, heldur rúm-
aði skipulagið bæði landshluta-
fyrirtæki og eitthvert ríkisfyrir-
tæki, svo sem t.d. Rafmagnsveitur
rikisins til þess að þjóna þeim
stöðum þar sem landshlutafyrit-
tækjum væri ekki til að dreifa.
Hér er ekki tími til að fara frekar
út í þetta margslungna mál.
Þeir Alþýðubandalagsmenn
tala mikið um styrka heildar-
stjórn orkumálanna. En i þessari
þingsályktunartillögu láist þeim
að taka orkumálin i heild svo sam-
ofin sem t.d. hagnýting jarðvarm-
ans og hagnýting vatnsorku fall-
vatnanna er. Þeir taka ekki held-
ur raforkumálin nema að hluta,
þ.e. skipulag orkuvinnslunnar, en
ekki þann engu minni þátt sem er
rannsókn orkuauðlinda okkar ís-
lendinga, sem er frumskilyrði
skynsamlegrar ákvarðanatöku í
virkjunum hvers konar orku-
gjafa. Það er þetta mikilvæga
hlutverk, sem Orkustofnun er
ætlað samkvæmt gildandi lögum.
Orkustofnun er ætlað að annast
yfirlitsrannsóknir á orkulindum
landsins, eðli þeirra og skilyrðum
til hagnýtingar þeirra. Og Orku-
stofnun er ætlað að vera ríkis-
stjórninni til ráðuneytis um orku-
mál. Það er brýnt verkefni að efla
Orkustofnun til þess að hún hafi
betri tök á að gegna sinu mikil-
væga hlutverki í orkumálum
landsins. Það þarf að endurskoða
starfsemi þessarar stofnunar og
gera hana hæfari bg hlutgengari
aðila til undirbúnings og aðstoðar
við stefnumótun í orkumálunum.
Ég er ekki með þessum orðum aó
deila á skipulagið. Ég deili á enga,
sem af kunnáttu og samvizkusemi
rækja sín störf.
Þegar rætt er um skipulag
orkumála, verður að líta á málið í
heild, hina ýmsu orkugjafa og
rannsóknir á orkulindunum
annars vegar og orkuvinnslu- og
dreifingarfyrirtækin hins vegar.
Þeim ferst ekki að hreykja sér
hátt í þessúm málum, sem með
skipulag stöðugt á vörum sést yfir
þessi sannindi.
Hæstvirtur iðnaðarráðherra
skipaði nefnd í janúar s.l. til að
endurskoða orkulögin og gera til-
lögur um heildarskipulag orku-
málanna í landinu. Nefnd þessi
situr nú að störfum. Hér er um að
ræða mikið og vandasamt verk.
Það er ekki nema eðlilegt, að ýms-
ar skoðanir séu uppi um skipulag
orkumálanna. Það er og mjög
þarflegt að fá hin ýmsu sjónarmið
fram. Þess vegna hefði það verið
fagnaðarefni, ef í þingsályktunar-
tillögu þessari, sem við nú ræð-
um, væri eitthvað bitastætt, sem
að gagni mætti verða. Ég tel, að
allar hugmyndir beri að vega og
meta af kostgæfni. Það þarf að
leitast við að samræma hin ýmsu
sjónarmið eftir því sem þau
kunna að koma :ð gagni til
mótunar þess skipulags, sem bezt
stuðlar að því, að þau markmið
náist i orkumálunum, sem við öll
ættum að vera sammála um. Það
er ekki lítið í húfi, að vel takist til
um skipulag og stefnumótunina í
orkumálunum. Undir þvi er kom-
ið hversu vel okkur tekst að hag-
nýta hinn ómetanlega þjóðarauð,
sem felst í orkulindum þeim, sem
forsjónin hefur búið landi okkar.
Undir því er komin hagsæld lands
og lýös.