Morgunblaðið - 06.08.1977, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. AGUST 1977
VEIÐIÞÁTTUR

JÓN HJARTARSON
Stangaveiðar eru iðkaðar með
þrenns konar agni. Fyrst má
telja það sem er lifandi eða
lífrænt, svo sem maðk, ána-
maðk og hvítmaðk og hrogn, en
rækju er lítið beitt hérlendis
ólikt því sem tiðkast á írlandi
og Skotlandi. Þá koma spænir
ýmis konar, sem eru sfliseftir-
líkingar, en þeir fást í miklu
tegundaúrvali og margvísleg-
um litum. I þriðja flokknum er
svo það agn sem við á daglegu
máli nefnum flugu. Þetta heiti
er dálítið villandi, einkum þeg-
ar talað er um laxaflugurnar,
því þær eru yfirleitt hreinn til-
búningur þess sem skáldaði
þær fyrst, en ekki eftirlíking
skordýra, svo sem silungaflug-
an. Við höfum erft þetta heiti
frá fyrri tið, þegar silungsveiði-
menn voru að fikra sig fram til
meiri þekkingar á háttum urr-
iðanna. Þá lögðu þeir af og til
eftirlíkingar sínar af vorflug-
um og lirfum og púpum fyrir
laxinn, sem greip þær stundum
eins og hann á til enn þann dag
í dag. En fljótlega uppgötvuðu
menn að áhugi laxins á flug-
unni jókst frekar en hitt, ef á
öngulinn var hnýtt eitthvað lit-
skrúðugt og þar með tók laxa-
flugan að þróast í sína eigin átt.
Fyrst í stað gekk þetta hægt
fyrir sig. Stangirnar voru að
sjálfsögðu heimatilbúnar og
frekar ófullkomnar, og linurn-
ar úr taglárum, sem veiðimaður
hafði í hönk á hendinni, því
hjólið kom ekki til sögunnar
fyrr en löngu seinna, og þó
þessi tæki dygðu bærilega við
silungsveiðar endaði viðureign-
in við laxinn oftast þannig að
veiðimaðurinn glataði bæði
flugu sinni og línu. Þannig var
stangaveiðimönnum ráðlagt í
einni bókinni, að fleygja stöng-
inni í ána, ef lax hlypi á færið
og láta hann þreyta sig sjálfan.
Þætti nú mörgum slík aðferð
brosleg, jafnvel þótt stöngin
flyti. — En veiðimenn þá voru
ekkert á þvi að gefast upp, frek-
ar en góðir veiðimenn í dag, og
smám saman urðu tækin betri,
— einkum stöngin. Stangirnar
lengdust úr 12 fetum í 16—20
fet og i stað hins þrlskipta
hesliviðarstafs, sem reyndar er
sagður hafa verið furðu sveigj-
anlegur, fóru að tíókast langar
bambusrenglur, sem sumir full-
orðnir veiðimenn muna enn frá
æskudögum sínum. Þessar
stangir voru geysilega langar
og sveigjanlegar. Þegar laxinn
tók fluguna, lyftu veiðimenn
stönginni hátt og aftur fyrir sig,
en þannig náðist mesta við-
bragðsmýkt út úr efninu og það
á einnig við um stangir sem við
notum í dag, þó við beitum
þeimsjaldanþannig, því línurn-
ar okkar eru svo sterkar. Á
átjándu öld og þeirri nítjándu
fór laxa,,flugan“ að þróast fyrir
alvöru. Litadýrð hennar jókst
og sundurgerð í tegundum. Um
þetta leiti voru Bretar stórveldi
og höfðingjar þeirra og her-
menn dreifðust um allar jarðir.
Þar fundu þeir margan lit-
skrúðugan fuglinn, sem var
heppilegur i flugu. Menn
veiddu lax þá með veiðiþjónum,
eins og útlendir veiðimenn sem
til íslands koma temja sér enn,
og þessir veiðiþjónar og fjöl-
skyldur þeirra kepptust við á
veturna að hnýta eitthvað nýtt
fyrir herra sinn, sem að gagni
mætti koma þegar hann færi á
veiðar næsta vor. Laxaflugurn-
ar urðu smám saman skraut-
munir; samsetningur ótal lit-
brigða í hefðbundnu formi og
verklægni og kunnátta þeirra
sem hnýttu þær slík, að hugsan-
lega er enginn maður uppi i dag
sem hnýtir jafn vel fjaðraflugu
og sá sem aðeins var álitinn
góður þá. Við þekkjum þessar
flugugerðir, og eigum sumar
þeirra í veiðiboxinu okkar. Svo
sem „Thunder and Lightning,"
„Jock Skott,“ „Wilkinsons,"
„Doktorana” og fleiri. Þessar
flugur, eins og þær voru hnýtt-
ar, eru aðdáunarverðar og erf-
itt að trúa þvi að einu tækin,
sem fyrri tíma verkmaður not-
aði, voru skæri. En, þannig var
það nú samt. Konur til sveita í
Skotlandi lögðu fjaðraefnið á
svuntuna sina milli þess sem
þær sinntu búverkum og
hnýttu fullkomna flugu á auga-
bragði, svona svipað og gömlu
konuriiar okkar gripu prjónana
sína ef færi gafst til. Efnið rann
saman eins og töfrað á járnið,
þannig að hver fjöður og þön
féll að annarri. I Jock Skott til
dæmis eru þanir og fjaðrir af
16 tegundum fugla, auk margra
annarra efnishluta.. — Og
áfram þróaðist laxaflugan, en
eins og oft vill verða þegar eitt-
hvað hefur staðíð lengi, breyt-
ast hlutirnir ekki hægt, heldur
umturna allri venju og taka
stökkbreytingum. Menn áttu
bágt með að trúa þvi að laxinn
væri svo næmur og kresinn, að
hann hætti við að gleypa flugu,
ef í hana vantaði eina eða tvær
þanir úr þessum 10—16 fuglum
sem hún var sett saman úr. Hin
klassiska fluga, sem margir
héldu fram að væri frekar
hnýtt fyrir auga veiðimannsins
en laxins, sem átti að taka hana,
vék þcss vegna úr boxum veiði-
manna fyrir öðrum, sem voru
einfaldari að gerð og flugum
sem að lögun líktust engu sem
áður hafði verið gert. Þetta
voru fyrirrennarar túpuflug-
unnar, sem við þekkjum svo vel
í dag, og rækjuflugunnar,
straumfjaðranna, lúrunnar og
þurrflugunnar, en sú sfðast-
talda er enn lítið notuð hér-
lendis. Ásókn í laxaveiðar jókst
um leið og laxgengd minnkaði
víðast hvar, og veiðar urðu erf-
iðari, þ.e.a.s. vandasamari.
Veiðimaðurinn, sem hafði ein-
faldlega flutt sig i næsta veiðí-
stað ef laxinn vildi ekki taka í
þeim fyrri og þannig áfram,
varð nú að einbeita sér að þeim
möguleika sem fyrir lá. Þetta
varð til þess að aðferðir veiði-
manna og tæki þeirra breyttust,
og flugurnar nálguðust á ný
uppruna sinn á vissan hátt;
ekki endilega riki skordýranna,
heldur einnig ýmislegt annað
sem í ánum er. Þannig er
straumfjöður síliseftirlíking
eins og spónninn. Lúran er það
einnig og jafnvel eftirlíking
maðksins, eða rækjunnar. Þurr-
flugan og flugur, sem veiddar
eru með flotlínu, eru lagðar
fyrir laxinn í þeirri von, að
hann minnist þess hve flinkur
hann var, sem lítið seiði, einum
til þremur árum áður, að gripa
hina bragðgóðu hnoðra, sem
flutu niður ána. Þannig má
lengi telja afbrigði hinna ýmsu
gerða og tilgang þeirra. Efnið
sem menn notuðu í flugurnar
breyttist einnig. í stað fjaðra
fór smám saman í vöxt að nota
hár af alls konar dýrum, ýmist
ein sér eða í bland með fjöðrum
og þönum, — en um það fjöll-
um við sfðar.
II
1 lok þessa þáttar skulum við
nú athuga heiti hinna ýmsu
hluta laxaflugunnar. Ensku-
mælandi þjóðir eiga orð yfir þá
sem allir hafa fallist á, en við
notum gjarnan eitt í dag og
annað á morgun. Það væri gam-
an ef við gætum samræmt þetta
hjá okkur og fallist á heiti, sem
fara vel í máli og eiga við hvern
hluta Ég set hér þau orð sem ég
hef oftast heyrt, en bið menn að
senda þættinum athugasemdir
sínar og uppástungur.
Lffið er skemmtilegt.
JHj.

LÚPÍNUR
(Lupinus)
SEINNI GREIN
I lok sfðustu aldar hófu menn
f Bretlandi að kynbæta og
blanda þessar fyrrnefndu
amerfsku villtu lúpfnutegundir
með allgóðum árangri. Menn
eins og James Kelway, John
Ilarkness og G.R. Downer unnu
stórvirki á þvf sviði. Ilinn sfð-
astnefndi fékkst þó einkum við
einærar og viðkvæmari tegund-
ir og hinar svonefndu
„Dovner’s" lúpfnur eru ekki
við okkar hæfi hér. En hann á
þó sinn stóra þátt f þróun hinn-
ar svonefndu SKRAUT-
LlJPÍNU sem hér er stundum
ræktuð sem einært sumarblóm.
Það mun hafa verið árið 1913
að bréfberi f smábæ einum í
Englandi kom með fangið fulit
af lúpfnum sem hann hafði
ræktað f garðinum sfnum á
blómasýningu hjá garðyrkju-
deild staðarins. Maðurinn hét
George Russel — og lúpfnurnar
hans hlutu engin verðlaun.
Menn brostu í kampinn og vin-
f hendur einkaleyfið á sfnum
kæru lúpínum, auðvitað fyrir
morð fjár — og með þvf skil-
yrði að hann fengi að hafa þær
f kringum sig og annast þær
það sem hann ætti ólifað. Og f
önnur 20 ár dundaði Russel
gamli við lúpfnurnar sfnar eða
þangað til hann lagðist loks f
eilffðarinnar safnhaug á tfræð-
is aldri. En þá hafði hann Ifka
lifað það að sjá lúpfnurnar sfn-
ar hljóta æðstu viðurkenningu
á blómasýningu hins konung-
lega breska garðyrkjufélags.
Og „marmarans höll er sem
moldarhrúga” á móts við þann
minnisvarða sem gamli bréf-
berinn frá York reisti sér með
lúpfnunum sfnum RUSSEL-
LUPÍNUNUM. Fræ af þeim er
nú selt um vfða veröld með
nafni hans, með mynd hans,
með ræktunarleiðbeiningum
hans og þær eru kjarni allra
annarra flokka af fjölærum
kynbættum garðlúpfnum sem á
markaði eru svo sem Kónga-
Russel-lúpínur
ur hans sagði við hann að varla
væri nú hægt að ætlast til þess
að farið væri að verðlauna
lúpfnur sem skrautblóm. Þá
fauk f Russel og hann strengdi
þess heit að svo sannarlega
skyldi hann sýna þeim fram á
hið gagnstæða. Og nú hófst
slagurinn.
Russel viðaði að sér plöntum
og fræi úr öllum áttum. Hann
pældi f gegnum frælista allra
helstu fræverzlana veraldar,
pantaði, sáði, valdi úr, frjóvg-
aði og vfxlfrjóvgaði, valdi enn
úr — og hafnaði oftast meiri-
partinum. Aðeins hið allra
besta hlaut náð fyrir augum
hans. „Sérvitur sauður," sögðu
menn.
Þannig liðu árin. Vakinn og
sofinn var Russel karlinn á kafi
f lúpfnunum sfnum — f bók-
staflegri merkingu.
En nú fór ýmsum að verða
starsýnt yfir girðinguna hjá
gamla manninum og margir
vildu gjarnan eignast fræ eða
græðlinga. Einkum voru það
fulltrúar fræverzlana og garð-
yrkjustöðva sem komu á biðils-
buxum — en Russel sagði þvert
nei. Ilann var enn ekki kominn
á leiðarenda. Það var ekki fyrr
cn árið 1935 eftir meira en
tveggja áratuga þrotlaust starf
að hann lét undan og fékk hinu
heimsþekkta fyrirtæki Baker’s
lúpfnu (L. regalis) Regnboga-
lúpfnu. Aðalsmerki Russel-
lúpfnunnar eru hinir óvenju
löngu þéttu blómstönglar f öll-
um litum og litasamstæðum.
Eins og áður var nefnt eru þær
þó ekki eins sterkar og gömlu
lúpfnurnar, einkum þær gulu,
skærrauðu og sterk-fjólubláu.
Best dafna þær f frekar send-
inni jörð á sólrfkum stað en
þola illa þungan og blautan
jarðveg. öruggast er að skýla
þcim með laufi og öðrum garð-
úrgangi á vetrum. Ekki ætti að
láta þær þroska fræ heldur
klippa afblómstraða stöngla
burtu jafnóðum, enda eru þær
ekki fræekta og þvf vissast að
fjölga þeim með græðlingum.
— Og næst þegar þið lftið yfir
skrautlega lúpfnu-beðið ykkar
þá sendið Russel gamla þakkar-
þanka. Að lokum vil ég svo
nefna eina lúpfnutegund enn
sem virðist vera á góðri leið að
vinna sér þegnrétt hér á landi
en það er Alaska-lúpfnan (L.
nootkatensis) sem Skógræktin
flutti inn til þess að græða upp
sanda og mela. IIún virðist una
sér hið besta hér en svo sterk er
hún og yfirgangssöm við annan
gróður að ástæða virðist til að
gæta allrar varúðar við dreif-
ingu hennar.
Og lýkur svo lúpfnuspjalli.
Ö.B.G.