Morgunblaðið - 11.10.1977, Blaðsíða 16

16
MORGJJNBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 11. OKTOBER 1977
Útgefandí
Fram kvæmdastfóri
Rrtstjórar
Ritstjómarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjóm og afgreiðsia
Auglýsingar
hf. Arvakur. Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjöm Guðmundsson.
Bjöm Jóhannsson
Ámi Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. sími 10100.
Aðalstræti 6. simi 22480.
Áskriftargjald 1500.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 80.00 kr. eintakið.
Verkfall opinberra
starfsmanna
Verkfalt opinberra starfsmanna er skollið á í fyrsta
sinn hér á landi. Allar tilraunir til þess að ná sáttum og
samkomulagi hafa hingað tíl farið út um þúfur Núverandi
ríkísstjórn beitti sér fynr því. að opmberir starfsmenn fengju
verkfaí'srétt Sá réttur hafði lengi verið baráttumál opinberra
starfsmanna Þessi ákvörðun ríkisstjórnarinnar er og hefur verið
umdeiid og m.a lagðist Morgunblaðið gegn henni og rökstuddi
þá afstöðu án þess þeim rökum væn hrundið Opmberir starfs-
menn hafa í fyrsta sinn notfært sér þann rétt. sem ríkisstjórnin
beitti sér fynr að þeir fengju Ríkisstjórnin og forystumenn BSRB
hljóta sameiginlega að axla þá ábyrgð. sem þessir aðifar hafa
tekið á sig með verkfallsrétti opinberra starfsmar ' íi og afleiðingar
þess að honum er nú beitt
í afstöðu sínni til kjaramála opinberra starfsmanna hafa rikís-
stjórnin og aðrir opinberir aðilar orðið að hafa ýmis sjónarmið í
huga Astæða er til að rifja upp, að í júnimánuði sl. voru gerðir
almenmr kjarasamningar í landinu millí ASÍ og vinnuveitenda,
sem taldír voru stefnumótandi fyrir aðrar kjaraákvarðanir á þessu
ári. Þeir kjarasamningar sem gerðir voru sl. sumar voru taldir
ganga svo langt, að þeir mundu óhjákvæmílega leiða til nýrrar
verðbóiguöldu i landinu. Það er þvi Ijóst, að rikisstjórnin er a m.k.
siðferðiiega bundin af því að ganga ekki lengra í kjarasamningum
við sina starfsmenn en gert var á hinum almenna vinnumarkaðí
sl sumar.
Þá hefur því verið til svarað. að könnun sýní, að sumir hópar
opinberra starfsmanna hafi dregizt aftur úr launþegum á hinum
frjálsa vinnumarkaði i launakjörum Þess vegna væn réttmætt. að
sumir þeirra fengju nokkra leiðréttingu nú. Þessi röksemd var
viðurkennd í sáttatillögu sáttanefndar og hún hefur einnig verið
viðurkennd í þeim tilboðum. sem ríkisstjórnin á siðari stigum
samningaviðræðna hefur gert. í þeim tilboðum hefur verið gert
ráð fyrir verulegri hækkun launa fyrst og fremst um miðbik
launastigans umfram það. sem samið var um sl sumar á hinum
almenna vinnumarkaði.
Til marks um það hvaða afleiðingar það getur naft fyrir
þjóðfélagið í heild, ef farið er út fynr viss mörk i þessum efnum, er
ástæða til að benda á. að verkaiýðsfélög á Vestfjörðum hafa
ákvæði í sínum samnmgum. sem gera þeim kleift að hafa
samnmga lausa, ef aðrir launþegahópar ná veruiega betri samn-
ingum en þau náðu sl sumar Hver og emn getur gert sér í
hugarlund hvers konar ástand skapast. ef almenn verkalýðsfélög i
einum landshluta knýja fram enn nýjar kauphækkanir i skjóli
samninga sem ríkið hefur gert við sína starfsmenn Þarf ekki að
hafa mörg orð um þá ringuireið, sem slíkt mundi leiða til
Hitt sjónarmiðið. sem rikisstjórmn verður að hafa i huga í
sambandi við kjaramál opinberra starfsmanna er sú staðreynd. að
hún hefur nú þegar gert tilboð. sem leiða til mein útgjaida fyrir
ríkissjóð en hægt er að standa undir að óbreyttum aðstæðum.
Þennan vanda getur rikisstjórnin ekki leyst nema með tvennum
hætti Annað hvort verður hún að skera verulega níður opinbera
þjónustu við almenning til þess að standa undír launahækkunum
eða hún verður að afla nýrra tekna með auknum skattaálögum á
almenning eða fara báðar þessar leiðir að hluta til. Þetta eru þau
viðhorf, sem að ríkisstjórninni snúa og binda hendur hennar mjög
í samnmgaviðræðum við opmbera starfsmenn. Á hinn bóginn
sýnast viðhorfin hjá opínberum starfsmönnum afar skýr. Niður-
staða atkvæðagreiðslú um sáttatillögu var á mjög á eínn veg og
nú hefur Starfsmannafélag Reykjavikurborgar fellt að gera
samning á grundvelli siðustu tilboða ríkisins. Þessar tvær at-
kvæðagreiðslur sýna hver hugur opinberra starfsmanna er í
þessari kjaradeilu. Þó að atkvæðagreiðsfan hjá starfsmönnum
Reykjavíkurborgar sýni, að lítið virðist nú bera í mílli, a m k
hlýtur að vera hægt að draga þá ályktun. þegar höfð er í huga sú
eindrægm, sem kom í Ijós í atkvæðagreiðslu BSRB um sáttatillög-
una En þetta eru viðhorf, sem vinnuveitendur þeirra, fólkið i
landinu, skattgreiðendur, hljóta að horfast í augu vtð Niðurstað-
an af þessum ólíku viðhorfum er svo sú, að verkfall opinberra
starfsmanna er skoltið a í fyrsta skipti í sögu þessarar þjóðar og
enginn veit til hvers það letðir
Þingsetn-
ingarræða
forseta
ís/ands:
Forseti tslands. herra Kristján Eldjárn. við setningu Alþingis í g*r.
„Hamslaus veróþens/
ur sívaxandi áhyggjí
Hér fer á eftir ræða forseta íslands. herra Kristjáns
Eldjárns, við setningu 99. löggjafarþings þjóðarinnar í
gær:
Vera má að það hafi frá upp-
hafi venð skáidlegar ýkjur sem
segir í gömlu Alþingisrímun-
um. að þjóðin öll mæni hingað í
þetta hús meðan Alþingi situr
að störfum. Þó eru næg dæmi
sem sanna að löngum þótti það
merkur viðburður á ársins
hring að Alþingi væri sett og
tæki til starfa. Oft er á það
drepið á vorum dögum að nú sé
af sem áður var og nú láti menn
sér þviiík tíðindi f léttu rúmi
liggja. Þegar betur er að gáð
mun þó koma á daginn að þesu
er síður en svo þannig farið.
Rétt mun að vísu að fáir taki síg
nú upp frá vinnu sínni og sæki
á Austurvöll til þess að horfa á
aiþingismenn ganga fylktu liði
millí dómkirkju og þinghúss.
En það er ekki marktækur
kvarði í þessu efni. Setningu
Alþingis geta menn nú séð og
heyrt heima hjá sér að kvöldi
dags. Mála sannast er að enn
sem fyrr er þvi fullur gaumur
gefinn þegar Alþingi kemur
saman og þess beðíð með vak-
andi huga sem þar gerist. Fyrir
nýju þingi iiggja aætíð brýn
úrlausnarefni, sem alþjóð
mann: iætur sig miklu varða
hvernig skipast, og áreiðanlega
er það svo að þessu sinni. Eng-
inn efi er á að sú spurmng knýr
nú æ fastar á í huga ails þorra
manna hvort og hvemig auðn-
ast megi að stemma stigu fynr
hinni hamslausu verðþenslu
sem vér búum nú við. Það er
bersýnilegt að þetta vandamál
veldur hugsandi mönnum sí-
vaxandi áhyggjum og ugg. enda
þykjast menn ekki sjá hvar
endar, ef svo heidur fram sem
verið hefur. Þetta er mái þjóð-
annnar alirar og forsvars-
manna hennar á mörgum svið-
um og hætt er við að tvisýnt
verði um veruleg umskípti tii
hins betra nema með sameigin-
legu átaki margra aðilja. Má þá
nærn geta að svo margþætt við-
fangsefní muni koma viða við
sögu í störfum þess þings sem
nú hefur göngu sína.
Eg nefndi hér áður setningu
Alþingis, sjálfa athöfnina. og
viidi nú bæta þar nokkrum orð-
um við. um hinn ytri búning
rtennar. Ég geri það af gefnu
tilefni, þótt ekki sé vist að
þykja muni mikið mál. Þess
varð vart í blaðaskrifum eftir
siðustu þingsetningu. að setn-
ing iöggjafarþings Islendinga
þætti daufieg og svipiaus at-
nöfn. A vorum dögum skrifa
menn margt að þvi er virðist til
þess að finna sér eitthvað til,
fremur en að þeim sé það al-
hugað. En ummæiin um setn-
ingu Alþingis voru þannig til
komin og að því er virtist af
þeirrí aivöru mælt. að mér
finnst ekki rétt að láta þau með
öliu sem vind um eyru þjóta.
Annars mundí ég ekki gera þau
að umtalsefni úr þessum ræðu-
stól. Hugsanlegt er að þarna
hafi veríð mæit fyrír munn
margra, og þess vegna er gaum-
ur að því gefandi.
Abending um lítilmótieika
Alþingissetningar jafngildir
ósk um breytingu, og þá það
sem kalla mætti tilkomumeira
form. Engin áþreifanieg tillaga
hefur þó komið fram i þá átt.
Vissuiega mun vera hægt að
benda á dæmi þess í öðrum
iöndum að þjóðþing séu sett
með meiri viðhöfn en vér ger-
um. Ef tii viil mætti taka eitt-
hvað slíkt til fyrirmyndar. þótt
raunar ætti ekki að vera ofverk
sjáifra vor að ráða fram úr
sliku. Þingsetningarathöfn vor
einkennist af mikiu látieysi
eins og fieira í erfðavenjum
vorum. En á það má minna. að
látleysi þarf ekki að vera hið
sama og svipieysi og þaðan af
siður hið sama og innhaidsleysi.
Ég vil vekja athygli á því,
sem menn gera sér ef til viil
ekki nógu skýra grein fyrir, að
tilhögun vor á setningu Alþing-
is er arfleifð. tii vor komin úr
höndum margra kynslöða. A
þessu árí eru 122 ár síðan
endurreist Alþingi var sett i
fyrsta sinh hér í Reykjavik.
Þeir sem þá komu til þings
fundu mjög tii þess að þeir
voru að ieggja hornsteína að
æðstu og merkustu stofnun
þjóðarmnar. þeir voru að leggja
grundvöll. sem byggt yrði á og
búið við af seinni mönnum.
meðal annars að tiihögun og
formsatriðum eins og til dæmis
setningu þingsins. Við þing-
setninguna mæiti konungsfull-
trúi á þessa ieið:
„Næsta hátiðieg er þessi
stund, nú þegar að því er komið
að vér skuium setja Alþing.
Vart mun það orð finnast, er
hér á iandi bæðí rifji upp fyrír
mönnum svo margar endur-
minningar fornaldarinnar og
glæði svo margar vonir hins
komanda tíma sem þetta eina
orð: Alþing".
Hvað var svo formið sem
þessir fyrstu alþingismenn
nöfðu á setningu hins fyrsta
þings, hinn 1. júií 1845? Það
var út í æsar hið sama sem vér
höfum enn á þessum degi. Þar
hefur engín breyting á orðid
nema þær einar sem óhjá-
kvæmilega hefur leítt af stjórn-
arfarslegri stöðu landsins í tím-
ans rás, að þeir menn hafa bor-
ið mismunandi embættisheiti
sem lesið hafa fyrir þingheimi
bréfið um samkomudag Alþing-
is Og lýst yfir þvi að Alþingi
væri sett. Sjaldnar en hitt hafa
þessir menn talið sig þurfa eða
eiga að láta brýningu eða boð-
skap til þings eða þjóðar fylgja
máli sínu og eru þess þó all-
mörg dæmi bæði fyrr og síðar.
eins og eðlilegt er og tilhlýði-
legt eftir atvikum á hverri tíð,
en ekki sjálfsagt eða nauðsyn-
legt tfl hátíðabrigða einna
samen. Ytri gidhöfn hefeierei
nein vrdið, önnur en sú sem
felst í kirkjugöngu og guðs-
þjónustu á undan þingsetning-
unni.
Kjarni þessa máls er sá að
Alþingi Islendinga hefur verið
sett með sama formála og með
sömu ytri umgerð i ailri sögu
sinni. Setning þingsins er eðli-
legt- og nauðsyniegt forms-
— 122 ár liðin frá endurreist