Morgunblaðið - 12.11.1977, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUG ARDAGUR 12. NÓVEMBER 1977
Dr. Gunnar Thoroddsen iðnaðarráðherra á fundi FÍI:
Aður en vikið er að einstökum
áhugamálum ykkar, iðnrekendur
góðir, og hagsmunamálum ís-
lenzks iðnaðar, er rétt að rekja í
fáum orðum aðdraganda þeirrar
stöðu, sem iðnaðurinn er í nú.
Á síðustu áratugum hefur at-
vinnulíf Islendinga óðum sótt í
átt til iðnvæðingar. Meginfor-
senda þessarar þróunar er sú
staðreynd, að íslendingar hafa
allt frá byrjun þessarar aldar leit-
ast við að tileinka sér nútíma-
tækni og taka hana í þjónustu
atvinnuveganna.
I lok þriðja áratugs þessarar
aldar hafði orðið sú breyting, að
meirihluti þjóðarinnar átti heima
EFTA. Við gerum siðan samning
við Efnahagsbandalagið árið
1973, og stefnum þannig fullum
fetum i átt til frjálsræðis í alþjóð-
legum viðskiptum.
Ég hef áður gert því nokkur
skil, hver hafi verið þróun í iðn-
aði almennt á fyrstu 7 árum þátt-
töku okkar í markaðssamstarfi
með öðrum þjóðum. A því tíma-
bili jókst iðnaðarframleiðsla að
jafnaði um 8t4% á ári (6% ef
álframleiðsla er frátalin) á sama
tima og þjóðarframleiðslan jókst
um 4'Á%.
Þær tímamótaákvarðanir, sem
teknar voru með ráðstöfunum í
efnahagsmálum á árinu 1960 og
síðan með inngöngu í EFTA 1970
ar annars vegar og annarra höfuð-
atvinnuvega hérlendis hins vegar,
og koma með tillögur um löggjaf-
ar- og framkvæmdaatriði, sem í
ljós kemur, að nauðsynlegar
verða til að jafna starfsaðstöðu
íslenzks iðnaðar.
Af þeim málum, sem einkum
hafa komið til athugunar i nefnd
þessari, má nefna: lánakjör, fjár-
mögnun og framlög rikissjóðs til
fjárfestingarlánasjóða, launa-
skattur, aðstöðugjald, uppsafnað-
ur söluskattur, verðiag innlendra
hráefna til iðnaðarframleiðslu,
framkvæmd heimildarákvæða 3.
gr. 12. töluliðs tollskrárlaga varð-
andi niðurfellingu og endur-
gr-eiðslu aðflutningsgjalda á vél-
Dr. Gunnar Thoroddsen iðnaðar-
ráðherra.
Haga ber innkaupum ríkis og
ríkisstofnana þannig, að þau miði
að því að efla íslenzkan iðnað
i kaupstöðum og kauptúnum. Það
leiddi af sér aukna verkaskipt-
ingu í þjóðfélaginu, betri nýtingu
vinnuafls og tækniframfarir,
enda hafði hlutdeild iðnaðar í at-
vinnu vaxið í 19% 1930.
Þannig sjóðu mál, þegar áhrifa
heimskreppunnar miklu fór að
gæta upp úr 1930. Verðlag á ís-
lenzkum útflutningsafurðum féll,
skortur var á erlendum gjaldeyri
og atvinnuleysi þjakaði þjóðina.
Þá var tollvernd mjög aukin og
innflutningshöft sett. Þetta var
gert vegna almenns ástands efna-
hagsmála og fjárþarfar ríkissjóðs.
En jafnframt var tilgangurinn að
skapa starfsskilyrði fyrir vernd-
aðan iðnað. Islendingar voru ekki
einir um þessa stefnu. Þetta var
ríkjandi efnahagsstefna í veröld-
inni á þessum áratug. Ekki verður
sagt, að sú einangrunarstefna,
sem þá ríkti í alþjóðaviðskiptum,
hafi leitt til aukinnar hagsældar,
enda urðu íslendingar þess
greinilega varir á þessum áratug.
Að styrjöldinni lokinni verður
breyting á á Vesturlöndum.
Einangrunar- og verndarstefn-
unni er varpað fyrir borð, og unn-
ið er markvisst að því að koma á
frelsi 1 alþjóðaviðskiptum og
brjóta niður tollmúra.
Það er ekki fyrr en 1960, að gert
er átak til þess að skapa skilyrði
fyrir slíkri stefnubreytingu. Inn-
flutningur er þá að langmestu
leyti gefinn frjáls og fjárfesting-
arhöft afnumin.
Nú hefði mátt ætla, að mikill
vöxtur hefði átt sér stað í hinum
tollverndaða iðnaði fram til þess-
ara tfmamóta, einkum á áratugn-
um 1950—60, þegar höft voru við
lýði. Athuganir leiddu hins vegar
í ljós, að verndaði iðnaðurinn óx
minna en sá iðnaður, sem lítillar
eða engrar tollverndar naut.
Skýringin er sú, að tollverndaði
iðnaðurinn bjó að mörgu leyti við
erfiða aðstöðu. Á þessu tímabili
þurfti hann að glíma við innflutn-
ings- og fjárfestingarhöft að því
er snerti bættan húsakost, útveg-
un hráefnis og véla. Hann sætti
erfiðum kjörum í útvegun fjár-
magns og bjó við strangt verðlags-
eftirlit. Allt rýrði þetta þau hag-
stæðu skilyrði, sem tollverndin í
sjálfu sér skapaði og það aðhald
og örvun skorti, sem samkeppni
veitir.
Um það Ieyti sem EFTA var
stofnað voru stjórnvöld hér að
móta þá stefnu, er tekið var að
framfylgja á árinu 1960, en hún
var forsenda þess, að við gætum
tekið frekari þátt í alþjóðlegu við-
skiptasamstarfi. Var fylgzt náió
með því, sem gerðist í þessum
málum meðal þjóða Vestur-
Evrópu. *
Á árinu 1970 er sú ákvörðun
tekin að við íslendingar göngum f
og samningi við EBE 1973 hafa
ótvírætt sannað gildi sitt og verið
okkur til hagsbóta.
Staða iðnaðarins í dag
En hver er staða iðnaðarins í
íslenzkum þjóðarbúskap í dag?
Iðnaðurinn hefur sýnt á mörgum
sviðum, hvers hann er megnugur.
Nokkrar staðreyndir má draga
fram:
1) Nálægt þriðjungur lands-
manna hefur atvinnu af iónaði.
2) Þáttur iðnaðar f þjóðarfram-
leiðslu er meiri en nokkurrar
annarrar atvinnugreinar.
3) Á síðustu árum hefur iðnaðar-
framleiðsla aukist að meðaltali
meir en þjóðarframleiðslan í
heild og framleiðni vaxið.
4) (Jtflutningur iðnaðarvöru hef-
ur á fáum árum náð því að verða
um fjórðungur heildarútflutn-
ings.
5) Iðnaðurinn sparar gífurlegar
fjárhæðir í erlendum gjaldeyri.
Þetta ber allt vott um mikils-
verðan árangur. Það er og ljóst,
að iðnaðurinn stuðiar að stöðug-
leika f umróti efnahagslífsins.
Það er gömul venja að greina
fiskiðnað frá öðrum iðnaði. Skipu-
lagslega séð er einnig um aðgrein-
ingu að ræða. Slík skipting hefur
stundum alið á misklíð og hags-
munabaráttu. Þegar almennum
iðnaði vex nú fiskur um hrygg og
tollar hverfa á aðföngum hans,
eiga þessar greinar meiri samleið
en áður og geta sameiginlega orð-
ið sterkara afl í þjóðfélaginu en
hingað til. Þær geta stutt hvor
aðra með innbyrðis viðskiptum,
upplýsingasöfnun, sölu á erlenda
markaði og einnig á sviði skipu-
lagsmála og verkmenntunar.
Það er ekki eingöngu íslenzkur
almenningur, sem ætlast má til,
að kaupi fslenzkar vörur, heldur
einnig atvinnureksturinn sjálfur
og opinberir aðiljar.
Þessari hlið málsins hefur ekki
verið nægur gaumur gefinn.
Það er ótvfrætt, að miklir mögu-
leikar hljóta að vera á að auka
innbyrðis samskipti atvinnu-
greina og efla það með innlendan
iðnað, hvort sem hinn endanlegi
kaupandi verður hérlendis eða er-
lendis.
Til þess að fjalla nánar um
þann 'aðstöðumun, sem iðnaður-
inn býr við, starfar á vegum
iðnaðarráðuneytisins nefnd, sem
skipuð var að ósk samtaka
iðnaðarins, til að kanna ýmis mál,
er varða aðstööu iðnaðarins og
gera tillögur til úrbóta, Nefndin
er skipuð fulltrúum samtaka.
iðnaðarins, þingmönnum, fulltrúa
fjármálaráðuneytis, iðnaðarráðu-
neytis, Þjóðhagsstofnunar og Iðn-
þróunarstofnunar. Hlutverk
nefndarinnar er að bera saman
starfsaðstöðu íslenzks iðnaðar og
iðnaöar í samkeppnfslöndunr okk--
um og aðföngum til samkeppnis-
iðnaðar.
Um sfðastliðin mánaðamót bár-
ust ríkisstjórninni tillögur frá
stjórn Félags islenskra iðnrek-
enda um iðnþróunaraðgerðir, og
hefur formaður félagsins gert hér
grein fyrir þeim. Þær eru mjög
athyglisverðar og þeim fylgja
gagnmerkar upplýsingar. Þessar
tillögur eru nú til athugunar hjá
ríkisstjórninni, en einnig hefur
iðnaðaraðstöðunefnd verið falið
að fjalla um þær.
Þegar íhuguð er stefna í mál-
efnum einnar atvinnugreinar,
verður að hafa í huga þau þjóð-
félagslegu markmið, sem að er
stefnt. Öll ættum við að vera sam-
mála meðal annars um eftirfar-
andi markmið, sem stefnt skuli
að:
1) Aukin þjóðarframleiðsla til
tryggingar bættum lífskjörum, at-
vinnuöryggi og til að fullnægja
margvfslegum félagslegum þörf-
um.
2) Stöðugt verðlag.
3) Jafnvægi í utanríkisviðskipt-
um.
4) Efling byggðar u.m land allt.
5) Nýting innlendra hráefna og
orkugjafa.
6) Aukin menntun með þarfir at-
vinnulífsins fyrir augum.
Að fjölmörgum hagsmunamál-
um iðnaðarins er unnið af sér-
fræðingum, stofnunum, vinnu-
hópum, nefndum. Það ætti að
vera hverjum manni ljóst, að það
tekur tíma og vinnu að undirbúa
og fá fram þær margvíslegu um-
bætur á ótal sviðum, sem iðnaður-
inn þarfnast.
Skulu hér rakin ýmis hags-
munamál fslenzks iðnaðar, sem
gefa nokkra mynd af þvf sem
stefnt er að og unnið að, en sum
þeirra þegar komin i framkvæmd.
Liðirnir eru 25 að tölu, en eng-
an veginn tæmandi.
1) Lagt hefur verið fram frum-
varp að nýrri iðnaðarlöggjöf, er
kóma á í stað eldri löggjafar, sem
að meginstofni er frá árinu 1927.
2) Iðnlánasjóður, sem er ásamt
Iðnþróunarsjóði aðalstofnlána-
sjóður iðnaðarins, hefur verið
verulega efldur. Útlán Iðnlána-
sjóðs hafa aukizt úr liðlega 300
milljónum árið 1974 í rúmlega
1200 milljónir í ár. Framlag ríkis-
sjóðs þrefaldaðist á þessu ári, úr
50 f 150 míllj.kr. og mun hækka á
næsta ári i 250 millj.kr. — Þá
hefur aðstaða Iðnaðarbankans
verið bætt með tveim nýjum úti-
búum í Breiðholti og á Selfossi.
3) Náðst hefur verulegur árang-
ur um jöfnun á aðstöðu hvað
snertir kjör á rekstrarlánum til
iðnaðar, og má heita að frá 1.
ágúst s.l. sitji allir atvinnuvegir
þar við sama borð. Jafna þarf
aðstöðu atvinnuveganna um að-
gang að lánsfé, bæði hvað snertfr
— segir í
tillögugerð,
sem unnið
er að
rekstrarfé og stofnfé og ná til
fulls þeirri jöfnun lánakjara, sem
stefnt hefur verið að með góðum
árangri á síðustu misserum.
4) Sölugjald á vélum og tækjum
til samkeppnisiðnaðar, sem á ár-
inu 1974 var 22%, lækkaði f 11% í
ársbyrjun 1975 og hefur nú verið
fellt niður að fullu.
5) Mikilsverðar lagfæringar hafa
verið gerðar á tollskrárlögum til
hagsbóta fyrir iðnaðinn. Búa nú
flestar greinar samkeppnisiðnað-
ar á innlendum markaði og út-
flutningsiðnaður við tollfrelsi á
aðföngum til framleiðslunnar.
6) Endurskoða þarf skattalög til
þess að eðlilegar afskriftir verði í
iðnaði og til þess að örva áhuga
almennings á eignaþátttöku í at-
vinnurekstri.
7) Það þarf að eyða þeim svo-
nefndu uppsöfnunaráhrifum,
sem söluskattur hefur og torveld-
ar samkeppni á innlendum mark-
aði og í útflutningi. Varðandi árið
1977 hefur verið ákveðið að
endurgreiða uppsafnaðan sölu-
skatt á útfluttum iðnaðarvörum,
að upphæð um 235 millj.kr.
8) Stefnubreyting er nauðsynleg
í verðlagsmálum. L:ngvarandi
verðlagshöft, hversu ströng*svo
sem þau eru á pappírnum, ná ekki
tilgangi, nema stundum sem tíma-
bundin ráðstöfun, en eru oft til
skaða. Það ætti reynslan að hafa
kennt okkur. Hins vegar á raun-
hæft eftirlit með verðlagi fullan
rétt á sér.
9) Efla verður þjónustustofnanir
iðnaðarins í þeim tilgangi að auka
tækniþjónustu og leiðbeiningar
við iðnaðinn. Frumvarp til laga
um Tæknistofnun hefur lengi
verið i undirbúningi og verður
lagt fyrir þetta þing og stefnt að
því, að það verði lögfest.
10) Veitt hefur verið og í undir-
búningi er tækniaðstoð f ýmsum
greinum iðnaðarins svo sem I
skipaiðnaði, málmiðnaði, vefjar-
og fatagerð og húsgagnaiðnaði.
11) Stefna ber að því að efla
verkmenntun og er þá átt við :1-
menna menntun iðnaðarmanna,
en auk þess eftirmenntun og
fræðslu- og starfsþjálfun iðn-
verkafólks. Leggja ber áherzlu á
samræmda námsskrárgerð í iðn-
námi og að hún fari fram í sam-
ráði við samtök atvinnuveganna.
Einnig ber að huga að áfanga-
skiptingu í verknámi innan hins
almenna menntakerfrs.
12) Hafinn er markviss stuðning-
ur við vöruþróun.
13) Unnið hefur verið að athug-
un á: Þörf innanlands fyrir skipa-
viðgerðir og nýsmiðar næstu árin;
getu innlenda skipaiðnaðarins til
að anna þeirri eftirspurn; nauð-
synlegri heildarfjárfestingu er
miðist við hagkvæma uppbygg-
ingu greinarinnar; leiðum til fjár-
mögnunar og öðrum aðgerðum er
stuðli að eflingu samkeppnis-
hæfni skipaiðnaðarins.
Fyrstu tillögur hafa borizt og
eru til athugunar við gerð láns-
fjáráætlunar 1978.
14) Unnið er að þvi á vegum Ut-
flutningsmiðstöðvar iðnaðarins i
samstarfi við fjölmarga aðila að
auka verðmæti ullar- og skinna-
framleiðslu.
15) I byggingu er járnblendi-
verksmiðja, sem auka mun veru-
lega gjaldeyrisöflun okkar.
16) Hafnar eru framkvæmdir við
byggingu tilraunaverksmiðju til
saltframleiðslu á Reykjanesi, sem
gæti lagt grundvöll að fjölbreytt-
um efnaiðnaði.
17) Fram fara á vegum Iðn-
þróunarstofnunar athuganir á
möguleikum þess að nýta ál,
framleitt hér innanlands, sem
hráefni til framleiðslu á ýmiss
konar fullunnum vörum.
18) Efldur hefur verið stuðning-
ur til þátttöku iðnfyrirtækja í
kaupstefnum og til markaðsöflun-
ar almennt erlendis, og ber að
leggja enn frekari áherzlu á
aukna markaðsleit og sölustarf-
semi bæði innanlands og utan.
19) Víðtækar rannsóknir og til-
raunir fara fram á nýtingu ís-
lenzkra jarðefna til margvíslegrar
framleiðslu, bæði fyrir innlendan
markað og til útflutnings, og ber
að halda ’ áfram könnun nýrra
tækifæra í iðnaði og veita nýiðn-
aði stuðning.
20) Unnið er að endurskoðun
laga um Sölustofnun lagmetis.
21) I athugun eru möguleikar á
hagkvæmni þess að koma upp yl-
ræktarveri, er nýti jarðvarma og
rafmagn, og er unnið að nauðsyn-
legum rannsóknum í því sam-
bandi.
22) Rannsóknir fara fram á
endurvinnslu ýmissa efna, er til
falla í landinu og hafa lítt eða
ekki verið nýtt til framleiðslu
hingað til.
23) Unnið er að tillögugerð urn
það, hvernig haga megi innkaup-
um ríkis og ríkisstofnana þannig
að þau miði að því að efla íslenzk-
an iðnað.
24) Samþykkt hafa verið lög um
iðnaðarmáiagjald, er stuðlað hef-
ur að þróttmeira starfi samtaka
iðnaðarins.
25) Islenzkri iðnkynningu er ný-
lega lokið, stórmerkum áfanga f
atvinnusögu Islands.
Það var ánægjulegt, að svo náið
og gott samstarf skyldi takast með
þeim, sem að þessari kynningu
stóðu. Málefni iðnaðarins hafa
komið meir til umræðu en oft
áður. Þjóðin hefur öðlazt næmari
skilning en áður á gildi iðnaðar.
Við skulum vona að sama máli
gegni um svokallaða ráðamenn
þjóðarinnar. Allur þessi aukni
skilningur mun skila íslenzkum
iðnaði áfram til sfvaxandi fram-
lags í þágu fslenzkrar þjóðar.
— 0 —
Þeirrar tilhneigingar gætir
stundum um of að telja þýðingu
einhverrar einnar atvinnugreinar
meiri en annarra, og hefur ís-
lenzkur iðnaður oft goldið þess.
Einnig hefur þess nokkuð gætt að
telja eina grein iðnaðarins þýð-
ingarmeiri en aðra. Allur slíkur
metingur er varasamur. Það er
hollara að hafa í huga, að atvinnu-
lífið er ein samofin heild og njóta
einstakar greinar þess stuðnings
hver af arinarri. Því aðeins mun
þjóðinni vel farnast, að allar at-
vinnugreinar vinni vel saman af
skilningi og bróðúrhug á jafnrétt-
isgrunni. Að því skulum við öll
•vinna-. -■ *........ ..........