Morgunblaðið - 04.12.1977, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. DESEMBER 1977
fHftvgui Utgefandi nMKblb hf. Árvakur. Reykjavik.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
R itstjórna rf ulltrú i Þorbjöm Guðmundsson.
Fréttastjóri Bjöm Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla ASalstræti 6. sími 10100.
Auglýsingar ASalstræti 6. simi 22480.
Áskriftargjald 1500.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 80.00 kr. eintakið.
Lakari lífskjör
og þrengri
mannréttindi
Þart er slundum erl'ilt a<> skilxreina þær hreyiinfíar,
sem kenna sír vid vinstri stjórnmál, hvort heldur er hér á landi
eóa annars staóar. Allar eif>a þær skoóanalegar ra-tur í kenninffum
Karls IVIarx, sem settar vóru fram á öldinni sem leió — viö allt aórar
þjóófélafíslefíar aóstæóur <>« takmarkaöri félaffslefía og hagfræöileffa
þekkinfiu en nú eru til staóar. Síóan Kreinast þessar hreyfinfjar í allar
áttir eftir mismunandi túlkunum síöari tíma manna á kenninfíum hins
þýzka höfundar marxismans. Sumar hreyfinfíar kenna sifí vió marx-
lenín-stalín-isma. Aórar hafa lellt Stalín niöur úr heitum sínum og
flokkast undir marx-lenínisma. Enn aórar hafa einnig fellt Lenín út úr
myndinni og kalla sig einfaldlega marxista. Kommúnistaflokkur Spán-
ar er nýjasta dæmiö þar um. Þá eru einnig til marxistar, sem kenna sig
viö Trotsky, er skipulagói Kauöa herinn í árdaga Sovétríkjanna, en
talió er aó Stalfn hafi látiö myróa, eftir aö hann var kominn í útlegö.
Og ekki má gleyma maóistum, sem eru enn ein grein á meiöi
marxismans.
Þrír stjórnmálaflokkar hér á landi, sem kenna sig viö vinstri
stjórnmál, eiga nú fulltrúa á Alþingi Islendinga: Alþýöuflokkur,
Alþýóuhandalag og Samtök frjálslvndra og vinstri manna. Framsókn-
arflokkurinn, sem almennt er talinn milliflokkur, höfðar á stundum
til vinstra f.vlgis, en naumast veröur hann þó talinn marxískur aö
uppruna. Allflókin umferöartengsl hafa veriö á milli þessara flokka
allra. Kommúnistaflokkur tslands varö til meó klofningi úr Alþýöu-
flokknum áriö 19.'!0. Þegar sá flokkur skipti um nafn og tók upp heitiö
Sameiningarl'lokkur alþýóu, Sósíalistaflokkurinn, geröist þaö enn meö
klofningi úr Alþýóuflokknum. Þegar flokkurinn tók upp núverandi
nafn, Alþýöuhandalag, geróist þaó enn á ný meö klofningi úr Alþýöu-
flokknum. Flestir þeir framámenn. sem klufu sig úr Alþýóuflokki viö
framangreindar nal'nhreytingar, hurfu síöar frá samstarfi vió komm-
únista, re.vnslunni ríkari. F’leiri feröatengsl má nefna milli þessara
flokka allra. Björn Jónsson, nú forseti ASl, för úr Alþýöuhandalagi
um Samtökin til Alþýöuflokks. Fleiri forystumenn úr verkalýóshreyf-
ingu hafa fetaö í fótspor hans. Ólafur Itagnar Grímsson fór úr
Framsóknarl'lokki um Samtökin inn í Alþýóubandaiag. Magnús Torfi
Ólafsson fór úr Alþýóuhandalagi yfir í Samtökin, hvar hann gegnir nú
forystu. Hannibal Valdimarsson fór úr Alþýóuflokki um Alþýöubanda-
lag og Samtökin út úr pólitík. Fleiri dæmi mætti til tína.
Alþýöuhandalagió, sem er fjölmennasti flokkur marxista á Islandi,
viróist klofiö ofan frá og niöur úr, skoóanalega séö. Gamall stuónings-
maöur þess, Björn Bjarnason, formaóur Landssambands iönverkafólks
segir í nýlegri blaöagrein aö „forystumönnum verkalýóshreyfingar-
innar" hafi-verió rutt út úr mióstjórn Aiþýóuhandalagsins. í vinstra
kanti þess eða vinstra.megin viö þaö hafa og risið upp fjöldi smærri
hreyfinga.
Fyrst skal telja Sósíalistafélag Ke.vkjavíkur, sem er aö vísu garnalt
félag, og heldur fast viö fornar kenningar. Þá má nefna Fylkinguna,
sem fvrrum var ungliöafélag Sósíalistaflokksins.en hefur þróa/t yfir í
trotskyistasamtök. Þá hafa tveir hreinræktaóir smáflokkar
kommúnista séö dagsins Ijós: Kiningarsamtök kommúnista (EIK) og
Kommúnistaflokkur Islands, sem báöir telja sig Marx-leniníska en
eyöa mestu af orku sinni í gagnkvæmar skammir hvor um annan, —og
eru aó því leyti dæmigeróir vinstri flokkar.
Eitt eiga þó hrotabrot íslenzkrar vinstri mennsku sameiginlegl, þrátt
fyrir alla sundrunguna. Þaö aö loröast rökræóur um reynsluna af
framkvæmd sósíalisma og kommúnisma, þar sem þessi kenning hefur
verió ráöandi þjóöfélagsform um langt árabil. Sósíaiisminn hefur
ráóiö ríkjum í Sovétríkjunum í rúma sex áratugi og helft þess tíma í
flestum ríkjum Austur-Evrópu. Hvers konar þjóöfélag hefur risiö í
kjölfar þessarar kenningar, þar sem hún hefur fengió aó sýna ága-ti
sitt? Sakharov-réttarhöldin í Kóm, sem verið hafa í heimsfréttum
undanfariö, vitna um, hvern sess almenn mannréttindi skipa í þessum
iöndum. Almenn Iffskjör fólks f borgaralegum þjóófélögum Noróur-
landa eru og mörgum áratugum á undan því sem þekkist í ríkjum
sósíalismans. Félagsleg og efnahagsleg réttindi þegnanna eru ólíkt
þróaöri og traustari í horgaralegum þjóöfélögum, þó aö þar standi enn
margt til bóta, en í ríkjum sósíalismans. Munurinn er raunar þaö
mikill, borgaralegum þjóöfélögum i hag, aö óþarft er aó fara um
mörgum oröum.
Frumskylda hvers þjóðfélags er aö tr.vggja þegnum sínum almenn
mannréttindi; rétt einstaklinga til öryggis inn á viö og þjóöaröryggis
út á vió; rétt til skoóanamvndunar og tjáningar; rétt til lýóræöislegra
áhrifa á framvindu þjóömála: rétt til heilbrigös einstaklings-, fjöl-
skyldu- og félagslffs og sfóast en ekki sízt rétt til aó nýta starfsorku
hugar og handa í sem frjálsustu hagkerfi. Mikilvægir áfangar hafa
náöst á öllum þessum sviðum í borgaralegum þjóófélögum nútímans.
Þar stendur aö vísu margt enn til bóta, eins og fyr segir. En hiö
borgaralega þjóöfélag lýðræðis og þingra*óis felur í sér möguleikana
til aó þróast frá annmörkum sínum og til meiri fullkomnunar á
heilbrigóan og friósaman hátt, fyrir lýöræóisleg meirihlutaáhrif fólks-
ins sjálfs. Einnig aö því leyti hefur þaö auösæja yfirburði yfir hin
sósíalísku þjóöfélög lítilla mannréttinda og lakari lífskjara.
j Reykjavíkurbréf
l —♦♦♦♦♦♦ Laugardagur 3. desember.H»»
Kostir prófkjörs
Fyrir hálfum mánuöi stóö yfir
umfangsmesta prófkjör, sem efnt
er til hér á landi til þess aö taka
ákvörðun um skipan framboós-
lista til alþingiskosninga — próf-
kjör sjálfstæðismanna í Reykja-
vík. Prófkjör þetta hefur vakið
mikla athygli eins og jafnan er
um persónubundna kosningu af
þessu tagi og það hefur jafnframt
undirstrikað skýrar en þau próf-
kjör, sem fram til þess hafði verið
efnt til, hina jákvæðu þætti próf-
kjöra og hina neikvæðu. Færa má
nokkuð sterk rök að því, að
gallarnir hafi í þessu prófkjöri
verið áberandi meiri en kostirnir
og fer það þó allt eftir þvi, hver
afstaða manna er til stjórnmála-
baráttunnar og hvernig hana á að
heyja.
Þátttakan í þessu prófkjöri
sjálfstæðismanna í Reykjavík var
meiri en dæmi eru til um áður og
var það nokkurt áfall andstæðing-
um Sjálfstæðisflokksins, sem
höfðu gert sér ákveðnar vonir um,
að fram mundi koma í þessu próf-
kjöri óánægja kjósenda í garð
ríkisstjórnar, sem Sjálfstæðis-
flokkur hefur forystu fyrir og
hún mundi birtast í þvi, að stuðn-
ingsmenn Sjálfstæðisflokksins í
höfuðborginni tækju ekki þátt í
þessu prófkjöri. Þessi mikia þátt-
taka var eftirminnileg áminning
um og undirstrikun á þeim mikla
styrk, sem Sjálfstæðisflokkurinn
býr yfir í höfuðborginni og sýnir,
að þrátt fyrir stjórnarforystu á
erfiðum tímum, hefur ekkert úr
þeim styrkleika dregið. Frá
sjónarhóli þeirra, sem telja þá
þjóðmálastefnu, sem Sjálfstæðis-
flokkurinn berst fyrir, heillavæn-
legasta fyrir hag og heill íslenzku
þjóðarinnar, er þessi mikla þátt-
taka þvf ein af jákvæðum hliðum
þessa prófkjörs.
Prófkjör af þessu tagi hefur í
för með sér mikið starf. Otrúlega
stór hópur fólks tekur til hendi,
ýmist við undirbúning og fram-
kvæmd prófkjörsins sjálfs eða
leggur fram vinnu fyrir einstaka
frambjóðendur. Ekki er ofmælt,
að með einum eða öðrum hætti
leggi nokkur þúsund manns þar
hönd á plóginn. Líflegar umræð-
ur verða, fólk tekur afstöðu til
einstaklinga og málefna og al-
menn stjórnmálastarfsemi innan
þess flokks, sem fyrir prófkjörinu
stendur, færist mjög í aukana og
áhugi vex meðal þeirra Stuðnings-
manna Sjálfstæðisflokksins, sem
að jafnaði taka ekki þátt I starfi
flokksins á annan veg en að veita
honum stuðning á kjördag. Allt er
þetta jákvætt, skiptir miklu máli
fyrir starfsemi stjórnmálaflokks,
sýnir lýðræðið í verki og er Sjálf-
stæðisflokknum, þessu miklá
stjórnmálaafli I íslenzkum þjóð-
málum, tvímælalaust til styrktar.
Úrslit
prófkjörsins
Urslit prófkjörsins í Reykjavík
hafa vakið umtal og eftirtekt og
sýnist sitt hverjum. Sérstaklega
hefur athygli manna beinzt að
því, að Albert Guðmundsson, al-
þingismaóur, hlaut efsta sæti I
þessu prófkjöri og Geir
Hallgrímsson, forsætisráðherra
og formaður Sjálfstæðisflokksins,
annað sæti. Nú er það ekkert nýtt,
að úrslit prófkjörs sjálfstæðis-
manna í Reykjavik falli á þann
veg, að formaður Sjálfstæðis-
flokksins og forsætisráðherra
hljóti ekki efsta sætið.
Niðurstaða prófkjörsins haustið
1970 varð sú, að þá hlaut þáver-
andi borgarstjóri í Reykjavík,
Geir Hallgrímsson, flest atkvæði
og Jóhann Hafstéin, forsætisráð-
herra og formaður Sjálfstæðis-
flokksins, næstflest atkvæði. I
augum sjálfstæðismanna skiptu
þessi úrslit engu máli eða þau
atkvæði, sem á milli bar, enda
öllum ljóst, að þeir tveir menn,
sem þar komu við sögu nutu
óskoraðs trausts sjálfstæðis-
manna í Reykjayik.
Úrslitin í prófkjörinu nú hafa
verið túlkuð sem ósigur fyrir nú-
verandi formann Sjálfstæðis-
flokksins og til marks um
óánægju með ríkisstjórnina. Geir
Hallgrímsson, forsætisráðherra
og formaður Sjálfstæðisflokksins
fjallaði um þessar staðhæfingar í
sjónvarpsþætti fyrir rúmri viku,
sem vakið hefur þjóðarathygli,
annars vegar fyrir þann dóna-
skap, sem einkenndi framkomu
hins pólitíska spyrjanda í þættin-
um og hins vegar og fyrst og
fremst fyrir þá hörku og ein-
beittni, sem einkenndi svör for-
sætisráðherra. í sjónvarpsþætti
þessum bentiGeir Hallgrímsson á,
að hann hefði í þessu prófkjöri
hlotið heldur hærra hlutfall
greiddra atkvæða en í prófkjör-
inu 1970 og hefði hann þó þá
verið borgarstjóri í Reykjavík og
sem slíkur haft góða aðstöðu í
prófkjörinu. i þessu sambandi
kvað hann engu skipta, þótt annar
maður hefði fengið fleiri atkvæði
og kvaðst hann samgleðjast Al-
bert Guðmundssyni með þann
góða árangur, sem hann hefði
náð. Ennfremur vakti Geir
Hallgrímsson athygli á því, að ef
um óánægju væri að ræða, sem
lýsti sér I prófkjörinu væri þar
um að ræða þau 400 atkvæði, sem
á milli bæri.
Jafnframt undirstrikaði for-
sætisráðherrann það almenna við-
horf sitt til þeirra starfa, sem
hann gegnir, að það væri ekki sitt
hlutverk að hlaupa eftir vinsæld-
um, sem reynslan sýnir, að oftast
eru stundarfyrirbrigði, heldur að
inna starf sitt þannig af hendi að
hann og flokkur hans hlytu traust
kjósenda í kosningum, þegar verk
rikisstjórnarinnar eru lögð undir
dóm kjósenda. Forsætisráðherra.
benti á, að ríkisstjórn þarf oft að
gera ráðstafanir, sem eru nauð-
synlegar en óvinsælar I bili, og að
ríkisstjórn mætti ekki hlaupast
frá slíkum ákvörðunum til þess að
taka þátt i vinsældakapphlaupi.
Þetta eru orð að sönnu og vissu-
lega vaéri hægt að taka meira
mark á mörgu því sem gej-ist i
islenzkri stjórnmálabaráttu, ef
þetta viðhorf til starfsaðferða’og
vinnubragða væri almennara.
Framboðslisti tíu
þúsund kjósenda
Þá er að því komið að íhuga
niðurstöðu prófkjörsins almennt
og styrkleika þess framboðslista,
sem tíu þúsund kjósendur hafa
með þessum hætti tekið þátt i að
ákvarða. í fljótu bragði mætti
ætla að framboðslisti, sem tíu þús-
und stuðningsmenn flokks
ákveða sl«ipan á, hljóti að vera
mjög sterkur framboðslisti, það
liggi í hlutarins eðli, að þegar listi
hefur verið valinn með svo lýð-
ræðislegum hætti og svo mikilli
þátttöku geti hann ekki verið ann-
að en sterkur. En skoðum málið
ofurlítið betur. Utan niðurstöðu í
efstu sætum prófkjörsins vakti
það mesta athygli, að tveir þjóð-
kunnir forystumenn launþega í
Sjálfstæðisflokknum, þeir Guð-
mundur H. Garðarsson, formaður
Verzlunarmannafélags Reykja-
víkur og Pétur Sigurðsson, for-
ystumaður sjómanna i áratugi,
hlutu sjöunda og áttunda sæti i
þessu prófkjöri. Báðir þessir
menn hafa unnið geysilegt starf i
samtökum launþega. Pétur
Sigurðsson er upprunninn i sjó-
mannastétt. Hann hefur helgað
allt sitt líf starfi, fyrst á sjónum
og síðan í þágu sjómanna, i félaga-
samtökum þeirra, að hagsmuna-
málum þeirra á Alþingi og ekki
sízt hefur hann haft forystu um
það geysimikla uppbyggingar-
starf, sem unnið hefur verið við
byggingu dvalarheimila fyrir
aldraða sjómenn og maka þeirra.
Guðmundur H. Garðarsson hefur
verið í forystu fyrir stærsta laun-
þegafélag landsins í tvo áratugi.
Hinir mörg þúsund félagsmenn
Verzlunarmannafélags Reykja-
víkur vita bezt af eigin raun á
hvern hátt hann hefur starfað að
málefnum þeirra sem heildar og
einstaklinga. Þegar þetta er haft í
huga er skiljanlegt, að menn velti
fyrir sér þeim niðurstöðum próf-
kjörs, að þessir tveir menn hljóti
ekki meira atkvæðamagn en svo,
að dugi þeim til sjöunda og átt-
unda sætis.
Nú kann einhver að segja sem
svo: Hvaða máli skiptir þetta?
Þetta eru úrslit prófkjörsins,
þetta er lýðræðisleg kosning,
stuðningsmenn Sjálfstæðisflokks-
ins hafa sagt sitt og þegar svo
mikill fjöldi tekur ákvörðun hlýt-
ur hún að vera Sjálfstæðisflokkn-
um til styrktar. En svo einfalt er
dæmið ekki. Eitt er að ná til 5—6
þúsund stuðningsmanna Sjálf-
stæðisflokksins í Reykjavík og
hljóta atkvæði þeirra T prófkjöri,
annað hvort viðkomandi fram-
bjóðandi hefur möguleika á að ná
til þeirra 15—17 þúsund kjósenda
til viðbótar sem ekki tóku þátt í’
prófkjörinu, sem Sjálfstæðis-'
flokkurinn verður að ná til í
næstu kosningum eigi hann að
hljóta góða kosningu í Reykjavik.
Þegar þaó er haft i huga er rétt að
menn ihugi, hvort einhverjir aðr-
ir, sem skipa sæti ofar á fram-
boðslistanum samkvæmt úrslitum
prófkjörsins hafa meiri mögu-
leika til þess að ná til þessa við-
bótarfjölda kjósenda en þeir tveir
fulltrúar launþega, sem hér hafa
vérið nefndir. Erfitt verður að
færa rök að því. Launþegasamtök-
in eru öflugustu félagsmálasam-
tök sem riú starfa í öllum löndum
á norðurhveli jarðar, og styrkur
þeirra fer sívaxandi. Sá stjórn-
málaflokkur, sem leiðir þau hjá
sér eóa vísar á bug fulltrúum
þeirra veit ekki hvað hann gerir.
Þá er komið að spurningunum um
það, hvað það er sem ræður úrslit-
unum í svo umfangsmiklu próf-
kjöri sem því, er sjálfstæðismenn
efndu til í Reykjavík á dögunum,
og hvað veldur því, að atkvæða-
tala traustra forystumanna laun-
þegasamtaka á borð við Pétur
Sigurðsson og Guðmund H. Garð-
arsson er ekki hærri en raun ber
vitni um.
Amerísk tækni
ryður sér
til rúms
I prófkjörum þeim, sem sjálf-
stæðismenn efndu til fyrir borg-
arstjórnarkosningar 1970 og þing-
kosningar 1971 bryddaði aðeins á
því, að einstakir frambjóðendur
og stuðningsmefln þeirra beittu í
baráttu sinni nútímatækni, sem
vel hefur reynst i öðrum löndum,
sérstaklega þó Bandarikjunum.
Ein afleiðing þess var sú að í
prófkjöri sjálfstæðismanna til
þingkosninga 1971, sem fram fór
haustið 1970 náði einn mesti sér-
fræðingur þjóðarinnar í efna-
hagsmálum, Öláfur Björnsson
prófessor, sem setið hafði á Al-
þingi uro nokkurt árabil, Bjarni
Benediktsson taldi í hópi fremstu