Morgunblaðið - 04.12.1977, Síða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. DESEMBER 1977
Jðnaðarmenn
með listsýningu
Myndllst
eftir VALTÝ
PÉTURSSON
IÐNAÐARMANNAFÉLAGIÐ í
Reykjavík á hundrað og tíu ára
afmæli á þessu ári. Margt hefur
verið gert til að minnast þess-
ara merku tímamóta félagsins,
og nú að lokum hefur verið efnt
til listsýningar á verkum félags-
manna i hinu glæsilega nýja
iðnaðarmannahúsi að Hall-
veigarstíg 1. Það er kjallari
hússins, sem tekin hefur verið
undir þessa stóru sýningu, og
ekki fæ ég betui séð en að
staðurinn sómi sér ágætlega
fyrir siik fyrirtæki.
Þessi sýning er mjög mikil að
vöxtum, og hvorki meira né
minna en 194 verk skráð í sýn-
ingarskrá. Þaö er ótrúlegur
fjöldi iðnaðarmanna, sem feng-
ist hefur við myndlist og ekki
eingöngu teikningar eða oliu-
málverk. Þeir hafa einnig átt
við myndhögg og grafík, og allt
þetta er nú til sýnis i kjallara
hins nýja húss við Hallveigar-
stíg. Við skulum hafa það hug-
fast, þegar þessi sýning er skoð-
uð, að áður fyrr var ekki lif-
vænlegt fyrir fólk að stunda
myndlist sem aðalstarf, og gild-
ir það raunar enn. Þegar þess
er gætt, hve fámenn okkar
ágæta þjóð er og hefur verið
enn fámennari fyrir aðeins
nokkrum árum, verður það aug-
ljóst, að svó fámennt samfélag
hafði ekki tök á að fóstra stóran
hóp manna, sem eingöngu helg-
uðu sig myndlist, enda önnur
listgrein mikiu rótgrónari með-
al þjóðarinnar, þar á ég auðvit-
að við bókmenntir. Því urðu
margir, sem áhuga höfðu á
myndlist og ieituðu sér mennt-
unar á því sviði, að fullnuma
sig í iðngrein til að geta haft i
sig og á. Þeir, sem lifðu kreppu-
árin skilja þetta vei. Yngra fólk
á ef til vill erfiðara með :ð sjá
þessa hluti i réttu Ijósi. En allt
er þetta iöng og merkileg saga,
sem ekki verður rakin hér.
Samt gefur þessi sýning
iðnaðarmanna tilefni til að
beina huganum að þessum ár-
um. En það verða vist fáir hissa
á þessu ástandi hjá okkur, þeg-
ar þær fréttir berast frá Bret-
landi, að þar munu sem sendur
ekki vera yfir þrjátíu listamenn
þar i landi, sem iifað geta
mannsæmandi lífi á list sinni
eingöngu, og eru Bretar yfir 50
milljónir talsins, ef ég veit rétt.
Það er víðar pottur brotinn en í
hinu vonda þjóðfélagi íslend-
inga.
Á þessari sýningu iðnaðar-
manna eru fjörtíu og þrír sýn-
endur, og sumir þeirra hafa
orðið mjög þekktir iistamenn
meðal þjóðar sinnar, og enn
aðrir hafa helgað listtinni alla
sína krafta, og má þar til dæmis
nefna þá bræður Finn og Rík-
harð Jónssyni, Sigurjón Olafs-
son, sem annars er húsamálari
að mennt, Jóhannes Jóhannes-
son og Arnar Herbertsson, svo
að nokkrir séu nefndir. Bræð-
urnir Björn og Baldvin Björns-
synir eru að vísu báðir látnir,
en eru vel þekktir fyrir mynd-
list sína, enda þótt báðir ynnu
að gullsmíðum og kennslu til að
sjá sér og sinum farborða. Þeir
bræður voru vel menntaðir í
myndlist, en tímarnir voru nú
einu sinni þannig, að enginn
samanburður er mögulegur við
nútimann. Jón, bróðir Asgrims,
er annað dæmið. Hann varð allt
sitt líf að mála hús, en stundaði
myndlistarnám í Kaupmanna-
höfn i þrjá vetur. Nú fer fólk
bara í Skipholtið og verður al-
viturt á nokkrum klukkutím-
um.
Það eru nokkrir listamenn,
sem koma mér mjög á óvart á
þessari sýningu. Fyrstan nefni
ég Jónas Sólmundsson hús-
gagnasmið. Hann á þarna sér-
lega finleg verk í lit, og mynd-
bygging hans er stundum sann-
færandi og rökrétt. Það fer
ekki milli mála, að þar hefur
gott efni í fjörugan málara far-
ið í vaskinn. Þessar fáu myndir
hans á sýningunni, sanna þessa
fullyrðingu mina. Annað mikið
málaraefni og viðkvæmur lista-
maður hefur Magnús Ásg.
Sæmundsson verið. Hann á
þarna merkilega sterka heild af
verkum og stendur eins og
klettur úr hafinu á þessari sýn-
ingu, ef svo mætti að orði kom-
ast. Þarna hefur mikill hæfi-
leikamaður verið á ferð, sem án
efa hefði ekki látið sitt eftir
liggja, ef kallið hefði ekki kom-
ið svo snemma sem raun bar
vitni. Hann náði aðeins 35 ára
aldri og var húsamálari að iðn.
Sighvatur Bjarnason málari
kemur einnig mjög á óvart.
Hann stundaði bæði hér heima
og einnig listnám í Kaup-
mannahöfn, og er maður ekki
lengi að sjá það á verkum hans.
Hann hefur sérstaklega
Ihygli í lióði
Jóhann S. Hannesson:
FERILORÐ
1956— 1975.
Almenna bókafélagiö 1977.
FERILORÐ Jóhanns S. Hannes-
sonar skiptast í fjóra kafla. Nöfn
þeirra hefðu einhvern tíma þótt
tiðíndum sæta í ljóðabók: Aldur,
Menntun, Embættisstörf og Rann-
sóknir og fræðimennska. Það er
einkenni ljóða Jóhanns S.
Hannessonar að þau eru óhátíð-
leg, gagnrýnin íhygli ræður ferð.
Skáldið agar hugsun sina og mál-
far uns viðunandi árangri er náð.
Að öllum líkindum hafa þessi Ijóð
verið lengi í smiðum. Ferilorð er
ekki fyrirferðarmikil bók, en
tímabilið 1956—1975 nokkuð
langt í ævi skálds.
Nöfn kaflanna sem fyrr voru
nefndir eru ekki ljóðræn. Sama
er að segja um heiti ljóðanna.
Hvað segja menn um ljóð sem
kallast í minningu t.d. Matthiasar
Joehumssonar? Þegar Ijóðið er
lesið kemur í Ijós að það fjallar
um þýska ferðamenn angandi af
svita-. Kaldhæðni setur svip á Ijóð
Jóhanns S. Hannessonar og hún
bitnar ekki síst á honum sjálfum í
virðulegu kennarahlutverki og i
skáldskapariðkunum:
Ee hef hreiðrað um miK
i vfravirki.
Það f jölsar um ;<a(ici
i ið h\erl urð sem ðfi yrki.
Tii að hrekja mÍK burl
þyrfli slóraslyrki.
(Sjálfkvæður hállur V: I,lka skáld)
Ferilorð Jóhanns S. Hannesson-
ar eru óvenjuleg m.a. fyrir það að
ljóðin eru skemmtileg. Þau eru
Jóhann S. Hannesson
Bókmenntlr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
samt engin gamankvæði i venju-
legri merkingu þess orðs. Ðau
leyna einatt á sér og undirbýr
djúp alvara og stundum myrk lífs-
sýn. Ljóð Jóhanns S. Hannessonar
geta minnt á Ijóð Kristjáns Karls-
sonar liklega vegna þess að þeir
hafa báðir orðið fyrir áhrifum frá
akademískum enskumælandi
skáldskap þjóða. Ljóð þeirra
beggja eru nýjung í fremur fá-
brotnum jurtagarði skáldlistar
hér heima.
Yfirleitt eru ljóð Jóhanns S.
Hannessonar hnitmiðuð, örstutt.
Sum þeirra likjast vel kveðnum
visum. Meðal ljóða sem standa
dálítið sér er Eplatréð þar sem ort
er um fimm eplatré í garði skálds-
ins. Fellibylur brýtur fjögur
þeirra. Tréð sem eftir er reynist
lítils virði, „feyskið og holt og
margar greinar visnar". Það þarf
að hreinsa til og stækka garðinn.
Viðureigninni við eplatréð er lýst
á eftirfarandi hátt:
Mpðan ég var að leggjaöxina á
(þo eplatré sé fúið. þarf að bfta)
sá eg f hug mér bleikrauð eplablómin
bærast f vorgolunni. en það var aðeins
andartaks hik. Eg fór i gegnum garðinn
og gekk að trénu. fann mér veikan hlett.
og reiddi hart til höggs. Þá gaf mér s<n
um hag mín sjálfs. Tréð stendur þarna enn.
I þessu ljóði heppnast að veita
lesandanum hlutdeild í því sem
innra býr með skáldinu, ævi þess
og örlögum. Það er gert með ein-
földum örðum og skýrri mynd, að
visu ekki á sérstaklega frumlegan
hátt, en sannfærandi engu að síð-
ur.
Heimspekileg tómhyggja var
einu sinni nefnd þegar ljóð eftir
Stein Steinarr voru á dagskrá.
Eins og Steinn á Jóhann það til að
leika sér að myndum og andstæð-
um í eins konar heimspekilegum
gátum (samanber Utan hringsins
eftir Stein). Til sannindamerkis
get ég ekki stillt mig um að birta
hið snjalla smákvæði Jóhanns
sem hann nefnir Sjálfkvæður
háttur VI: Veganesti:
Sitt hvoru megin
við son minn er staður
sem aldrei leit
nokkur lifandi maður.
A þann stað
hefir alla langað
(aukheldur mig!).
Skyldi hann ætla þangað?
iGaman
|og alvara
| Sir Andrew Gilchrist:
I Þorskastríð og hvernig á að tapa
þeim.
I 231 bls.
| Alm. bókaf. Rvík, 1977.
»Helstu sérkenni íslendinga,«
| segir Sir Andrew Gilchrist, »eru
■ alúð, gestrisni, tryggð, bráðlyndi,
I virðing fyrir bókmenntum og list-
| um, töluvert skopskyn og nokkur
■ undirhyggja í umræðum og deil-
' um. Þetta siðasta sérkenni á ræt-
| ur að rekja til ákafs áhuga á lög-
| um, sem þeir hafa hlotið i arf frá
forfeðrum sínum, ásamt ná-
I kvæmri og smásmugulegri, oft
| hárfínni og sveigjanlegri túlkun á
■þeim.«
í þessari nákvæmu skilgrein-
| ingu felst hagstæð einkunn fyrir
. okkur islendinga. Á titilblaði seg-
I ir að þetta séu »endurminningar
| frá íslandi 1957— 60«. Þar sem
■ höfundurinn hefur komið hingað
| oft eftir að hann gegndi hér störf-
| um getur hann að minnsta kosti
* talað af nokkurri reynslu. Og ein-
| lægni hans detlur mér ekki í hug
| að draga í efa. Höfundur var hér
sendiherra breta í tólf mílna
I þorskastríðinu — sem var þeirra
I alvarlegast því þá litu bæði þeir
. og við svo á að Stóra-Bretland
I væri enn heimsveldi með tilheyr-
| andi hugarfari og húsbóndavaldi
. á heimshöfunum. Sagan um
I sendiherrann, sem lék á píanó
meðan grjótið molaði rúðurnar í
húsi hans, kom eins og tilbúið
framlag til baráttunnar af breta
hálfu. Þvílíkt æðruleysi var okk-
ur óhagstæðara en taugaveiklun
hinna bresku skipherra á hafi úti.
Við lestur þessarar bókar fer
maður að trúa sögunni. í lýsingu
sendiherrans á íslendingum felst
talsverð sjálfslýsing þegar öllu er
á botninn hvolft, Hversu alvar-
lega sem umrætt þorskastrið hef-
ur komið við sendiherrann n.eðan
á því stóð er sýnt að það hefur
ekki skilið eftir nein ör á sál hans.
Bókin er skrifuð i gamansömum
tón. Höfundur er maður fyndinn,
jafnvel galsafenginn. Honum er
lagið að sjá broslegu hliðina á
hlutunum, bæði þeim sem eru í
sjálfu sér kátlegir og eins hinum
sem við teljum alvarlega — töld-
um væri ef til vill réttara að orða
það. Sir Andrew Gilchrist segir að
áhugi sinn hafi »einkum beinst að
veiðiskap, myndlist og tónlist« er
hann kom hingað til lands. Líkast
til hefur það veganesti reynst
heillavænlegra en þótt hann hefði
vitað nokkru meira um hafréttar-
mál og landhelgislínur. Tveir
kaflar bókarinnar segja frá veiði-
skap sendiherrans, annar frá lax-
veiði, hinn frá fuglaveiði. Eru
þeir kryddaðir með nokkrum
veiðisögum. Höfundur kann þá
list að segja slíkar sögur. Einkum
þykir mér skemmtilegur kaflinn