Morgunblaðið - 08.01.1978, Síða 24

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. JANUAR 1978
23
„Salurinn myrkvast. Röð eftir röð af öxlum, hálsum og höfðum lifna skyndilega við, lyftast og
hallast á ýmsa vegu. Með þvi að snúa sér við, sjáum við að hversdagsgriman af andlitunum er fall-
in, i augunum hefur tendrast glampi, munnurinn er opinn og varirnar biða aðeins eftir þvi að
breyta munnsvipnum i bros. Kraftaverk er i fæðingu. Ljósin byrja að dansa á tjaldinu. Stafirnir
mynda tvö stutt orð „The Tramp“ og kliður eftirvæntingar streymir um salinn. Nafn átrúnaðar-
goðs birtist augnablik á tjaldinu og þegar það hverfur kemur i þess stað mynd af vegi, sem'virðist
teygja sig inn i óendanleikann, i átt til himinsins, og tré beggja vegna. Himininn er heiður.
Myndin er tær og eðlileg. Laufið bærist viðkunnanlega til og frá og vegurinn brosir, eins
og gamall vinur. í óraf jarlægð birtist dökkur dill, sem færist hægt en skrykkjótt
nær. Galopnir munnar og glampandi augu horfa á þennan dökka dil smástækka.
Hann tekur á sig mannsmynd, litils manns með'mjóan starf. Að lokum verða
viðu buxurnar og skitugu skórnir sýnilegir. Þykkt, hrokkið hár hans undír
þvældum kúluhattinum kemur einnig i ljós. Hann gengur kæruleysislega, yfir-
lætisllaust og ákaflega íhugandi á svipinn. Göngulagi hans verður ekki lýst,
hann kippir upp öðrum fætinum, haltrar áfram. Hláturinn fæðist. Daufu
andlitin lifna við á leyndardómsfullan hátt við nærveru hans.Tær, barnsleg
og einlæg ánægjuhljóð. Háværar, ánægjudrunur fylla salinn. Og litli mað-
urinn, alvarlegur i framan og dapur til augnanna, heldur áfram að nálgast,
þennan hávaðasama hóp, með þetta ómögulega yfirvaraskegg sitt, fárán-
legu buxurnar sinar og sitt skrykkjótta göngulag".
MEÐ Charles Spencer
Chaplin er horfinn
sídasti og mesti gama,
leikari þöglu kvikmynd-
anna. Haro/d L/oyd
dó 1971, Buster Keatorí
1966 og Harry Langdon
1944:„Charlie' hlautþeirra
sk/ótast frægð og var
sá eini þeirra, sem komst
yfir þröskuld talmyndanna
Frægð Charlies byggðist
fyrst og fremst á skilningi
hans á mannlegu eðli, skiln
ingi, sem dýpkaði í seinni
myndum hans. Áhorfendur
voru þó ekki alltaf reiðubúnir
til að taka á móti skilningi
hans, ef hann risti dýpra en
þeim þótti þægilegt. Ef til vill er
fæstum Ijóst, að Chaplin kunni
að hafa alið með sér drauma
um annars konar tjáningu en
hann lét í /jós með umrenn
ingnum. Harmteikurinn, sem ágerðist
undir gaman/eiknum eftir bví
árin liðu, var
hans s/á/fs sem /is
Þannig lýsir gagnrýnandi The
Little Review upphafi sýningar-
innar á mynd Chaplins, „Um-
renningnum", vorið 1915. Chaplin
í gervi umrenningsins var þegar
orðinn heimsfrægur, þó aðeins
væri liðið rétt ár frá þvl að hann
lék sitt fyrsta aukahlutverk, í
myndinni „Making a Living" sem
frumsýnd var í febrúar 1914. En á
þessum stutta tfma hafði Chaplin
líka leikið I 40 myndum (10—20
mín.) og hann tók jafnframt við
leikstjórninni eftir 12 fyrstu
myndirnar, og leikstýrði flestum
myndum sem hann lék I eftir það.
Umrenningurinn varð ekki til
strax i upphafi. Grinkóngurínn
Mack Sennett, sem Chaplin byrj-
aði að leika hjá i „Keystone Cops“
— myndunum svokölluðu, minn-
ist þess, að Chaplin hafi reynt alls
konar mismunandi gervi, áður en
hann fann umrenninginn. „Það
fyrsta, sem hann notaði, var fylli-
byttan — maður f samkvæmisföt-
um með rautt nef — gamalt og
gekk ekki, vantaði frumleika.
Síðan reyndi hann ýmislegt ann-
að, ég man ekki iengur hvað. A
þessum tíma vorum við vön að
prófa alls konar ný gervi og
hlaupa um sviðið til að sjá hvort
við gætum fengið samstarfsfólkið
til að hlæja. Einn daginn kom
Chaplin með þessa útgáfu og um
leið og ég sá það vissi ég, að þetta
var það“.
Vinnuaðferðir
Frægð Chaplins bar að með
undraskjótum hætti. Gagnrýn-
endur lofuðu hann strax í fyrstu
myndinni, þó hann færi þar að-
eins með aukahlutverk. „Eg man
eftir einu sérstöku um Chaplin",
segir Sennett. „Af öllum þeim,
sem ég þekki, var hann sú per-
sóna, sem hvað mestan áhuga
hafði á sjálfum sér, framtfð sinni
og því, sem hann var að gera.
Hann vildi vinna — helst öllum
stundum. Við byrjuðum að vinna
kl. 8 en hann var kominn kl. 7.
Við hættum venjulega kl. 5 en
hann var á staðnum kl. 6 og hafði
áhuga á að tala við mig um verk-
efni sitt. — Chaplin rann venju-
lega f skap, ef hann hélt að hann
hefði ekki gert einhvern hlut eins
og hann gat best gert hann. Þegar
afrakstur dagsins var skoðaður
var hann alltaf mættur, þó flestir
aðrir, sem léku í myndinni, kæmu
aldrei. Og ef það var eitthvað, sem
hann sá, sem honum féll ekki, var
hann vanur að skella f góm,
smella fingrum og gretta sig.
„Hvers vegna gerði ég þetta
svona? Hvað er að mér eiginlega?
Þessi eða þessi (leikstjórinn)
hefði átt að sjá þetta. Hjálpi mér,
þetta er hryllingur".
Áhorfendur voru auðvitað ekki
sama sinnis. En þessi lýsing á
Chaplin er lýsing á listamanni,
sem krefst alls af sjálfum sér.
Hann reynir ekki að slá ryki f
augu áhorfenda með ódýrum
brellum, því um leið væri hann að
svfkja sjálfan sig. Þessi full-
komna undirgefni við listina
skapaði fínustu drættina í um-
renningnum, þá drætti, sem
munu lifa um ókomna tið.
Árin 1914 til 1917, þrjú fyrstu
ár Chaplins f kvikmyndum, voru
miklir umbrota- og ævintýratímar
í amerískri kvikmyndagerð. Kvik-
myndin sem sjálfstætt listform
var að ryðja sér til rúms. Griffith
steig skrefið frá stuttu myndun-
um yfir f langar myndir með
„Intolerance" 1915 og „Birth of a
Nation" 1916. Þessar myndir gjör-
breyttu hugmyndum kvikmynda-
fólksins um stærðargráðu og
mikilvægi kvikmyndanna og með
auknum vinsældum einstakra
persónuleika jókst aðsóknin að
kvikmyndum gífurlega á þessum
tfma. Peningar hrúguðust upp og
áður en varði var fjöldi manns
kominn á jötuna, kvikmynda-
framleiðslan varð iðnaður og
kaupsýslumenn tóku völdin af
listamönnunum. Þetta gerist að
mestu á árunum 1919 — 1920. Það
lýsir þvf ef til vill best hvaða áhrif
þessar breytingar hafá haft á