Morgunblaðið - 29.01.1978, Blaðsíða 26

MORGUNBLAÐIÐ, SÚNNUDAGUR 29. JANUAR 1978
25
Björn Pálsson — hann var brautryðjandi i
sjúkraflugi hérlendis og starfaði i fjölmörg ár i
samvinnu við SVFÍ
stærsta átakið á næstu árum Slys í umferðinni
eru orðin óhugnanlega tið hér á landi og krefjast
jafnvel eins mikilla fórna, eins og sjórinn gerði á
slnum tima.
MERKIR ÁFANGAR
Gunnar Friðriksson gat siðan um merka
áfanga i starfsemi Slysavarnafélagsins og nefndi
m.a. að á tiu ára afmæli félagsins hefði komið til
landsins björgunarskip sem félagið hafði látið
smíða í Danmörku. Var það björgunarskipið
Sæbjörg, og á tuttugu ára afmæli félagsins var
samið um smiði á öðru björgunarskipi, Mariu
Júliu. Þá hefur félagið komið upp fjölmörgum
skipbrotsmannaskýlum viða um land, svo og
heiðarskýlum.
— Þá má nefna sérstaklega sem merkan
áfanga i sögu og starfsemi félagsins er það hóf
sjúkraflug i samvinnu við Björn Pálsson flug-
mann árið 1951, sagði Gunnar Friðriksson. —
Björn Pálsson var ótrauður brautryðjandi í þeim
þætti flugmála hér á landi og í samvinnu við
SVFÍ hélt hann þeirri þjónustu uppi i 22 ár
samfleytt eða allt fram til ársins 1973 Á þvi
timabili voru fluttir 3 400 sjúklingar milli ýmissa
staða á landinu. Á þessu sviði befur SVFÍ einnig
haft samvinnu við Landhelgisgæzluna og keypti
t.d. þyrluna TF Eir að hálfu á móti henni árið
1965. Árið 1972 eignaðist félagið tvær þyrlur
að hálfu á móti Landhelgisgæzlunni. Var Björg-
unarskútusjóði Austurlands m.a varið til kaupa
á þyrlunni TF G ná
Að lokum fjallaði Gunnar Friðriksson um til-
kynningaskyldu íslenzkra skipa, þegar spjallað
var um merka áfanga í sögu félagsins, en til
hennar var stofnað með reglugerð frá sam-
göngumálaráðuneytinu árið 1 968, á fjörutíu ára
afmæli SVFÍ, og hefur félagið haft umsjón með
henni allt frá upphafi.
ÖFLUGT FÉLAGSSTARF
FRÁ FYRSTU TÍÐ
— Félagsstarf Slysavarnafélagsins hefur ver-
ið mjög öflugt frá fyrstu tlð, og aldrei hefur orðið
nein lægð í starfi þess, en slíkt vill oft henda I
starfi flestra félaga, sagði Gunnar Friðriksson
— Styrkur félagsins var tvímælalaust sá að
þegar í upphafi gekk I félagið mjög áhugasamt
fólk sem hafði slysavarnir sem hugsjón. Margt af
þessu fólki hafði átt um sárt að binda vegna
sjóslysa og þekkti þvi mikilvægi starfsins af eigin
raun Slysavarnastarfið breiddist fljótlega út til
allra hluta landsins, en til að byrja með fór þó
starfið að mestu fram i tengslum við félagið í
Reykjavik — deildirnar úti á landi voru meira
umboðsaðili félagsins á viðkomándi stað Starf-
semi félagsins var þannig skipulögð fram til
ársins 1942 að félagið hafði 5 manna stjórn, en
fulltrúar frá starfandi deildum komu til aðalfunda
þess. Árið 1942 var svo gerð mikilvæg skipu-
lagsbreyting hjá félaginu og deildirnar gerðar að
sjálfstæðari áðilum innan þess. Jafnframt var
stjórnun félagsins þánnig breytt að fjölgað var I
aðalstjórninni í 11 manns, og höfð sú skipan á
stjórninni voru fulltrúar landsfjórðunganna
Þessi skipan hefur gefist það vel, að henni hefur
ekki verið breytt síðan.
Um aðild deildanna að hinum ýmsu stöðum á
landinu að stjórnun SVFÍ sagði Gunnar Friðriks-
son:
— Landsþing Slysavarnafélagsins sem fer
raunverulega með æðsta vald í félaginu var lengi
vel haldið annað hvort ár Þvi hefur nú verið
breytt þannig að þingið er haldið þriðja hvert ár,
en árin milli þinga er haldinn aðalfundur til
skiptis í landsfjórðungunum Rétt til setu á.
aðalfundi eiga formenn slysavarnadeildanna,
auk stjórnar félagsins Á landsþing eru hins
vegar kjörnir fulltrúar, mismunandi margir frá
félögunum Þannig fær hvert félag einn fulltrúa
fyrir hverja 150 félaga Það er landsþingið sem
* eitt hefur vald til þess að breyta lögum félagsins,
og það kýs einnig stjórnina til þriggja ára I senn.
ÞÁTTTAKA
I ALÞJÓÐLEGU SAMSTARFI__________
— Slysavarnafélag íslands hefur verið aðili
að alþjóðasamtökum slysavarnafélaga frá árinu
1936 sagði Gunnar, þegar hann var að þvi
spurður hvaða samvinnu SVFÍ hefði við erlend
félög af svipuðu tagi. — Alþjóðaþing eru haldin
Guðmundur Björnsson landlæknir — fyrsti
formaður SVFÍ.
Jón E. Bergsveinsson — hinn ötuli brautryðj-
andi.
Henry Hálfdánarson — gegndi framkvaemda-
stjórastöðu hjá félaginu í langan tima og vann
þvi mikið starf.
fjórða hvert ár og höfum við jafnan sent fulltrúa
til þeirra. Á þingum þessum skiptast menn á
skoðunum og reynslu og þar eru kynntar nýj-
ungar í björgunarmálum. Þess má geta að það
hefur vakið mikla athygli á þingum þessum, að
I sland er eina landið sem sent hefur kvenfulltrúa
til þeirra. Frú Gróa Pétursdóttir sótti þingið
1 948 og á síðasta þing fór frú Hulda Sigurjóns-
dóttir með okkur Hannesi Hafstein á þingið i
Helsinki Þetta hefur þótt undirstrika hversu
konurnar eru sterkar i islenzkum slysavarnasam-
tökum.
BYGGT Á GÍFURLEGU
SJÁLFBOÐALIÐASTARFI
Það gefur auga leið að starfsemi Slysavarnafé-
lags íslands kostar mjög mikla fjármuni, bæði
rekstur félagsins og allur sá búhaður sem þarf til
slysavarnastarfsins. Þvi var Gunnar Friðriksson
spurður að þvi hvernig félagið fjármagnaði starf-
semi sina
— Slysavarnafélag íslands hefur frá fyrstu tið
notið opinbers styrks, svaraði Gunnar. — Nefna
má sem dæmi að árið 1 928 var félaginu veittar
10 þúsund krónur á fjárlögum, en sama ár var
söfnunarfé félagsins svipuð upphæð Árið 1 978
var framlag rikisins til félagsins um 38 milljónir
króna, og munu frjáls framlög á þessu ári verða
yfir 40 millj Þetta eru að visu allháar fjárupp-
hæðir, en hætt er við að félagið væri vanmátt-
ugt, jafnvel þótt það hefði yfir þessari fjárupp-
hæð að ráða, ef ekki kæmi til geysilega mikið
starf sjálfboðaliða. Öll starfsemi félagsins, nema
sú er lýtur að rekstri skrifstofu þess i Reykjavik,
er ólaunuð og þær milljónir sem lagðar eru fram
í vinnu eru ótaldar. Björgunarsveitarmenn innan
SVFÍ sem eru nú hálft þriðja þúsund vinna
árlega glfurleg störf án þess að fá nokkur laun
fyrir og í kvennadeildum félagsins eru nú um
13.000 konur sem leggja fram ótrúlega mikla
sjálfboðaliðsvinnu, sérstaklega til fjáröflunar fyr-
ir félagið Án þessa starfs myndi félagið ekki
vera eins vel búið nú og það raunverulega er
Þannig á það t.d 98 hús með ýmsum búnaði úti
um allt land og þar af eru 25 hús sem teljast
mega félagsheimili viðkomandi deilda og björg-
unarsveita — þar sem deildirnar hafa aðstöðu til
þess að halda fundi sina og æfingar, auk þess
sem búnaður þeirra er geymdur í þeim. Er með
ólíkindum sá dugnaður sem margur hefur sýnt
við að koma upp þessum húsum og get ég nefnt
dæmi, sem er mér ofarlega ! huga, að búið er að
koma upp slíku húsi á Höfn i Hornafirði. Öll
vinna við byggingu þess var sjálfboðaðsvinna og
konurnar i deildinni unnu við að steypa það upp
og innrétta það, ásamt mönnum sínum. Flest
fólkið sem vann að þessu var ungt fólk — fólk
sem var að byggja húsnæði yfir sjálft sig og var
önnum kafið við vinnu sína. Eigi að siður gaf
það sér tima til þes$ að drifa þetta hús upp. Slikt
framtak sem þetta, sem hefur viða verið sýnt, er
afskaplega gleðilegt og sýnir að unga fólkið
gleymir ekki skyldu sinni og er tilbúið að hefja
upp merki þeirra sem teljast verða brautryðjend-
ur starfsins
AFMÆLIÐ
— Hvernig hyggst Slysavarnasélagið minn-
ast þessara tímamóta i sögu sinni?
— Við höfum ákveðið að efna til hátíðarþings
næsta vor, sagði Gunnar. — Til þess þings
verður boðið fulltrúum viðs vegar að af landinu,
svo og frá einu deildinni sem starfandi er
erlendis. Gefion i Kaupmannaöfn, en sú deild
heldur upp á 25 ára 7afmæli sitt úm þessar
mundír. Þá hefur verið ákveðið að endurprenta
allar árbækur félagsins, en margar þeirra eru
löngu uppseldar Auk þess er verið að vinna að
kvikmynd um starfseml félagsins og á hún að
vera tilbúin fyrir hátiðarþingið i vor Gefið verður
út frimerki, tileinkað félaginu, og 'platti með
mynd úr björgunarsögunrti En umfram allt
erum við ákveðnin að minnast afmælis félagsins
á þann hátt að stíga á stokk og strengja þess heit
að halda eftirleiðis sem hingað til uppi þrótt-
miklu starfi i félaginu.
FRAMTÍÐARMARKMIÐIN
í framhaldi af þessu var Gunnar Friðriksson
spurður að þvi hvort starfsemi Slysavarnafélags-
ins kæmi ekki til með að breytast i náinni
framtíð Þvisvaraði hann:
— Slysavarnafélag íslands á nú færar, dug-
miklar og þjálfaðar björgunarsveitir víða um
land, sem fullfærar eru til þess að gegna hinum
erfiðustu verkefnum við björgunarstörf Þarna
má auðvitað aldrei bregða vökunni, og ég er
þess fullviss að það verður ekki gert. Að þessu
leyti verður ekki breyting á starfi félagsins á
næstunni En það liggur hins vegar fyrir að nú er
nauðsyn að félagið sem og allir aðrir skeri upp
herör gegn aðalógnvaldi dagsins i dag — slys-
um í umferðinni. Þar er baráttan komin inn á
annað svið en var i upphafi Þá var barist við
náttúruöflin en baráttan í umferðarslysavörnum
beinist að öðru. I þessu tilfelli stafar manninum
mest hætta af sjálfum sér, og ef til vill er þetta.
enn erfiðara verkefni þess vegna
— Eins og ég sagði áðan hóf Slysavarnafé-
lagið starf að umferðarslysavörnum þegar árið
1937 og hefur unnið ötullega að þeim síðan.
Kjarni málsins er samt sá að viðhorfin eru að
breytast — þjóðfélagið er að breytast og menn
virðast ekki hafa lengur tima til skynsamlegrar
yfirvegunar og mats á öllum aðstæðum Þetta
hefur boðið hættunni heim Við gerum okkur
Ijóst að átak verður ekki unnið á þessu sviði með
boðum og bönnum stjórnvalda, heldur þarf fyrst
og fremst að breyta almenningsálitinu og koma
þjóðinni allri i skilning um að hér er þörf
stórátaka — og það fyrr en siðar Við höfum
fyrir okkur dæmi um hvað unnt er að gera. Árið
1968 var umferðinni á Islandi breytt i hægri
umferð. Þá störfuðu hér umferðaröryggisnefndir
um land allt Þær voru samtals 98 og var þetta
veigamikla starf unnið af Slysavarnafélagi ís-
lands i umboði framkvæmdanefndar hægri um-
ferðar Árangur af starfi nefndanna var sérstak-
lega giftudrjúgur og sýndi okkur flestu öðru
betur, hve miklu er unnt að áorka með samstilltu
átaki, þegar áhugi er fyrir hendi Þetta ár fórust
5 manns i umferðarslysum á íslandi, en á
siðasta ári fórust 39 manns af völdum umferðar-
innar, auk þess sem tugir annarra hlutu margvis-
lega áverka af sömu orsökum og sumir verða
örkulma til ævilok,a. Það er bjargföst skoðun mín
að á þessum vettvangi verður slysavarnafólk um
land allt að hafa forystu i harðri baráttú sem
hefja verður ti! úrbóta Félagar innan vébanda
SVFÍ eru nú um 30.000 talsins og félagið þvi
fjölmennustu félagasamtök á þessu sviði i land-
inu, og félagið hefur þegar sýnt að það getur lyft
grettistökum. Það hefur gert það á sviði slysa-
varnamála á og við sjó og ég er þess fullviss að
það getur það einnig á sviði umferðarmála Eins
og málin horfa nú er þetta næsta stórverkefni
SVFI, sagði G unnar Friðriksson að lokum
Það hala margir
þurít að bíða
16. desember árið 1924 varð ungum drenghnokka sem átti heima á Látrum I
Aðalvtk, einni afskekktustu byggð tslands, ttðlitið út um gluggann. Úti var hið
versta veður, f júk og frost og úti á vfkinni svarraði brimið við ströndina. Héla settist
innan á rúðurnar f bænum en drengurinn reyndi að þýða hana með tófum sfnum og
sjá út. Hendurnar urðu loppnar en hann lét það ekki á sig fá. Dagur leið að kveldi og
enn virtist veðrið færast f aukana. Svo kom að háttatfma drengsins, án þess að hann
yrði þess var sem hann væri að bfða eftir, — bátsferða á vfkinni. Sjálfsagt hefur
honum ekki gengið vel að sofna um kvöldið. 1 marga daga hafði hann hlakkað til
þessarar stundar — hlakkað til þess að tveir eldri bræður hans kæmu heim og
dveldu heima um jólin. Þeir voru orðnir fulltfða menn, og höfðu, eins og margir
aðrir ungir með frá bæjunum f Aðalvfk um þessar mundir, farið til tsafjarðar og
fengið þar pláss á „stóru bátunum" sem gerðir voru þar út. I fásinninu var það
meira en lftið tilhiökkunarefni fyrir drenginn að fá bræðurna heim — þeir höfðu
sjálfsagt frá mörgu að segja. Bátur þeirra hafði farið f róður um morguninn, og
ákveðið var að hann kæmi við á Aðalvík þegar hann kæmi úr róðri og skildi
bræðurna þar eftir. Ekki kom báturinn heldur daginn eftir og taldi heimilisfólkið á
Látrum þá vfst að einhverra hluta vegna hefði þeirri ákvörðun verið breytt að
báturinn kæmi með bræðurna til Aðalvfkur. Var það ekki fyrr en nokkrum dögum
síðar að frétt barst frá tsafirði að báturinn hefði ekki komið þangað. óttast væri um
afdrif hans og leit hafin.
Sú leit bar ekki árangur, og það voru þvf dapurleg jól sem fjölskyldan á Látrum
átti, eins og margar f jölskyldur vestra, þar sem óveðrið hafði ekki orðið þessum eina
báti að grandi, heldur öðrum og nokkru áður hafði farist stór bátur frá lsafirði með
12 manna áhöfn. Drukknuðu af bátum þessum samtals 38 menn, flestir f blóma
lífsins, þannig að nærri má geta hversu mikið áfall þetta var, og ekki sfzt byggðinni f
Aðalvfk, en þaðan voru 8 menn á bátum þessum.
Þegar Slysavarnafélag Islands var stofnað 29. janúar 1928 komst Guðmundur
Björnsson landlæknir meðal annars svo að orði, að þegar allir þeir tslendingar sem
ættu um sárt að binda vegna sjóslysa væru gengnir í samtökin, þá gætu þau
framkvæmd þau vcrkefni, sem til væri ætlast af þeim.
Og víst er að drengurinn sem forðum daga þýddi hélaðar rúður á Látrum og
svipaðist um eftir bræðrum sfnum, hefur gert sitt til þess að draumsýn Guðmundar
Björnssonar rættist, en maður sá er hér um ræðir er Gunnar Friðriksson, núverandi
forseti Slysavarnafélags tslands. Gunnar hefur verið f framvarðasveit félagsins allt
frá árinu 1956, er hann var kosinn í stjórn þess, og nú sfðustu átján ár, eða frá árinu
1960, hefur hann verið forseti þess.
— Þessi bernskuminning mfn grópaðist f huga mér og sú breyting sem varð á
högum okkar, eftir að bræður mfnir drukknuðu, sagði Gunnar Friðriksson, er
Morgunblaðið fékk hann til viðtals um málefni Slysavarnafélags tslands sem í dag
heldur upp á fimmtfu ára afmæli sitt. — Það varð ntér keppikefli að leggja félaginu
lið, sagði Gunnar, — og þótt ég hafi á þessum árum fórnað félaginu meginhluta
frftfma mfns og jafnvel betur, þá sé ég ekki eftir því. Bæði er að ég hef kynnst
stórum hópi af merku ágætisfólki f þessu starfi, og eins er það að mfnu mati gott
þegar menn eignast áhugamál sent er til góðs fvrir santfélagið.