Morgunblaðið - 01.04.1978, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ. LAIJGARDAGUR 1. APRÍL 1978
Haukur Viggósson kennaranemi: ^
Kennaraháskóli Islands
— Glansmynd og veruleiki
Kennaraháskóli íslands er ekki
einangruö stofnun, þó svo hann
starfi nokkuð sjálfstætt. Hann
tengist ótalmörgum stofnunum,
beint og óbeint. Starf hans og
stefna snerta nánast hvert manns-
barn í landinu sem menntastofnun
kennara barna. Þess vegna er starf
hans, innri bygging og stefna
ekkert einkamál starfsliðs hans og
nemenda. Allir eiga fullan rétt til
að vita hvað verið er að aðhafast
í Kennaraháskóla íslands. Flestar
tilraunir til að segja frá starfi
hans hafa orðið yfirborðskenndar
kurteisisgreinar sem gefa í skyn
að allt sé í lagi — allt sé á réttri
leið — fádæma eining ríki — og
allir séu næstum því ánægðir.
Ein slík tilraun er viðtal
Morgunblaðsins 22/3 við Baldur
Jónsson rektor KHI sem birtist
ásamt viðtali við tvo nemendur
skólans; Eirík Hermannsson og>
mig undirritaðan. Vegna þeirrar
meðferðar sem viðtal okkar Eiríks
sætti hjá ritstjórn Morgunblaðs-
ins, vil ég gera eftirfarandi
athugasemdir:
1. Sakir þess hversu flókið mál
var hér til umfjöllunar, fórum við
Eiríkur fram á að fá að lesa
viðtalið yfir áður en það birtist í
blaðinu. Sú ósk var þó ekki
uppfyllt heldur var handritið, að
sðgn blaðamanns, rifið úr höndum
hans og birt hálfunnið. Því gætir
þar mikils misskilnings á mikii-
vægum atriðum. Einnig eru víða
meinlegar villur sem auðvelt hefði
verið að leiðrétta hefðu'm við
fengið tækifæri til yfirlesturs.
2. Dregin eru út aukaatriði og
gerð að aðalatriðum: sbr. fyrir-
Ég er alveg sammála Baldri um
það að skólinn þarf sinn um-
þóttunartíma. En það er ekki
aðeins ein nótt sem liðin er frá
breytingunum heldur 7 ár! Á þeim
tíma hefði mátt gera margt og allt
innan ramma laganna. Sennilega
má finna margar skýringar á því
að svo hefur þó ekki orðið og
nefnir Baldur meðal annars eina
þeirra:
„... Sú hætta er fyrir hendi að
í skóla sem breytt er úr skóla á
menntaskólastigi í skóla á há-
skólastigi í einu vetfangi, séu
kennsluaðferðir í fyrstu um of
miðaðar við nemendur á fyrra
stiginu. Þ.e. að kennarar haldi
áfram að kenna á svipaðan hátt og
áður...“
Þetta er alveg rétt hjá Baldri og
ér þetta ein af veigameiri ástæð-
unum fyrir seinagangi á nauðsyn-
legum framförum. Orsaka þessa er
að leita í lögum að KHÍ frá 1971,
24 gr. 4 mgr, sem gerir ráð fyrir
því að allir fastir bóknámskennar-
ar við gamla kennaraskólann hafi
forgang að lektorsstöðu við
kennaraháskólann. Ég hef ekki
grafist fyrir um hverjir sömdu
þessi lög en hafi verið farið að á
svipaðan hátt og með þau lög sem
nú liggja fyrir Alþingi, er ekki
ólíklegt að einhverjir þeirra semj-
enda hafi verið að verja stöðu sína
og er það skiljanlegt. Hins vegar
verða menn að gera sér grein fyrir
því að ekki er nóg að breyta nafni
og fræðilega kennaramenntun s.s.
uppeldis-, sálar- og kennslufræði
og síðast en ekki síst samhengi Isl.
grunnskólans og þjóðfélagsins.
Éinnig er óttalega mikið um
endurtekningar gegnum öll náms-
árin sem bendir til lélegrar
samvinnu kennara.
Þessi atriði sem hér eru að
framan talin, hafa öll átt stóran
þátt í að skapa stirðleika í
endurbótaátt. En fleira kemur til.
Gefum Baldri orðið:
„Við tókum eiginlega við stærri
hópi nemenda í skólann í haust en
við vildum fyrir tilmæli ráðuneyt-
isins en hér er orðið mjög þröngt".
Enn hittir Baldur naglann á
höfuðið. Fjöldinn í skólanum er
orðinn starfsliði hans ofviða.
Strax í byrjun síðasta námsárs var
undan þessu kvartað en þá voru
teknir 105 nemendur á fyrsta ár.
En núna voru teknir 160. Full
ástæða hefði verið í þessu sam-
hengi að krefjast aukningar á
starfsliði en slíkt var þó ekki gert
með neinum árangri. I það
minnsta hafa ekki fengist
nauðsynlegar stöðuheimildir. T.d.
eru nú aðeins 4 lektorsstöður við
uppeldisfræðiskor en þyrftu
minnst að vera 7, þar sem
uppeldisfræðiskor (deild) þarf að
sjá fyrir ‘A allrar kennslu við
skólann. Eitthvað vantar hér á
myndugleika skólayfirvalda.
Nú hef ég aðeins skýrt það sem
er á bak við svör rektors. En þó
Almenn óánægja
Naumast finnst sá skóli þar sem
ekki eru óánægðir nemendur. í
næstum hverjum skóla er réttur
nemandans meira og minna for-
smáður. Rótgróin íhaldssöm öfl
koma í veg fyrir lýðræðislega
þátttöku nemandans í stjórn
skólans og mótun starfs hans. KHÍ
hefur ekki verið nein undantekkn-
ing frá þessari reglu. En fyrir
þrýsting frá nemendum og vegna
skilnings framfarasinnaðra
manna innan stofnunarinnar,
tókst að skapa þær aðstæður að
nemendur og kennarar gætu hist
og ræðst við á jafnréttisgrundvelli.
En hvað eru nemendur óánægðir
með? Þeir eru óánægðir með
uppbyggingu námsins, kennslu-
aðferðir, áherslu á efnisþætti og
efnismeðferð. í þessum fjórum
þáttum felast í raun og veru þau
meginatriði sem hafa afgerandi
áhrif á gæði kennaranámsins. Er
þá horft framhjá þeim ytra
búningi sem skólinn hefur verið
færður í með öllum sínum „stór-
fenglegu" starfsheitum (prófessor,
lektor, aðjúnkt, dósent o.s.frv.)
Uppbygging
Námið í KHÍ hefur byggst á
þrem þáttum: Uppeldisfræði,
undirbúningi fyrir bekkjarkennslu
(kjarnagreinar og æfingakennsla)
og valgreinum. Það er ljóst að
uppeldisfræði er nú ekki sá kjarni
í náminu sem hún ætti að vera.
komandi greina. Hér er fyrst og
fremst um að ræða viðhorf þeirra
til uppeldisfræða og markmiða
kennaranámsins, þ.e. þeir taka allt
of lítið tillit til þess að nemend-
urnir sem þeir eru að kenna, munu
með væntanlegu starfi sínu sem
grunnskólakennarar fyrst og
fremst vera leiðbeinendur og
uppalendur barna. Viðhorf þetta
má rekja til hlutverkaskilningsins,
þ.e. hvernig kennaraháskólakenn-
ararnir líta á starf sitt. Margir
þeirra líta á sig sem sérfræðinga
sem eiga að miðla sérfræðiþekk-
ingu sinni til nemenda með
hefðbundnum aðferðum háskóla-
kennarans án tillits til markmiða
kennaranámsins (uppalandi,
leiðbeinandi).
I þessu samhengi er vert að gera
sér grein fyrir nútíma víðhorfum
í kennaramenntun sem ofaná hafa
orðið hjá vestrænum uppeldis-
frömuðum og skólamönnum. En í
grófum dráttum má segja að þau
byggist á því að þekking sé ekki
markmið í sjálfu sér, heldur tæki
til að ná fram andlegum þroska og
leikni í vinnubrögðum, sem auka
hæfni til þekkingaröflunar og
hagnýtingu hennar. Á þetta við
um öll skólastig.
Það er því mín skoðun að
ofangreindur skilningur margra
kennara KHI sé tæpast æskilegur
við stofnunina nema í vissu
samhengi (þ.e. varðandi uppeldis-
fræðilegar rannsóknir og tilraun-
ir). Slíkur skilningur á aðeins
heima innan hefðbundinna há-
skóla sem hafa þessi sérfræðilegu
markmið. Meðan þessi skilningur
ríkir í KHÍ verður hann aðeins til
trafala framgangi og þróun
uppeldislegra viðhorfa.
Endurreisn
Hugsanlegt er að bæta úr
þessari kreppu sem skólinn er í
með verulegu samstarfsátaki. Hér
þarf að koma til miskunnarlaus
sagnir.
3. Greinilegt er að nemendum og
rektor er gert mishátt undir höfði.
Kemur sá mismunur fram í því að
Baldur fær sitt viðtal til yfirlest-
urs en við ekki.
Af ofangreindum ástæðum tel
ég að skoðunum okkar nemenda,
hafi ekki verið gerð heiðarleg skil
og því er full ástæða til að gera
nánari grein fyrir ástandi mála í
KHI frá sjónarhorni nemanda.
Engar breytingar!
Megn óánægja hefur verið með
KHÍ svo lengi sem ég hef verið
þar, en ég er nú á 2. námsári, auk
þess sem ég var 2‘/2 ár við
aðfaranám skólans. Ég hef því
lifað það að kynnast nokkuð
fulltrúum allra þeirra árganga
sem útskrifast hafa þaðán með
B.Ed gráðu. Óánægjan hefur
magnast ár frá ári og komið hefur
til átaka milli kennara og nem-
enda. Er skemmst að minnast
verkfallsins 1975 er nemendur
neituðu að gangast undir próf.
Þessi verkfallskreppa leystist en
við sem á eftir komum, fáum ekki
séð að nokkuð hafi breyst að neinu
marki. Að undanskildu því að
mætingarfrelsi fékkst í greinum
sem ljúka skal með prófi. Þessi
breyting var ekki fastsett, heldur
er hún endurnýjuð frá ári til árs
með undanþágu frá reglugerð.
Nú í vetur voru nemendur orðnir
úrkula vonar um að nokkrar
endurbætur yrðu gerðar og sáu
fram á að grípa þyrfti til róttækra
aðgerða, og hafa nú um nokkurt
skeið haldið uppi umfangsmikilli
gagnrýni á skólann með nokkrum
árangri. En of langt mál yrði að
skýra frá því hér. Enda virður-
kennir Baldur Jónsson nokkra
veigamikla galla á núverandi kerfi
í viðtali sínu. Þar var hann að því
spurður, hvernig hafi gengið að
breyta skólanum úr menntaskóla
yfir í háskólastig.
Baldur svaraði m.a.: „Þetta
hefur óneitanlega verið mikil
breyting. og skólinn þarf sinn
umþóttunartíma, það er ekki hægt
að skipta á einni nóttu um
aðferðir".
stofnunar til þess að hún þjóni
nýjum markmiðum og verklag
starfsmanna. hennar breytist. Oft
verður líka að endurnýja starfslið-
ið að meira eða minna leyti eða þá
að þjálfa það sérstaklega og
endurmennta. En ekkert slíkt átti
sér stað svo að nokkru næmi.
Vinnubrögð sem þessi eiga sér
ekki aðra skýringu en þá að ekki
hafi verið ætlunin að breyta
miklu. Öllu heldur að vinna
gamalli stofnun nýtt nafn — auka
virðingu hennar vegna minnkandi
álits út á við.
Enda ef grannt er skoðað hefur
hin faglega hlið skólans ekki svo
ýkja mikið breyst. Að vísu hefur
áhersla á uppeldisgreinar aukist
en langt frá því nægilega. Sama
dauðhaldi er haldið í hinar svo-
kölluðu þekkingargreinar
(bekkjarkennslugreinar). Sumar
þessar greinar eru bein upprifjun
frá menntaskólanáminu og sumar
lítið eitt auknar. Margar innihalda
þær efni sem hafa lítinn sem
engan tilgang í kennaramenntun-
inni og tilheyra öðru fremur
sérfræðinámi í viðkómandi grein.
Að sama skapi skortir svo hagnýta
svo allt sem hér að framan er sagt,
séu mjög mikilvæg atriði, eru þau
aðeins einfaldanir á því alvarlega
ástandi sem nú ríkir í KHI. Það
,eru ekki fjárhagsvandræðin,
æfingakennslan, húsnæðiseklan og
nemendafjöldinn sem skipta
mestu máli, heldur innra skipulag
skólans og viðhorf þess starfsliðs
sem starfar við hann.
Grundvallarafl
Ljóst er að hinn almenni kenn-
ari er undirstaða umbóta og
þróunar í skólamálum: Það er því
undir menntun hans komið að
þróun skólamála á Islandi verði
heillavænleg. KHI og endurmennt-
unaraðilar eru grundvallarafl
þróunarinnar. Kennaramenntun-
arstofnun má því aldrei staðna og
rótfestast. Hún þarf, öðrum stofn-
unum fremur að vera hreyfanleg
og vakandi fyrir breyttum aðstæð-
um og kröfum þjóðfélagsins. Þess-
um grundvallarþætti hefur KHÍ
ekki sinnt, öllu heldur keppst við
að festa sig í hefðum og venjum —
. keppst við að verða íhaldssamur
háskóli.
Þar að auki eru kolvitlausar
áherslur á greinum innan hennar.
T.a.m. er tiltölulega miklu meira
lagt upp ur lífeðlisfræðilegri
sálarfræði, tölfræði, prófagerð og
námsmódelum, en þróunarsálar-
fræði, persónuleikasálarfræði og
félagssálarfræði sem ætti að vera
megininntak uppeldisfræðináms-
ins. Því það er fyrst og fremst
skilningur kennarans á sálarlífi
barna, samskiptum þeirra við
félagana og þroskamöguleikum
þeirra sem ræður úrslitum í starfi
hans. En þessir þættir hafa horfið
í skuggann fyrir ítroðslu þekk-
ingaratriða. Þessu hafa ráðið úrelt
viðhorf og röng áhersla á náms-
efnisþætti í kennaramenntunar-
stofnunum landsins.
Hvað varðar aðrar greinar svo
sem bekkjarkennslugreinar og
valgreinar er meðferð kennara
KHÍ á þeim mjög misjöfn. Sumum
tekst vel upp en öðrum miður. En
alls staðar er úrbóta þörf svo ekki
sé meira sagt. Því innan þeirra er
að finna hinn djúpstæðasta vanda
KHÍ. Þessum vanda er ef til vill
best lýst með orðunum viðhorf og
hlutverkaskilningur kennara við-
sjálfsgagnrýni nemenda og keiin-
ara. Kennarar verða að fara að líta
á nemendur sem samstarfsmenn
sína. Koma verður af stað stór-
felldu endurreisnarstarfi með
samvinnu við stéttarfélög kenn-
ara, skólarannsóknadeild, sál-
fræðiþjónustuna, fræðsluskrif-
stofur og sérskóla.
En umfram allt verður að rjúfa
þá einangrun sem ríkt hefur milli
námsskora skólans sjálfs og hefja
samstarf milli kennara annars
vegar og kennara og nemenda hins
vegar. Það þarf að rífa burt
stöðnunarræturnar, lækka þarf
yfirbygginguna og skapa nýjan og
betri kennaraskóla. Það er hægt
að byggja upp góðan skóla án þess
að fjárhagur, nemendafjöldi eða
húsnæði hindri. Séu starfsmenn og
nemendur samhentir og jákvæðir,
opnir fyrir breytingum og nýjum
straumum og með fullan vilja til
verka, þá má ná langt á framfara-
brautinni.
(Birt með fullu samþykki skóla-
málahóps nemendaráðs KHÍ).
Haukur Viggósson,
kennaranemi.