Morgunblaðið - 01.04.1978, Síða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 1: APRÍL 1978
Barnavernd
III. Ást, umhyggja,
öryggi
E(; gerði áður Kre'n fyrir 3
þáttum sém riK taldi grundvall-
andi fyrir barnavernd, þ.e. að
barnið nyti ástar, umhyggju og
öryggis. Með þessu á ég við það,
að tilfinningalegum þörfum
barnsins sé fullnægt. Það fái að
finna, að það sé einhverjum
einhvers virði. Barnið sé hvatt
til að takast á við verkefni og
leysa þau og því sé skapað
umhverfi, sem hvetur það til
hugsunar og framkvæmda.
Öryggi í aðbúnaði, þ.e. um-
hverfi, sem getur skapað ró, er
verndað frá hættum, og er ekki
í sífelldri breytingu t.d. vegna
tíðra flutninga, vegna veikinda
eða annars, er forsenda þess, að
hinir 2 fvrrnefndu þættir nái að
þróast.
Á fyrstu mánuðum í lífi barns
er lagður grundvöllur að lífi
þess, þ.e. niöguleikum þess til
vaxtar og þroska. Á þessu
tímabili þarfnast barnið
stöðugrar umhyggju, fyrst og
fremst einnar mannveru, þ.e.
móðurinnar. Hún er fyrsti
skipuleggjandi mannssálarinn-
ar. Enginn getur komið í hennar
stað að öllu leyti þennan tíma,
ekki einu sinni faðirinn. Barnið
þarfnast líkamlegrar snertingar
við að sjúga mjólkina úr móður-
hrjósti. Til að geta gefið barni
sínu næga móðurmjólk, þarf
móðirin öryggi, heiibrigði og
jafnvægi. Hlutverk föðursins er
að hjálpa hér til, og svo taka
þátt í umönnun barnsins, eins
og honum gefst frekast kostur á.
Uppeldi barns er fyrst og fremst
samvinnuverkefni beggja for-
eidra, hvort sem fólk er gift eða
ekki, barnið á rétt á umhyggju
beggja foreldra. Það er svo
hlutverk samfélagsins aö hlut-
ast til um að foreldrum sé fært
að rækja þetta hlutverk.
Ég held því fram, að það sem
helst er til marks um þroska
samféiags eða menningu þess sé
hvernig það býr að börnum
sínum.
Umhverfi bárnsins er meira
en hinir 4 veggir heimilisins.
Eins fljótt og veður leyfir, hefur
barnið þörf fyrir að komast út.
Þá vaknar spurningin — er það
mögulegt? Gefst því kostur á að
vera úti í ró og næði og sofa,
þegar þess er þörf? Eru mögu-
leikar á því að aka um með
barnavagn? Þegar barnið er
farið að geta skriðið eða gengið,
hefur það þá aðstöðu, þar sem
það getur verið í friði og öryggi?
Getur það verið þar, sem
foreldri getur verið óhult um
það og fylgst með því t.d. út um
glugga? Kemst barnið inn sjálft
ef það þarf þess? Eða villist það
í völundarhúsi stigaganga og
nákvæmlega eins inngöngu-
dyra? Þarf það e.t.v. að leita að
„rauðu mottunni" til að geta
komist heim? Hér er það
spurning um skipulag íbúðar-
hverfa, sem er einn þáttur í
barnavernd. Að hvaða leyti eru
íbúðarhverfi og íbúðarhúsnæði
skipulögð og byggð með það í
huga, að þar eigi að búa börn,
sem þarfnast nágrennis við
náttúruna, umhverfi, sem þau
geta leikið sér í, örugg og trygg,
og hefur hvetjandi áhrif á
þroska þess? Er gert ráð fyrir
ófrískum konum, fólki með börn
í vagni, já og jafnvel þroskaheft-
um börnum? Eða er gengið út
frá einhverju öðru t.d. nægu
rými fyrir maibikuð bílastæði?
Eða koma fyrir sem flestu fólki
á sem minnstu svæði? Er gert
ráð fyrir því, að ungir foreldrar,
sem eru að stofna heimili, geti
fengið ibúð, sem hæfir stærð
fjölskyldunnar og þeirri áætlun,
sem er e.t.v. um fjölgun? Eða
verða þeir að byrja í 2ja
herbergja íbúð og síðan að
stækka við sig þannig, að þegar
börnin eru komin á unglingsár
og eru að fiytja að heiman, þá
fyrst hefur foreldrunum tekist
að koma sé upp húsnæði, sem
hæfir stærð fjölskyldunnar, eins
og hún var, en ekki eins og hún
er nú þ.e. þau tvö.
Hér er það spurningin um
lánakerfi hins opinbera til
íbúðarkaupa og íbúðarbygginga,
sem hefur áhrif á vernd barna,
með því að vera beinn áhrifa-
valdur á líf og lífsháttu foreldr-
anna. Barnið er ekki fært um að
velja og hafna og það er háð vali
foreldra sinna. Það virðist því
ekki umflúið eða komist hjá því,
að barnavernd er háð því
gildismati, sem ríkir í þjóðfélag-
inu hverju sinni. Hvort það er
einhliða efnahagslegt gildismat,
eins og mér virðist ríkja í okkar
litla þjóðfélagi, sem einkennist
af öryggi og gífurlegri þenslu
efnahagskerfisins, eða hvort
lagt sé til grundvallar gildismat
mannlegra eiginleika og
mannúðlegrar umgengni, sem
mótist af virðingu fyrir ein-
staklingnum og lífi hans. Þ.e.
þjóðfélagið leitist við aö finna
það jafnvægi, þá ró og það
öryggi, sem tryggir einstakling-
um þess félagslegt, andlegt og
líkamlegt heilbrigði, og mögu-
leika til að vaxa og þroskast,
sem persónulega heilsteyptir
einstaklingar.
Þó svo það verði að gerast
hægt og sígandi, og ekki stefnt
að því að ná sem örustum
efnahagslegum vexti á sem
skemmstum tíma, og þá oft á
kostnað einstaklinganna, þroska
þeirra og heilbrigðis.
Barnavernd verður því að
skoða í ljósi allra þeirra ólíku
þátta sem móta líf okkar og
umhverfi. Þeir þættir sem hér
hafa verið nefndir skipta e.t.v.
meira máli, en það sem hér
kemuF á eftir. Það er því ástæða
til að spyrja:
„HVERT STEFNUM VIÐ?“
„HVERT VILJUM VIÐ
STEFNA?“
BARNIÐ
er opið
leitandi
eftirvæntingafullt
fordómalaust
opinskátt og
í þekkingaleit
BARNIÐ
er án: VALDS
PENINGA
FORRÁÐA
KOSNINGARRÉTTAR
VALFRELSIS
MEÐ ÁKVÖRÐUNARRÉTTAR
eftir Sævar
Berg
Guðbergsson
félagsráðgjafa
Fékk barnið mál til að tjá sig
með? - (ÚR SINNETS HELSE
nr. 8/1977).
Iljálpartækni
í barnavernd
Til þess að aðstoða foreldra
BARNIÐ
þarfnast: upplýsinga
upplifunar
þekkingar
og eigin revnslu
BARNIÐ
mótást af: foreldrum
fullorðnunt
kennurum
stjórnvöldum
félagslegu umhverfi
efnahagskerfi
þjóðfélagsþróun
venj um
BARNINU
er stjórnað
það verður fyrir áhrifum,
þvingast og er heilaþvegið, þar
til það hefur stirnað og mótast
í nivnd okkar fullorðinna.
IIVAÐ VARÐ AF
hreinlyndinu?
hreinskilninni?
eftirvæntingunni?
draumunum?
ímyndunum?
FANN BARNIÐ
lindir síns eigins vals, eigins
mats og reynslu?
við uppeldi og barnavernd hefur
samfélagið reynt að byggja upp
keðju hjálpartækja, einskonar
öryggisnet. Má þar fyrst nefna
ungbarnaeftirlit, sent fram fer í
heilsuverndar- og heilsugæzlu-
stöðvum. Er þar fylgst með
líkamlegum þroska barnanna
fyrstu árin, og reynt að leið-
beina foreldrunt með það sem
þeim liggur á hjarta. Einnig er
reynt að vera á 'verði fyrir
þáttum, sem geta hindrað
þroska barns, og bæta úr sé þess
kostur.
Vafalaust mætti hafa þetta
starf miklu öflugra og í tengsl-
um við það koma á foreldra-
fræðslu. Það þjóðfélag sem við
lifum í í dag er talsvert flóknara
en það þjóðfélág, sem var hér
fyrir um það bil 30—50 árum.
Þá var nokkuð öruggt, að synir
fetuðu í fótspor feðra sinna.
Atvinna var fremur einhæf og
menntunarmöguleikar tak-
markaðir. I dag eru atvinnu-
möguleikar fjölmargir og
Úr ritgerð Jónasar Gústafssonar sálfræðingsi Ansatser til en analyse af den islanske familie og de unge i Reykjavík, 1977.
menntunar möguleikar sömu-
leitlS. Hefur það að sjálfsögðu
áhrif á líf og lífsafkomu fólks.
Áður voru það margir ættliðir,
sem bjuggu saman, nú er það
hin svonefnda kjarnafjölskylda,
þ.e. faðir, móðir, börn, sem er
svo einkennandi. Áður var það
gamla fólkið sem annaðist
gæzlu barnanna og fræddi þau
um mannleg samskipti. AHt
innan fjölskyldunnar. Nú fer
mikið af fræðslu barna um
mannleg samskipti fram utan
heimilisins, í leikskóla, dag-
heimili, hjá dagmömmum og í
skóla. Oft án afskipta foreldra
og úr tengslum við það líf og
lífsform, sem fjölskyldan Iifir.
Hér væri í miklu ríkara mæli
ástæða til að draga foreldrana
inn í hið daglega líf barnanna
t.d. með foreldrafélögum og
hópvinnu foreldra, þar sem rætt
væri um börnin, vandamál
þeirra, gleði þeirra og sorg, og
hvernig allir þessir aðilar geta
unnið saman að því að leiða
barnið til aukins þroska.
Barnið hefur þörf fyrir félags-
skap sinna líka, en er það
æskilegt að það-sé jafnvel 9—10
tíma á dag, en þannig getur það
verið á dagheimilinu. Þar er
vissulega möguleiki til að hvíl-
ast og sofa. En er þetta barna-
vernd? Er það barnavernd að
barnið sé 4—5 tíma á leik-
skólanum og síðan 4—5 tíma hjá
dagmömmu? En þetta gerist, og
hér spilar lífsafkoma og efna-
hagslegt gildismat inn í. Hér er
það spurning um aðlögun á
vinnutíma, og atvinnumöguleik-
unt eins og áður er bent á. Það
er því eðlilegt að spyrja hvort
dagvistarstofnanir séu fyrir
börnin, foreldrana eða atvinnu-
rekendurna? Að sjálfsögðu fyrir
börnin, segjunt við, en er það
satt?
Mér virðist oft, að það séu
tveir aldurshópar fólks, sem allt
er nógu gott fyrir, þ.e. annars
vegar börn og hins vegar gamal-
ntenni. A.m.k. virðist enginn
vilja spyrna við fótum og gera
þjóðfélag okkar meira við hæfi
barna og gantalmenna en það er
í dag. Reyndar teljum við okkur
vera að gera það núna með
uppbyggingu dagvistarstofnana,
sálfræðideilda skóla, félags-
málastofnana, æskulýðsráða,
unglingaheimila, hjúkrunar-
heintila og elliheimila. Og ekki
skal lasta það sem vel er gert.
En höfum við ekki verið svo
upptekin af að uppfylla okkar
eigin þarfir, að við höfum nú
engan veginn bolmagn til' að
gera það, sem þarf til að styrkja
hlekki öryggisnetsins? E.t.v.
erum við svo upptekin af því að
byggja hjálpartækin, að það
hefur farið frant hjá okkur, að
grundvöllurinn er brostinn, þ.e.
það sem ég nefndi í upphafi,
forsenda barnauppeldisins,
hæfni föður og móður. Tími
þeirra og þekking þeirra er í
molum. Við erum svo upptekin
af þ.ví sjálf að vera til, að við
gleymum því, að það eru for-
eldrarnir sjálfir sem leggja
grundvöllinn að því sem barnið
verður. Sé grundvöllurinn ekki
nógu góður, geta hjálpartækin
e.t.v. bætt eitthvað og haldið
barninu á þokkalegri þroska-
braut, í versta falli hindrað
hörmungar, en þau geta aldrei
bætt þann grundvöll sem er
brostinn.