Morgunblaðið - 18.04.1978, Qupperneq 31

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 18. APRÍL 1978 39
Miruiing - Jón Jónsson
á Vestri-Loftsstöðum
Jón Jónsson fyrrum bóndi og
organisti á Vestri-Loftsstöðum,
andaðist á sjúkrahúsi í Reykjavík,
hinn 27. jan. s.l. Hann var nær
áttatíu og fjögurra ára að aldri er
hann lést og háði skamma hríð
orustuna við endalokin. Hress óg
andlega sterkur gekk hann um
meðal vina sinna og kunningja,
stjórnaði sínum málum og fylgdist
af athygli með framvindu mála
hversdagsins, fjær jafnt sem nær.
Útför hans fór fram frá Gaul-
verjabæjarkirkju hinn 4. febr. s.l.
að viðstöddu miklu fjölmenni.
Á útfarardegi hans minntist ung
frændkona hang, Ester
Jakobsdóttir, þessa látna frænda
síns og velferðarmanns með
nærfærnum og myndugum orðum
hér í blaðinu, og er það síst af öllu
ætlun mín, með þessum fáu orðum
í minningu hans, að bæta þar
nokkru um, heldur bið ég góðvilj-
aða lesendur þessara orða, að líta
á þau fyrst og fremst sem kveðju
frá Gaulverjabæjarsöfnuði við lát
þess manns er þjónað hafði
sóknarkirkju okkar um áraraðir
með organistastarfi sínu og að því
gengið einatt með opnum og
einlægum huga. En þjónustan ein
við kirkju sína var honum ekki
næg. Hann vildi einnig í ytra
starfi hennar styrkja hana og efla
og framkvæmdi þann vilja sinn
með því að stofna minningarsjóð
um föður sinn og systkini hans og
gefa kirkjunni. Þessa gjöf afhenti
Jón kirkjunni á s.l. vori og
staðfesti meö því tryggð sína og
myndarskap gagnvart sinni gömlu
sóknarkirkju hverju hún byggir á
um ytra starf um óráðna framtíð.
Og nú heyrir Jón — Nonni á
Loftsstöðum — eins og hann var
jafnan nefndur hér í sveit, sögunni
til. Um hann er vissulega mikil
saga þótt hún verði ví miður, ekki
sögð af mér. Þó langar mig til þess
að renna huganum eilítið til baka
ot staldra við nokkrar vörður sem
við veg minninganna eru um Jón
á Vestri-Loftsstöðum.
Jón var fæddur á Vestri-Lofts-
stöðum hinn 7. marz 1894. Foreldr-
ar hans voru Jón Jónsson bóndi
þar og kona hans, Ragnhildur
Gísladóttir frá Rauðabergi í
Vestur-Skaftafellssýslu. Ekki man
ég til að segja glöggt frá föður
hans, utan þess sem aðrir er hann
þekktu hafa mælt í mín éyru.
Hann var sagður mikill heimilis-
faðir og fjölhæfur til allra starfa.
Músíkgáfu hafði hann mikla og
var lengi forsöngvari í Gaulverja-
bæjarkirkju. Hann stofnaði og
stýrði um skeið hornaflokki er
fram kom við ákveðin tækifæri
hér austan fjalls á sinni tíð. Um
skeið bjuggu þau Ragnhildur á
Eyrarbakka og gegndi Jón þá
verslunarstjórn hjá Lefolíverslun.
Ragnhildi móður Nonna man ég
hinsvegar vel og kom unglingur að
aldri nokkrum sinnum á heimili
hennar. Hún var mikil kona í sál
og sinni, dugleg og gestrisin með
afbrigðum. Var og ekki lakara að
hún ætti nokkuð hjá sér, því lengst
af var heimili hennar stórt í
sniðum, mannmargt og athafna-
semi mikil, ekki síst meðan útræði
frá Loftsstaðasandi stóð með
mestum blóma. Gestnauð var þar
og mikil, og það svo að nútíminn
telur til ólíkinda.
Þannig var bernsku- og æsku-
heimili Jóns. Umsvifamikið og
verkin margbreytileg sem unnin
voru dag hvern. Hann ólst upp í
skjóli foreldra sinna, og að hann
sagði sjálfur, einnig við umönnun
og gott atlæti föðursystkina sinna,
en þau bjuggu um mörg ár öll á
Vestri-Loftsstöðum. Fljótt varð
þess vart að Jón hafði erft
músíkgáfur úr föðurætt sinni og
hugurinn beygðist fljótt að því að
læra að spila á orgel. Aðeins átta
ára að aldri beitti Jón uppá hálfan
hlut við skip föður síns og ákvað
þá strax að verja hlutnum til þess
að kaupa orgel, en faðir hans
lofaði að bæta við því sem á kynni
að vanta. Orgelið var keypt með
milligöngu Jóns Pálssonar banka-
gjaldkera. Einfalt Stockholms-
orgel og og kostaði 60 krónur.
Síðar var fenginn heimilis-
kennari að Loftsstöðum til þess að
kenna því unga fólki sem á
heimilinu var, að spila, en á þetta
orgel lærði Jón í fyrstu, svo og
systkini hans sum og frænkur,
dætur Kolbeins á Háeyri, Elín og
Kristín. Ennfremur Bjarnveig
dóttir Bjarna föðurbróður Nonna.
Af því má ráða að allt í kringum
hann var fólk sem nema vildi og
numið gat orgelleik. Jón fór svo
siðar til frekara náms í orgelleik
hjá Isólfi Pálssyni á Stokkseyri og
rómaði mjög kennarahæfileika
hans. Þar mun og hafa verið um
gagnkvæmt álit að ræða, að
Isólfur taldi Jón afbragðs
nemanda og efnivið til frekara
náms í þeirri list, ef kringumstæð-
ur Jóns á öðrum sviðum hefðu þá
boðið uppá það.
En Jón var ekki eingöngu maður
listarinnar. Hann var jafnframt
maður starfs og framkvæmda.
Dugnaður hans og bjartsýni var
með ólíkindum. Ungur að árum
hóf hann störf við sjómennsku svo
sem fyrr var að vikið. Fyrst við
útgerð föður síns á Loftsstaða-
sandi, síðar sem formaður á eigin
bát og var síðastur þeirra manna
er rötuðu Loftsstaðasund. En hann
sótti ekki eingöngu björg í greipar
Ægis heiman frá Loftsstöðum,
heldur einnig um mörg ár sem
háseti á skútum og togurum. I
samtalsbók Guðmundar Daníels-
sonar, „Þjóð í önn“, er út kom árið
1965, lýsir Jón sjálfur fyrstu
veiðiferð sinni á skútu, og segir svo
frá: „Jú, ég byrjaði að fara á
skútur rétt eftir ferminguna ...
Pabbi var kunningi Jóns Olafsson-
ar skipstjóra (síðar bankastjóra)
frá Sumarliðabæ. Hann var með
kútter Hafstein. Pabbi bað hann
að taka mig og hann gerði það. Ég
var með honum í eitt vor. Karlinn
var bæði góður við mig og þó
strangur. Einu sinni munaði
minnstu að ég yrði rekinn. Ég stóð
við fiskidrátt á miðsíðunni, þar
sem ég var vanur, en næstur mér
til annarrar andar var karl, heldur
skapstirður. Nú lendum við éinu
sinni í færaflækju, þannig að
fiskurinn sem ég var að draga
snéri öngultaumnum um færið hjá
karlinum. Þegar fiskurinn kom að
borði þá skar karlinn hann af
taumnum svo að hann fór í sjóinn
og ég tapaði honum. Ég snögg-
reiddist, sleppti færinu mínu og
réðist á karlinn, ætlaði að lumbra
á honum. Allt allt í einu kallar
Jón til mín höstuglega. Mér verður
þá litið til færisins míns og sé að
það er runnið í sjóinn. Jón fer nú
með mig niður í káetu, átelur mig
fyrir vanstillinguna og segist ekki
sjá að það þýði neitt að láta mig
hafa nýtt færi. Ég svaraði honum
kaldur og rólegur og sagði að það
yrði þá að hafa það, ég fengi þá að
lifa náðuga daga það sem eftir
væri af túrn.um. Það endaði nú
samt með því að Jón lét mig hafa
nýtt færi og sökku, en hann flutti
mig aftur fyrir messavant, þangað
sem ég komst j betri félagsskap,
enda gekk allt vel eftir það. Þegar
ég fór í land fékk Jón með 40
silfurkrónur, sem mér þótti mikill
fjársjóður. Heim kominn að Lofts-
stöðum afhenti ég föður mínum
sjóðinn. Veturinn eftir var ég á
Keflavíkinni, en eftir það fór ég á
togara, gamla Skallagrím hjá
Kveldúlfi. Já, ég var mörg ár til
sjós, fjöldamörg ár, og stundum
réri ég heima.“
Þannig lýsir Jón sjálfur upphafi
sjómennsku sinnar í útveri, og
mun mörgum finnast skýrlega til
orða tekið.
Eftir að vist á skútum og
togurum lauk, sneri Jón heim til
föðurtúna og gerðist þátttakandi í
búskapnum með foreldrum og
systkinum en síðar einn með
móður sinni eftir fráfall föður
síns. Mörg járn voru jafnan í
eldinum við búskapinn á
Vestri-Loftsstöðum og ekki ein-
skorðað sig við eina tegund
búskapar. Búfé átti Jón jafnan
afurðagott og garðræktin var ekki
með neinum hokurssvip. Hann
gekk að hverju verkefni með
bjartsýni og ákafa, og opnum huga
fyrir tækni og nýjungum sem
mættu verða til aukinna afkasta
og léttir í endalausu striti hvers-
dagsins. Ég staldra við í minning-
unni þegar ég hugsa til þess
stórræðis þegar Jón braust á
eindæmi í því að kaupa jarðýtu.
Þetta gerði hann á miðjum fimmta
áratugnum, en slíkar vinnuvélar
voru þá lítt þekktar hér á landi, og
ekki hér austan fjalls.
Á vordögum í þennan tíma kom
Jón á fund í búnaðarfélagi sveitar-
innar, nýorðinn eigandi þessa
stórvirka vinnutækis, og bauð
bændum afnot þess við byltingu og
jöfnun á löndum þeirra. Hann
vildi bara fá að vita hvað margir
ætluðu að notfæra sér þetta
tækifæri til bættra búskaparhátta
á svo mörgum sviðum. Það skiptir
minnstu þótt ég nú ekki muni um
viðbrögð eða undirtektir bænda
við máli Jóns. Hitt er ógleyman-
legt með hve mikilli bjartsýni og
óbilandi kjarki Jón leit á þetta
framtak sitt. Hann var sér þess vel
meðvitandi að hann var hér að
brjóta í blað með auknar framfar-
ir í landbúnaði. Og bjartsýni hans,
úrræðasemi og traust hans á
viðskiptamönnum sínum sigruðu.
Jón varð í farjirbroddi framfara-
mannanna sem byltu og bættu
með framtaki sínu, undirstöðum
að gjörbyltingu í búskap sunn-
lenskra sveita.
Auðvitað er hér stiklað á stóru
um athafnir og umsvif Jóns á
Vestri-Loftsstöðum. Rétt tæpt á
fáum atriðum sem hæst ber í
minni miklu yngri manns.
Nákvæm greining umsvifa Jóns í
gegnum líf hans og starf væri enda
efni í heila bók, svo víða kom hann
við sögu. Hann var allsstaðar
hvetjandi til framfara, og hvar-
vetna aufúsugestur. Hann var
samviskusamur verkamaður og
hollur húsbændum sínum í hverju
því verkefni sem hann vann að.
Hann var mikill af sjálfum sér.
Hans verður lengi minnst sem eins
af bestu sonum Árnesþings.
Gunnar Sigurðsson.
Seljatungu.
Símonía Valgerður
Minning
Pálsdóttir
Fædd 6. febrúar 1925
Dáin 25. febrúar 1978
Laugardagsmorgunn með sól-
skini.
Undirritaður er á venjubundn-
um akstri um bæinn, hafnarsvæð-
ið og bryggjurnar. Það er stoppað
af og til og spjallað við kunningja.
Maður veitir varla athygli fána í
hálfa stöng á svo fallegum morgni.
Það er svo algengt. Áldnir hníga
til moldar eða eru jarðsungnir.
Slíkt snertir mann varla meðán
ekki er seilst í ættingja- eða
vinahópinn.
Er hallar að hádegi er einum
kunningjanna ekið heim til sín, og
þá er spurt, meira af forvitni en
að maður eigi von á að þekkja
sérstaklega til: „Af hverju er
flaggað í hálfa stöng?" Og svarið
virkar eins og högg, þegar hugur-
inn loks skynjar járnkaldan raun-
veruleikann.
„Hún Nía hans Kalla á Hafliða
er dáin.“
Gat þetta verið satt? Kvöldið
áður hafði ég hitt þau í innkaupa-
ferð, og hafði orð á því við Kalla
af hverju hann væri upp á búinn.
Sagðist h^nn hafa verið að fylgja
vini til grafar þá um daginn og
öðrum daginn áður. Og nú skyndi-
lega stóð þriðja útförin í röð fyrir
dyrum hjá honum. Hvern hefði
órað fyrir slíku í gærkvöldi?
Snögglega hafði morgunninn
misst lit sinn og einkennilegur
dapurleiki settist að. Ekið var
heim í skyndi og sögð tíðindin, en
þá hafði síminn sagt þau. Undar-
leg móða vildi falla á augu, svo oft
þurfti að bera hendi að. Minning-
arnar hrannast upp, líkt og leiftur
á tjaldi, en allar kærar og ljúfar.
Hver var Nía?
Hitti maður hana á mannamót-
um eða samkomum? Var hún
kannski ein þeirra, sem sífellt er
á þönum innanlands eða utan í leit
að lífsfyllingu, sem stressað þjóð-
félag kallar eftir?
Nei, ekkert af þessu átti við
hana. Ekkert var fjær henni en
slíkt kapphlaup og innantómt glys.
Hún var fyrst og fremst eiginkona
og móðir, sem maður hitti á afar
fallegu heimili þeirra hjóna, og
þangað var maður ætíð velkominn.
Heimili, sem þau voru rétt að
ljúka við að lagfæra þegar hún féll
frá.
Fjálgleg orð um ævi hennar og
starf eiga ekki við, enda fjarri
hennar skapi. Hún var einstaklega
heil og traust alþýðukona, sem gat
sómt sér hvar sem vqfr, ef því var
að skipta.
Eftirfarandi ljóðlínur Davíðs
koma í hugann:
„Þótt sértu af gulli og gersemum
snauó
og gistir ci konunga borgir,
þá áttu hinn dýrasta drottningarauð
og drauma og gleði og sorgir...“
Fyrstu kynnin sköpuðust á
heimili sameiginlegs vinafólks, að
Lágafelli. Ekki minnist ég þess að
hafa komið heim til þeirra hjóna
fyrir eldgesið í Heimaey. En eftir
það, þegar fjölskyldur okkar höfðu
snúið aftur til Eyja, var mikill og
góður samgangur þar á milli. Þá
höfðu ýmsir góðir vinir ög skyld-
menni orðið eftir uppi á landi, og
því trúlega orðið sterkari tengslin
milli þeirra, sem heim sneru. Oft
var þeirra minnst, sem ekki gátu
komið aftur, af einhverjum
orsökum. Ekki hallmælti hún
þeim, en gleði fyllti ósjálfrátt
hugann yfir hverjum þeim sem
heim sneri.
Ekki held ég að Nía hafi talað
illa um nokkurn mann, en örugg-
lega eru þeir ófáir, sem hún rétti
hjálparhönd án þess að það væri
í hámæli haft. Hún gat verið
ákveðin og haft eindregnar skoð-
anir, en hún særðUengan. Varla
var hægt að hugsa sér viðkunnan-
legri fjölskyldu heim að sækja en
húsráðendur á Sóleyjargötu 4. Þar
var allt svo eðlilegt og óþvingað að
maður hafði það á íilfinningunni
g.ð maður væri heima hjá sér.
I útfararræðunni gat presturinn
þess við syrgjendur, að söknuður-
inn væri mikill, því þeir hefðu
misst mikið. Það voru orð að
sönnu.
Hver getur nú á saknaðarstund
lesið í hug þeirra, sem mest
misstu? Barnanna. Litlu dóttur-
innar, sem var augasteinn foreldr-
anna. Hennar sem nú er á
viðkvæmasta skeiði lífsins, þegar
ótal spurningar vakna og kalla á
svör. Hennar, sem kemur svo
ótrúlega sterk frá sorg sinni, þótt
svo ung sé. Nú eru hollráð
móðurinnar ekki lengur fyrir
hendi í miskunnarlausum heimi.
Eiginmaðurinn. Hver getur lesið
hug hans á svo döprum tímamót-
um? Allt er gjörbreytt. Þrátt fyrir
kærleika eldri dótturinnar, sem nú
hefur flutt með fjölskyldu sína til
að halda heimili fyrir föður sinn,
þá er húsmóðursætið autt. Skyldu
sporin ekki vera þyngri heim,
þegar komið er frá sjónum?
Hvað hugsar ungi maðurinn,
sem þau hjónin héldu heimili
fyrir?
Hann, sem ekki vildi fylgja
fjölskyldu sinni til borgarinnar
eftir eldgosið, en átti nú sitt annað
heimili hjá Níu og Kalla, og hún
var honum sem önnur móðir.
Skyldi hann ekki sakna umhyggj-
unnar og hlýjunnar frá húsmóður-
inni?
Hverju gat það þjónað að
sláttumaðurinn sækti svo unga
konu, nýlega 53 ára, og að því er
virtist heila heilsu og ótal margt
ógert? Þannig mætti endalaust
spyrja.
„Þeir sem guðirnir elska deyja
ungir" stendur einhverSStaðar.
Hljómar þetta ekki eins og
öfugmæli? Væri ekki eðlilegra að
snúa þessu við og segja: „Þeir sem
guðirnir elska deyja gamlir og
saddir lífdaga". Við getum enda-
laust spurt um tilgang þessa eða
hins en verðum engu nær. Og ef til
vill er hið dulda viss líkn í sjálfu
sér. Erfitt væri trúlega að vita sitt
lífshlaup eða æviskeið fyrirfram.
Það er sagt að tíminn lækni öll
sár. Þess vildi ég af heilum hug
biðja þeim til handa, sem um sárt
eiga að binda, að sé sannmæli.
Ég vil að lokum þakka samveru-
stundirnar við Níu og fjölskyldu
hennar, þakka kynnin, sem ég og
fjölskylda mín áttum með þeim, og
sem við hefðum ekki viljað án
vera.
Við óskum henni blessunar í
ókunnum heimi.
Richard Þorgeirsson
Enda þótt nokkuð sé umliðið frá
andláti þeirrar konu sem hér skal
minnst, gleymast ekki þau djúp-
stæðu og farsælu kynni okkar sem
hófust fyrir 25 árum og voru ætíð
ánægjuleg til þeirrar stundar er
hún svo skyndilega var kölluð burt
Framhald á bls. 31
Kveðja
HÖFÐINGI hefur kvatt okkur að
sinni: Konráð Þorsteinsson
verzlunarmaður. Það er sagt að
Konráð sé dáinn, en hann lifir, það
er mín skoðun. Okkar kynni voru
ekki löng, en þó það, að ég hlakka
til að hitta hann aftur.
Kári Guðmundsson.